Ο ανθρώπινος κόσμος μας, όπως τον έχουμε βιώσει μέχρι τώρα, μαστιζόταν πάντοτε από κάποιο είδος άγνοιας. Όχι μόνον κάποιες ομάδες ή τάξεις, αλλά η άγνοια ήταν γενικευμένη σε τέτοιον βαθμό και άσχετα από την κοινωνική θέση, σε διάφορους βαθμούς και τομείς, που θα μπορούσαμε να πούμε πως η τωρινή κατάσταση της ανθρωπότητας βασανίζεται από μια βαθιά άγνοια και αποξένωση από την πραγματικότητα. Όλα όμως τα είδη της άγνοιας καταλήγουν στην απώθηση της αίσθησης συλλογικότητας και της ευθύνης που συνδέεται με αυτήν.
Τι είναι όμως, τελικά, η άγνοια; Είναι η έλλειψη κατανόησης και επικοινωνίας με την πραγματικότητα – είτε αυτή η πραγματικότητα αφορά τον εαυτό μας και το περιβάλλον, είτε το εγκόσμιο, είτε το εσωτερικό αξιακό και εννοιακό πεδίο. Στην πραγματικότητα πρόκειται για την απουσία διάκρισης καλού-κακού. Η διαφορά έγκειται στο αν θεωρούμε κάτι καλό μόνον με γνώμονα τον εαυτό μας ή όχι. Ο ατομισμός είναι ένα είδος άγνοιας, το πιο απεχθές και επιθετικό και το οποίο αποτελεί μία δύναμη αυτοκαταστροφής του σύγχρονου ανθρώπου. Τονίζω το “σύγχρονου”, γιατί στον πρωτόγονο, ενός είδους ατομισμός είναι αναγκαίος για να μπορέσει αυτός να δομήσει χαρακτήρα και αυτοσυνείδηση μέσα στην αγέλη που τον καταβροχθίζει, μια και δεν έχει ακόμη δομήσει άλλα στοιχεία ποιότητας στα οποία να μπορεί να στηριχτεί. Έτσι αυτό που του απομένει προς το παρόν είναι το υποσυνείδητο και ζωικό υπόβαθρο του φόβου, της επιβίωσης και της στενής προοπτικής.
Οι εξουσιαστικές ελίτ που ελέγχουν τα πράγματα του κόσμου καλλιεργούν, δυστυχώς, την άγνοια παντός είδους, για να διευκολύνεται ο έλεγχος. Η άγνοια είναι το σημείο παθητικότητας και μαζικοποίησης του ανθρώπου. Αλλά αυτό γινόταν πάντοτε, δεν αποτελεί κάτι το νέο. Έχει φθάσει όμως πια η ώρα να το αντιμετωπίσει συνειδητά ο άνθρωπος και να αποφασίσει ενσυνείδητα για το μέλλον του.
Όμως στον σύγχρονο άνθρωπο, και ακόμη περισσότερο τον άνθρωπο της Δύσης, τα πράγματα έχουν αλλάξει, γιατί αυτός δεν μπορεί πια να επικαλεστεί την έλλειψη ευκαιριών, μόρφωσης, πληροφορίας και κοινωνικού εγκλεισμού. Γιατί λοιπόν υπάρχει τόσο κραυγαλέα άγνοια ακόμη και στον σημερινό κόσμο, ενώ έχουν αλλάξει τόσο οι συνθήκες όσο και η συνείδηση;
Αυτό δεν είναι δύσκολο να το εξηγήσει κανείς, όμως είναι δύσκολο να το αποδεχτεί. Η γνώση πάντοτε φέρνει μαζί της και αυξημένη ευθύνη. Αυξήσαμε, λοιπόν, την γνώση, αλλά δεν αυξήσαμε ανάλογα και την ευθύνη μας. Χρησιμοποιήσαμε αυτή την γνώση μόνον για να βγούμε έξω από το βασίλειο της ανάγκης και έπειτα να ικανοποιούμε τις όποιες επιθυμίες μας. Όλα μας ανήκουν, τα βασίλεια της φύσης, τα στοιχεία της φύσης και ο πλανήτης ολόκληρος. Μία βαρβαρότητα του νου εξαπλωμένη παντού, αλλά νομιμοποιημένη στη συνείδησή μας. Η καταστροφή του περιβάλλοντος μας υπενθυμίζει τις παραλείψεις και τις υπερβολές μας, αλλά ούτε αυτό αρκεί για να ανακοπεί η πορεία μας. Η καταστροφή της κοινωνίας μάς υπενθυμίζει την ενότητα που απουσιάζει, αλλά η ενότητα δεν ήταν ποτέ στους σχεδιασμούς μας, παρά μόνον σαν μία διοικητική μορφή οργάνωσης που μας παρέχει ασφάλεια.
