Το κεντρικό πρόβλημα των σύγχρονων αντιλήψεων για την οικονομία είναι η ελευθερία της οικονομίας από το κράτος. Εδώ πρέπει να θέσουμε δύο ερωτήματα εννοιολογικά: Ας ασχοληθούμε με τον όρο οικονομία. Με πολύ απλά λόγια θα μπορούσαμε να πούμε ότι η οικονομία είναι ο τομέας της ζωής όπου ο άνθρωπος κάνει χρήση των διατιθέμενων μέσων, για να μπορέσει να επιβιώσει και να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του. |
Οι λέξεις-κλειδιά είναι τα μέσα, η επιβίωση και οι επιθυμίες. Στα μέσα δεν θα αναφερθούμε. Όμως η επιβίωση και η επιθυμία είναι αυτές οι έννοιες που αφορούν τον ίδιο τον άνθρωπο ως ψυχοβιολογικό ον. Στην πραγματικότητα ο όρος «οικονομία» θα μπορούσε να εφαρμοσθεί υπό ευρεία έννοια σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης προσπάθειας, όπως π.χ. στην πολιτική ή στη σχέση των διαφόρων θρησκειών, των εθνών και αλλού, γιατί η εξουσία ή η υπεροχή παντός είδους είναι πάντοτε σε κατάσταση έλλειψης (δηλαδή δεν μπορούν να την έχουν όλοι), επειδή είναι αντικειμενικοποιημένη, και γι’ αυτό το λόγο υπάρχει ανταγωνισμός για την κατάκτησή της. Με άλλα λόγια ο τομέας της οικονομίας αφορά τις όποιες «ανάγκες» (λογικές και παράλογες) και έχει ως χαρακτηριστικά του την ανεπάρκεια του επιθυμούμενου, την έλλειψη ελευθερίας και τη δέσμευση του ανθρώπου σε μορφές παντός είδους, και επομένως αυτός είναι εξαρτημένος, ακόμη και όταν διαθέτει την εξουσία ώστε να μπορεί να αγνοεί τους άλλους και τις ανάγκες τους. Υπό αυτή την ευρύτερη έννοια ζούμε συνεχώς σε έναν κόσμο οικονομίας, αν και όχι μόνον με τη μαρξιστική έννοια που είναι ένα μικρό μέρος του συνόλου της έννοιας της οικονομίας. Έτσι η διαφιλονικούμενη έννοια της «ελευθερίας» στην οικονομία έχει έναν ακόμη παραπάνω λόγο, για να αμφισβητηθεί από τη σημερινή κατάσταση του κόσμου. πέραν των αυταπόδεικτων καθαρά οικονομικών λόγων, όταν μάλιστα η υπό στενή έννοια οικονομική ελευθερία χρησιμοποιείται για την απόκτηση της ισχύος, πράγμα που είναι μια άλλη πλευρά της στενότατης σύνδεσής τους. Η «ελευθερία» της οικονομίας πρέπει να διευκρινιστεί ορθά, για να μπορεί κανείς να κατανοήσει τη διαστρέβλωση των εννοιών και την ανάγκη για την ορθότερη αντίληψή τους. Συνήθως οι άνθρωποι είναι τρομερά αδρανείς ή ανώριμοι στην εννοιολογική επεξεργασία των δεδομένων και γι’ αυτό είναι τόσο παραδομένοι στους πολιτικούς (αν και δεν τους εμπιστεύονται), για να σκέπτονται εκείνοι γι’ αυτούς. Αυτή την ανωριμότητα είχε προσδιορίσει πολύ εύστοχα ο Καντ στο έργο του «Δοκίμια (Καντ Εμμ., Δοκίμια – 2. Απόκριση στο ερώτημα: Τι είναι Διαφωτισμός, σελ. 42 επ, μετάφραση Ε.Π. Παπανούτσου, εκδόσεις Δωδώνη, 1971). «Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του, για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος. Ανωριμότητα είναι η αδυναμία να μεταχειρίζεσαι το νου σου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτή την ανωριμότητα, όταν η αιτία της βρίσκεται όχι στην ανεπάρκεια του νου, αλλά στην έλλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους να τον μεταχειριζόμαστε χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου… » Ποια λοιπόν λογικά είναι η φύση της ελευθερίας της οικονομίας; Θα πρέπει αρχικά να επισημάνουμε ότι δεν μιλάμε για την οντολογική ή πνευματική ελευθερία που είναι μια έννοια σχετικά απρόσιτη. Μιλάμε για μια προσιτή και εμπράγματη ελευθερία –συχνά μάλιστα αντίθετη προς την πνευματική. Πρώτα από όλα η ελευθερία στους ανθρώπινους τομείς δράσης δεν μπορεί να είναι απεριόριστη, γιατί και αυτή, όπως και καθετί στην ανθρώπινη ζωή, είναι σε έλλειψη και δεν μπορεί επομένως να είναι απεριόριστη. Αυτό συμβαίνει επειδή αυτή η ελευθερία αφορά γενικά τον κόσμο των φαινομένων ή των μορφών που υπόκεινται πάντοτε σε περιορισμό. Επομένως σε αυτό το σημείο τίθενται αναγκαστικά τα ακόλουθα ερωτήματα για τον προσδιορισμό της φύσης αυτής της ελευθερίας: |
Διαβάστε επίσης:
Ιωάννα Μουτσοπούλου, δικηγόρος 16 Ιουλίου 2010 |