«Αυτά που είναι συνεχή και καθημερινά καθορίζουν τις εξελίξεις».
P. Valery
Στην Π.Ε. καθοριστικό ρόλο παίζει ο τόπος στον οποίο ασκείται αυτή. Γι’ αυτό χρειάζεται να αναδειχθεί η ιδιαιτερότητα αυτού του τόπου από φυσική και πολιτιστική άποψη, χωρίς όμως υπερβολές, γιατί αυτό θα έφερνε τελικά αντίθετα αποτελέσματα.
Πολλές φορές η ανάδειξη και αξιοποίηση ενός προστατευόμενου τόπου αποτρέπει τις παράνομες οικονομικές δράσεις, γιατί ο έλεγχος και η προστασία σ’ αυτόν είναι πιο ισχυρά και η νέα δράση αποφέρει εισοδήματα στους κατοίκους.
Για την ανάδειξη της ταυτότητας ενός τόπου απαιτείται οργάνωση των διαφόρων παραμέτρων του συστήματος (π.χ.τεχνολογική, οικονομική κ.ά.). Υπάρχουν επτά στάδια από τα οποία πρέπει να περάσει η προσπάθεια για την ανάδειξη της ταυτότητας.
Δύο σοβαρά στοιχεία πρέπει να διακρίνουν την Π.Ε: η τήρηση των όρων της βιώσιμης ανάπτυξης και η πιστοποίηση της συμβατότητάς της με το περιβάλλον, γιατί αυτά υποδηλώνουν την ποιότητα πάνω στην οποία βασίζεται η ανταγωνιστικότητα της Π.Ε.
Βέβαια είναι απαραίτητη η εξεύρεση χρηματοδοτικών πηγών. Αυτές είναι τα διάφορα προγράμματα και η αυτοχρηματοδότηση που, για να πετύχει, χρειάζεται προσεκτικό σχεδιασμό. Οι βασικές όμως αρχικές επενδύσεις γίνονται από τον δημόσιο τομέα, γιατί αυτός μπορεί να διαθέσει τα απαιτούμενα κονδύλια για τις υποδομές.
Προτάσεις: Χρήσιμη θα ήταν η σύνταξη μιας Λευκής Βίβλου για την Π.Ε. και ενός Οδηγού Επικοινωνίας για το πράσινο μάρκετινγκ.
Η βάση της πράσινης επιχειρηματικότητας (Π.Ε.) συνδέεται αφενός μεν με τη συστημική ανάπτυξη και ανάδειξη της ταυτότητας μιας περιοχής, αφετέρου δε με τα χρηματοδοτικά εργαλεία της επιχειρηματικότητας. Η επιχειρηματικότητα αυτή μπορεί να αναπτυχθεί στον τομέα του περιβάλλοντος, στον τομέα της ανάδειξης της περιοχής και στον τομέα που συνδυάζει τη βιώσιμη ανάπτυξη με την αποσύνδεση (δηλ. με τη μείωση των αρνητικών υλικών επιδράσεων). Η Π.Ε. αποτελεί έκφραση της αποσύνδεσης. Αυτό συμβαίνει επειδή στηρίζεται στην παροχή υπηρεσιών με τρόπο που να δημιουργεί εισοδήματα και απασχόληση, χωρίς να δημιουργείται μια εντατική εκμετάλλευση στον τομέα του περιβάλλοντος και του φυσικού πόρου.
Συστημική ανάδειξη της ταυτότητας
Μία από τις έννοιες στις οποίες βασίζεται η Π.Ε. είναι η συστημική ανάδειξη της ταυτότητας, που βέβαια ως αφηρημένη έννοια είναι κάτι πολύ ευρύτερο και πληρέστερο από αυτό που εκφράζεται από την Π.Ε. ως ανάδειξη ταυτότητας. Για την επιχειρηματικότητα είναι κυρίως η συμβιωτικότητα μιας επιχείρησης με τα τοπικά χαρακτηριστικά.