Γιατί όλη αυτή η καταστροφή της κοινωνικής συνοχής και του κόσμου που ούτε η δικαιολογημένη άγνοια του πρωτόγονου δεν κατάφερε να πετύχει; Ο λόγος έγκειται στο ότι η σημερινή άγνοια είναι ηθελημένη και, ταυτόχρονα, συνδυάζεται με γνώσεις και τεχνολογικά μέσα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την απόλυτη καταστροφή. Έχουμε επιλέξει να αγνοούμε την πραγματικότητα, για να μπορούμε να έχουμε την ψυχολογική άνεση να ξεδιπλώνουμε τις φαντασιώσεις μας για μια δήθεν ελευθερία χωρίς περιορισμούς. Μια “ελευθερία” χωρίς σκοπό, απλώς και μόνον για τις τυχαίες επιθυμίες μας. Μοιάζουμε με εκείνον που θέλει να σκοτώσει, αλλά δεν έχει το θάρρος να αναλάβει τέτοια ευθύνη και γι’ αυτό μεθάει για να μπορέσει να το κάνει και να μπορεί έπειτα να επικαλεστεί σαν ελαφρυντικό τη μέθη.
Αυτή η δήθεν άγνοια είναι πολύ βολική, γιατί κρύβει μέσα της κακή πρόθεση, μία πρόθεση να αγνοήσουμε όλους τους ηθικούς κανόνες που επιβάλλει η ίδια η ζωή, να απαλλαγούμε από οποιαδήποτε ευθύνη και να ζήσουμε ανέμελα για όσο μπορέσουμε χωρίς το άγχος της ευθύνης και της ενοχής. Στην ουσία παίζουμε ένα θέατρο, για να επιβεβαιώσουμε στους άλλους και στον εαυτό μας πως είμαστε αθώοι. Όμως η ενοχή υπάρχει και η ηθελημένη άγνοια δεν αποτελεί τεκμήριο αθωότητας. Δεν είμαστε αθώοι. Θα παραθέσω εδώ ένα απόσπασμα από άρθρο του Ι. Παρασκευουλάκου με τίτλο “Πότε λέμε ότι η λογική κοιμάται” στο σημείο που αναφέρεται στο έργο του Ίψεν “Οι μνηστήρες του θρόνου” (solon.org.gr/2024/08/12/pote-leme-oti-koimatai-i-logiki-tou-g-paraskevoulakou/: «Είμαι στην κατάσταση του αθώου: δεν μπορώ να ξεχωρίσω το καλό από το κακό». Το απόλυτο ψεύδος. Θα φθάσουμε ίσως σε ένα σημείο όπου κάθε διάκριση καλού-κακού θα έχει χαθεί, όχι γιατί θα έχουμε πάει πέρα από το καλό και το κακό, αλλά γιατί θα έχουμε βυθιστεί τόσο πολύ μέσα στο λεγόμενο κακό που δεν θα μπορούμε πια να έχουμε κανένα κριτήριο καλού για να κρίνουμε. Και τότε δεν θα μας είναι δυνατόν να διακρίνουμε τον πρωτόγονο, που δεν έχει ακόμη αναπτύξει την ευαισθησία, από τον ενσυνείδητα κακό άνθρωπο, που έχει πετύχει να χάσει την ευαισθησία για να βλάπτει τους άλλους χωρίς να καταγράφει τον πόνο και την βλάβη που προξενεί.
Και κλείνοντας αυτό το σύντομο άρθρο θα αναφέρω τα λόγια του Alexander Fraser Tytler, ιστορικού και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου στον 18ο αιώνα, που δεν ταιριάζουν μόνον στο σύνολο του πολιτισμού αλλά και στο άτομο και την πορεία του: «Η μέση διάρκεια ζωής των μεγαλύτερων πολιτισμών του κόσμου μας είναι 200 χρόνια. Μεγάλα έθνη αναπτύσσονται και στη συνέχεια παρακμάζουν. Οι λαοί περνούν από τη δουλεία στην πνευματική ανάπτυξη και στην τόλμη, στη συνέχεια από την τόλμη στην ελευθερία, από την ελευθερία στην αφθονία, από την αφθονία στον εγωισμό, από τον εγωισμό στην αυτοϊκανοποίηση, από την αυτοϊκανοποίηση στην απάθεια, από την απάθεια στην εξάρτηση και από την εξάρτηση στην επιστροφή στη δουλεία».
14/8/2024
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
εικόνα : pixabay
