Με τον Καντ η κριτική φιλοσοφία‒άλλως: ο Κριτικισμός‒ φτάνει στην ολοκλήρωσή της/του. Βάση και πηγή εκπόρευσης αυτής της φιλοσοφίας είναι το κριτικό πνεύμα.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο προηγούμενος αιώνας ήταν αυτός που έθεσε τις επιστημονικές βάσεις για τη διατήρηση της νεότητας, αν και βέβαια η νεότητα ήταν πάντοτε η θεμελιώδης επιθυμία των ανθρώπων…
Καθώς την 1 Σεπτεμβρίου έχουμε την “επέτειο” των 81 χρόνων από την έναρξη του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, θα ήθελα να προσθέσω λίγες σκέψεις σε μια διαφορετική γραμμή.
Στην παρούσα περίοδο έχουμε αλλαγές γεωστρατηγικές, που θα είναι κοσμοϊστορικές για την ανθρωπότητα, γιατί εγκαινιάζουν μία νέα περίοδο κινδύνων αλλά και ριζικών αναγκών για μια νέα αντίληψη των ατομικών, εθνικών και διεθνών σχέσεων.
Έχουμε φθάσει πια στην εποχή που η ανθρωπότητα βρίσκεται πάλι σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι, αλλά με πολύ χειρότερους όρους από εκείνους που υπήρχαν πριν από τον β΄ παγκόσμιο πόλεμο.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η αλληλεγγύη έγινε ένα από τα θεμελιώδη σημεία του πολιτικού λόγου στη δύση. Φυσικά, στον νου πολλών ανθρώπων αυτό ισχύει, αλλά δεν παύει να είναι μια αόριστη έννοια που αγγίζει μόνον τον συναισθηματικό κόσμο και καθόλου τον κόσμο των εννοιών.
Σήμερα οι Βρυξέλλες βρίσκονται σε πολύ δύσκολη θέση, ειδικά μετά την άρνηση του Γερμανό-Ολλανδικού άξονα, στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής, να εκδοθούν «κορωνοομολόγα».
Όσο λιγότερες είναι οι ανάγκες τόσο πλουσιότεροι είμαστε, τόσο αυξάνεται η ευημερία μας, διότι έχουμε απεγκλωβιστεί από το αίσθημα της στέρησης και του ανικανοποίητου.
Τα τελευταία χρόνια του 20ου αιώνα σημαδεύτηκαν από μία ανάπτυξη προσωπικής ελευθερίας και έδειξαν την ιδεολογική ρηχότητα του παρελθόντος με την σπασμωδικότητα των τοπικών Μεγάλων Ιδεών εθνικισμών-ρατσισμών-φονταμενταλισμών και πολιτιστικών αναχρονισμών.
Ζούμε και έχουμε ζήσει επί πολλές δεκαετίες σε μία κατάσταση εκρηκτικού ατομισμού. Η ατομικότητα στη δύση έχει αναγορευθεί σε θεότητα και η δημοκρατία (ή, μάλλον, τα ίχνη μιας αρχόμενης δημοκρατίας) έχουν πια αφανιστεί στην απόλυτη ιδιώτευση της κοινωνίας.
Το να προσδιοριστεί το περιεχόμενο της λαϊκής εντολής, που είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες της δημοκρατίας, είναι εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατον. Επάνω σε αυτήν την απροσδιοριστία στηρίζονται και οι αποκλίσεις της πολιτικής από τη βούληση του λαού.
Η ανισότητα είναι στο θεμέλιο του ολοκληρωτισμού, είναι μία συνέπεια του ότι κάποιος δεν αναγνωρίζει την καθολικότητα ούτε της ελευθερίας ούτε της αδελφοσύνης (δηλαδή, της θεμελιώδους και αναπόφευκτης σχέσης που συνδέει τα πάντα).
Η ανοιχτή κοινωνία πρέπει να είναι αποτέλεσμα και όχι αίτιο της αδελφοσύνης, γιατί ο ανθρωπισμός είναι ενδιάθετος, όχι οργάνωση.
Όσον αφορά την εμπειρία και την κριτική που απαιτεί κατά Πόππερ ο ορθολογισμός, θα πρέπει να προσθέσουμε τα εξής: Εμπειρία έχουν και οι μυστικιστές. Κάθε δε εμπειρία οποιουδήποτε τύπου βιώνεται διαφορετικά από τον καθένα, έστω ενίοτε μόνον στις λεπτομέρειες.
Η εποχή μας, αυτή μετά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο, χαρακτηρίστηκε από μερικές έννοιες όπως η ελευθερία και η ανοιχτή κοινωνία. Υπό μία έννοια αυτές οι δύο είναι συναφείς, αλλά θα επικεντρωθούμε στην ανοιχτή κοινωνία, στο όνομα της οποίας συνέβησαν ώς τώρα τόσες δραματικές μεταβολές των κοινωνιών.
Αυτό είναι ένα θέμα που θα μας απασχολήσει πολύ στο μέλλον, μια και δεν μας απασχόλησε όσο έπρεπε στο παρελθόν. Η φιλοδοξία είναι διάχυτη σε όλους τους τομείς της ζωής και εννοούμε την τάση να επιβάλει κανείς την παρουσία του πάνω στους άλλους, να υπερισχύσει, και όχι την θετική στάση για βελτίωση του εαυτού.
Τι άραγε είναι η φιλοσοφία, εκτός από την ταυτολογία ότι είναι η αγάπη για τη σοφία; Και, περαιτέρω, τί είναι η σοφία; Διαισθανόμαστε την ποιότητά της, αλλά δεν είναι εύκολο να προσδιορίσουμε τη φύση της.
Κάποιος έλεγε ότι εκτός από την κριτική της διαφθοράς υπάρχει και η διαφθορά της κριτικής. Εμείς θα προσθέταμε ότι η δεύτερη υπερισχύει της πρώτης μέσα σε έναν κόσμο βυθισμένο στο τίποτε και ασχολούμενο με το ασήμαντο, το ανούσιο, μέσα σε έναν κόσμο που το αποκλειστικό του επίκεντρο είναι το άτομο, πρότυπο και θεός μαζί.
Πολύς λόγος έχει γίνει τελευταία για την εθνική ταυτότητα και τον αυτοπροσδιορισμό, αλλά πρέπει να σκεφθούμε κάπως βαθύτερα ή, μάλλον, λιγότερο ιδεολογηματικά, για να μπορέσουμε να ανιχνεύσουμε ορισμένα χαρακτηριστικά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα βρεθεί και μία λύση.
Ο αιώνας που πέρασε ήταν ένας αιώνας που χαρακτηρίστηκε από την κυκλοφορία και την επιρροή ορισμένων μεγάλων ιδεών, κυρίως αυτών που προβλήθηκαν σαν ομάδα στην Γαλλική Επανάσταση – μια και χωριστά ήταν γνωστές από παλιά.
Δεν έχετε ακόμη λογαριασμό;
Δημιουργία λογαριασμού