Η συστημική ανάδειξη και ανάπτυξη της ταυτότητας ενός τόπου συνδέεται με την ιδιαιτερότητα και τη σπανιότητα του τόπου και της βιοποικιλότητάς του. Σχετίζεται αφ’ενός με το φυσικό του περιβάλλον όπως το συναντούμε σε μια ισχυρά προστατευόμενη περιοχή φύσης και αφ’ετέρου με τη λειτουργική και αισθητική ανάδειξη που οδηγεί σε απασχόληση στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος. Η συστημική ανάδειξη της ταυτότητας και ανάπτυξη της ποιότητας αποτελεί τη βάση για μια δυναμική διαφοροποίηση του προϊόντος.
Α.-Παρεμπόδιση αρνητικών δράσεων
Η αισθητική ανάδειξη και ο σεβασμός προς τη φύση σε μερικές περιπτώσεις μπορούν να συνοδοιπορήσουν, καθώς μπορούν να δράσουν παρεμποδιστικά σε αρνητικές δράσεις.
Τέτοιες αρνητικές δράσεις δυστυχώς γίνονται σε μερικές από τις περιοχές που προστατεύονται, επειδή αυτές από τη φύση τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σαν περιοχές παραβατικότητας.
Δηλαδή χρησιμοποιούνται ως χώρος οικονομικών δράσεων που είναι έξω από τα πλαίσια της καλώς εννοούμενης νομιμότητας και διαφάνειας τόσο στην εκμετάλλευση φυσικού πόρου όσο και στη λογική μιας οικονομικής δραστηριότητας που κινείται σκιωδώς και αποφεύγει την δημοσιότητα. Π.χ. παράνομη οικοδόμηση σε δασική έκταση, παράνομες καλλιέργειες, λαθραία βοσκή, κυνήγι κ.ά.
Η διαχειριστική επισημοποίηση τέτοιων περιοχών φύσης με την οικοτουριστική τους αξιοποίηση και έναν οργανωμένο και συντεταγμένο τρόπο κατά τη διάρκεια όλου του έτους διαμορφώνει ήδη μια προστασία, επειδή εκτοπίζει αυτές τις παραβατικές οικονομικές δραστηριότητες. Ταυτόχρονα όμως συντελεί και στην καλλιέργεια στην κοινωνία του σεβασμού προς τη φύση. Αναδεικνύει έτσι την προστατευόμενη αυτή περιοχή σαν μια περιοχή που μπορεί να φέρει οικονομικούς πόρους στους περίοικούς της με τρόπο που να είναι συμβατός με την προστασία του περιβάλλοντος.
Β.-Διαμόρφωση και ανάδειξη ιδιαιτεροτήτων
Η συστημική ανάδειξη ταυτότητας έρχεται να διαμορφώσει τις ιδιαιτερότητες των περιοχών και να τις αναδείξει σε σχέση με το ανθρωπογενές περιβάλλον. Αυτό ισχύει και για ευρύτερες περιοχές, που περιλαμβάνουν ένα δομημένο περιβάλλον (αστικές και ημιαστικές) ή περιοχές ποικίλης οικονομικής δραστηριότητας, με γεωργικές εκμεταλλεύσεις κτλ. Σε αυτές τις περιπτώσεις η συστημική ανάδειξη ταυτότητας είναι πιο δυσχερής στην προσέγγιση, την αναγνώριση και την ανίχνευσή της. Αντίθετα στο ισχυρά προστατευόμενο περιβάλλον οι θύλακες που είναι μέσα στα δίκτυα natura ή στις περιοχές ισχυρής προστασίας ή υπό καθεστώς Ramsar, εθνικών δρυμών κτλ. αναδεικνύονται σαν αμιγώς φυσικό περιβάλλον. Σε αυτό εντοπίζονται εύκολα και με πιο οργανωμένο και επιστημονικό τρόπο οι ταυτότητες των περιοχών αυτών.
Για παράδειγμα: στην περίπτωση ενός προστατευό-μενου είδους η ταυτότητα της περιοχής προκύπτει άμεσα από το είδος αυτό και το βιοτοπικό περιβάλλον του. Δεν είναι όμως το ίδιο εύκολη η αντίληψη της ταυτότητας εκεί όπου υπεισέρχονται πολιτιστικοί και ιστορικοί παράγοντες μαζί με κοινωνικοοικονομικούς. Μπορούμε να ισχυριστούμε πως κάθε ζώνη μιας περιοχής natura έχει διαφορετική ταυτότητα που συμμετέχει στη σύνθεση της ταυτότητας στο σύνολό της.
Γ.-Οι συνιστώσες της οικολογικής συστημικής ανάδειξης της ταυτότητaς
Αυτές είναι:
1) η οικονομική οργάνωση,
2) η τεχνολογική οργάνωση, οι τεχνολογικές εφαρμογές στην προστασία της φύσης, στην ανάπτυξη και επίλυση των προβλημάτων,
3) η νομική οργάνωση, το καθεστώς προστασίας και ρύθμισης,
4) η πολιτική οργάνωση, η διοίκηση της περιοχής και το σχήμα λήψης των αποφάσεων,
5) η πολιτιστική και εθιμική οργάνωση σαν ενεργός πολιτισμός και πολιτιστική κληρονομιά και
6) η οικολογική οργάνωση, (δηλ. το οικοσύστημα).
Δ.- Ορισμός της ταυτότητας
Κύριο ζήτημα είναι επίσης ο ορισμός ταυτότητας και η συγκριτική βάση των ταυτοτήτων –το τί είναι ταυτότητα.
Η φύση λίγο-πολύ είναι ένα κρυμμένο κεφάλαιο, που ταυτοποιείται αναπτυξιακά μέσα από:
1) την τουριστική σχέση μας μαζί της,
2) την αξιοποίησή της και
3) την θεσμική προστασία της.
Πέρα όμως από την αναπτυξιακή ταυτοποίησή της η φύση αποκαλύπτεται στο σύγχρονο άνθρωπο σαν ένας περιβαλλοντικός πακτωλός . ΄Ετσι με το πέρασμα του χρόνου υπερβαίνουμε τη μονοδιάστατη τουριστική αναπτυξιακή σχέση.
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η εμπορική αξιοποίηση και ανάδειξη της φύσης δεν είναι το ίδιο πράγμα με την άγρια εμπορευματοποίηση που αλλοτριώνει τη φύση. Η εμπορική αξιοποίηση και ανάδειξη δεν αλλοιώνει το φυσικό περιβάλλον, αν περιλαμβάνει προϊόντα αισθητικής ανάδειξης και σεβασμού της φύσης και αν είναι πηγή πόρων για την προστασία της.
Ε.- Στάδια της ολικής συστημικής ανάδειξης της ταυτότητας
Υπάρχουν εφτά στάδια για την ολική συστημική ανάδειξη της ταυτότητας, που είναι:
1) Συστημική στόχευση (όπου δηλαδή το σύνολο, και όχι μόνο μέρος του, στοχεύει) με διαδικασία ανταποκριτικότητας και μάθησης. Στο στάδιο αυτό χωρίς υπερβολές ανοιγόμαστε σε καταγραφές και αναζητήσεις.
2) Συγκριτική συστημική ανάλυση μεταξύ διαφόρων ομοειδών ή διαφοροποιημένων υποδειγμάτων. Για παράδειγμα ποιές είναι οι διαφορές και οι ομοιότητες μεταξύ Ολύμπου και Παρνασσού ή ακόμη ποιές είναι οι διαφορές μεταξύ των περιοχών Μαραθώνα και Κερκίνης.
Μέσα λοιπόν στα στρατηγικά εργαλεία μπορούμε να συμπεριλάβουμε μια συγκριτική ανάλυση με τα συγκριτικά πλεονεκτήματα ανάπτυξης. Αυτό πρέπει να είναι από την αρχή ένα εργαλείο σε σχέση με την ολική συστημική ανάδειξη της ταυτότητας και με την τοπικοποίηση της ανάπτυξης, ώστε αυτή η πράσινη ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στον συγκεκριμένο τόπο να μη μεταναστεύει, αλλά να αποτελεί οργανική ταυτότητα του τόπου.
3) Συστημικός προσδιορισμός της ταυτότητας και της δυναμικής. Στο σημείο αυτό συναντάμε ένα πρόβλημα. Το πρόβλημα αυτό συνίσταται στην αποξένωση της τοπικής κοινωνικής πραγματικότητας από την οικολογική πραγματικότητα. Σαν παράδειγμα γι’ αυτό μπορούμε να αναφέρουμε το γεγονός ότι η ταυτότητα και η δυναμική αξιοποίησης του ελληνοπυγόστεου (μικρού ψαριού) στην περιοχή του Σπερχειού δεν έχει συνυφανθεί καθόλου με την τοπική πραγματικότητα. Η οικοτουριστική αξιοποίησή του είναι μηδενική.
4) Συστημική συνδυαστική ενίσχυση με προωθητικές πολιτικές και δράσεις.
5) Συστημική ανάδειξη της ταυτότητας στο optimum. Τί σημαίνει αυτό σε συνάφεια με την ανάλυση της βιωσιμότητας και της φέρουσας ικανότητας; Δεν είναι ζητούμενο μια απλή τοπική αναπτυξιακή μεγέθυνση, που συνήθως αντιβαίνει στην προστασία του περιβάλλοντος, την ποιότητα ζωής των κοινωνιών.. Συνεχίζοντας το παράδειγμα του ελληνοπυγόστεου στο Σπερχειό ποταμό, είναι φανερό ότι δεν πρέπει να δημιουργηθεί μια κατάσταση τουριστικής ανάδειξης και αξιοποίησης που τελικά να απειλήσει το συγκεκριμένο μικρό ψάρι ή να επιβαρύνει εν γένει το περιβάλλον. Ωστόσο η περιοχή του Σπερχειού μπορεί να χρησιμοποιήσει το ψαράκι αυτό για την ανάδειξη αυτής της οικολογικής της ταυτότητας αφ’ ενός μεν διεθνώς και αφ’ ετέρου ως μοναδικότητας που συνδυάζεται με άλλες διεθνείς συνιστώσες προβολής και ταυτότητας της περιοχής.
6) Συστημική πραγμάτωση στόχων με συνέπεια χωρίς υπερβολικές αντιφάσεις και τέλος
7) Καθολική δικτύωση (δηλαδή να συνδέονται όλοι οι συντελεστές με δημιουργικές αλληλεπιδράσεις). Αυτό κάνει το σύστημα να είναι ανοικτό στην ενέργεια του περιβάλλοντός του και στην δημιουργική πανσπερμία των παραγόντων.
Στην καθολική δικτύωση καθοριστικοί είναι και οι διεθνείς ορίζοντες. Το διεθνές πεδίο πρέπει να θεωρηθεί σαν ένα πεδίο προνομιακό για την προβολή της τοπικότητας από την αρχή. Το γεγονός ότι το πράσινο προϊόν θα έχει μια ανιχνευσιμότητα τοπική και ένα χρώμα τοπικότητας πρέπει να συνδυαστεί με την προβολή στη διεθνή αγορά με όλα τα δυνατά μέσα είτε μέσα από το διαδίκτυο είτε μέσα από το επικοινωνιακό προϊόν είτε μέσα από την προσέγγιση συγκεκριμένων δικτύων συμμετοχής σε εκθέσεις κτλ.
Προτείνουμε γι’ αυτό έναν συλλογικό φορέα από όλες τις προστατευόμενες περιοχές και μια συμμετοχή όλων των προστατευόμενων περιοχών σε όλες τις διεθνείς εκθέσεις τουρισμού και ταυτόχρονα στις εκθέσεις που συνδέονται με την προβολή ποικίλων προϊόντων στο διεθνή χώρο. Υπάρχει επίσης η διάσταση της διεθνούς αδελφοποίησης φορέων διαχείρισης. Οι αδελφοποιήσεις των φορέων διαχείρισης στο εθνικό πεδίο θα λειτουργήσουν και σαν παράγοντες ενός εσωτερικού τουρισμού. Μπορεί ακόμη να θεσπιστεί μια τέτοια ειδική έκθεση για τις προστατευόμενες περιοχές σχετικά με την πράσινη αγορά.
Οι διακρατικές συνεργασίες και τα διακρατικά προγράμματα μπορούν να αποτελέσουν έναν πόλο για την πράσινη επιχειρηματικότητα.
ΣΤ.-Το τρίπτυχο λοιπόν είναι: ταυτότητα – εταιρικές σχέσεις – δίκτυα. Στο σχήμα αυτό πρέπει να είμαστε παρόντες και όχι αδρανείς.
Ζ.-Η οικονομική δραστηριότητα για συστημική ανάδειξη της ταυτότητας
Ερχόμαστε τώρα στο θέμα του ποια ακριβώς είναι η οικονομική δραστηριότητα της συστημικής ανάδειξης της ταυτότητας μιας περιοχής. Η συστημική ανάδειξη ταυτότητας είναι συμβατή στις προστατευόμενες περιοχές με δυο μορφές οικονομικής δράσης:
1) με τις γενικές προϋποθέσεις της βιώσιμης ανάπτυξης και
2) με την ανάπτυξη, που γίνεται με όρους πιστοποιημένης, αν είναι δυνατόν, συμβατότητας με το περιβάλλον.
Για παράδειγμα: με μια σταδιακή ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας στις περιοχές της natura, με μια σταδιακή προσέγγιση των βιομηχανιών – βιοτεχνιών σε μια διαδικασία ISO 14000 ή απόκτησης του σήματος ΕΜΑΣ ή οικολογικών σημάτων ecolabels στο χώρο της τουριστικής παραγωγής υπηρεσιών και των τουριστικών υποδομών. Aκόμη στον τομέα των παραγόμενων και μεταποιούμενων τροφίμων με HACCP, σαν ένα πρώτο βήμα στην κατεύθυνση ανίχνευσης των αρνητικών ή των επικίνδυνων σημείων τους καθώς αυτό ισχύει κυρίως για τις βιομηχανίες παραγωγής τροφίμων και μεταποιήσεις. Mέσα από όλη αυτή τη συμβατοποίηση των υφισταμένων οικονομικών δράσεων έχουμε τον κύριο κορμό της βιώσιμης ανάπτυξης.
Ωστόσο υπάρχει και ένας άλλος κορμός οικονομικής δραστηριότητας, ο οποίος συνδέεται με την αποσύνδεση από την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Αυτός αναπτύσσεται με δυο τρόπους:
1) με τα προγράμματα, που συνδέονται με αναδιαρθρώσεις χρήσεων γης ή γαιών ειδικά στον τομέα των αγραναπαύσεων ή επίσης των δασώσεων και
2) στην περίπτωση που έχουμε αισθητική ανάδειξη μιας περιοχής, αυτή συνδέεται όχι με την εκμετάλλευση του φυσικού πόρου αλλά με την επισκεψιμότητά του. Αυτό ισχύει και για τους χώρους της πολιτιστικής κληρονομιάς και για τις πολιτιστικές λειτουργίες. Εκεί έχουμε μια ανάδειξη και μια αξιοποίηση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και δυναμικού με τρόπο που δεν οδηγεί στην εξαντλητική εντατικοποίηση αλλά στην διασύνδεση της οικονομικής δραστηριότητας ή της όποιας δραστηριότητας με τη φύση.
16 Απριλίου 2010
Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας
Μέλος της γραμματείας της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
ioanniszisis@solon.org.gr
