«Με τον ήλιο τα βγάζω και με τον ήλιο τα μπάζω. Γιατί τα έρμα πεθαίνουν;»
Ελληνική παροιμία
Τα παραπάνω ήταν τα λόγια ενός βοσκού, που αντί να βγάζει τα ζώα του να βοσκήσουν με την δροσιά, έκανε το ακριβώς αντίθετο. Τα είχε όλη μέρα στον ήλιο και αυτά άρχισαν να πεθαίνουν από την ταλαιπωρία. Μα αυτός αναρωτιόταν τι τους συνέβαινε. Το ίδιο πρέπει να αναρωτηθεί και ο σύγχρονος άνθρωπος με το παράδοξο φαινόμενο από το ένα μέρος να έχουμε αύξηση της οργανωμένης παιδείας, δημόσιας και ιδιωτικής, άφθονη παροχή γνώσεων και πληροφοριών από διάφορες πηγές π.χ. το διαδίκτυο, και, από την άλλη, κατάρρευση της ικανότητας κατανόησης, διάκρισης και αντιμετώπισης των ατομικών και κοινωνικών προβλημάτων. Αυξανομένης της “παιδείας”, αυξήθηκε και η ανικανότητα και η άγνοια. Πώς συνέβη αυτό;
Το ερώτημα ήταν, βέβαια, ρητορικό. Κανονικά θα έπρεπε να το είχαμε προβλέψει, αλλά παρασυρθήκαμε από την ευχαρίστηση της αφθονίας και της άνεσης, που δημιούργησε ψευδαισθήσεις ελευθερίας και ασφάλειας που θα ικανοποιούσαν τις φαντασιώσεις μας παντός είδους. Τα νώτα μας ήταν εξασφαλισμένα, οπότε δεν είχαμε να ανησυχούμε για τίποτα. Όμως, πίσω από την ιλουστρασιόν σκηνή του θεάτρου, παραμόνευαν τα τέρατα, όπως αποκαλούσε ο Γκόγια τις συνέπειες της απουσίας λογικής. Και μείναμε πάλι έκπληκτοι με την κατάρρευση της σκηνής και πηγαινοερχόμαστε γύρω-γύρω ψηλαφώντας σαν τυφλοί, για να βρούμε τον δράστη του εγκλήματος. Η ιστορία επαναλαμβάνεται, όχι γιατί αυτό είναι αναπόφευκτο, αλλά γιατί εμείς αποφασίσαμε να μείνουμε σε μια βολική και σκόπιμη άγνοια, για να κερδίσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο “αθώας” ανεμελιάς. Δυστυχώς, τα τέρατα δεν ήταν μόνον έξω μας αλλά και μέσα μας και είχαν διάφορες μορφές.
Θα αναφέρω ένα εδάφιο από κείμενο για την παγκόσμια κρίση του Γιάννη Ζήση από τον “Σόλωνα” που αναφέρεται στην άγνοια:
«Η άγνοια είναι η θερμοδυναμική υποστάθμιση του ανθρώπου σε ρομπότ, ο πρώτος κανόνας ανθρώπινου ρομποτισμού. Και αυτή η ασυνείδητη σχεδόν ευθυμία (εννοεί την ευθυμία του ανέμελου ανθρώπου) μόνο σε άγνοια βασίζεται.
Η άγνοια μάς στερεί από την υποκειμενικότητα μας, από το νόημα του να στέκουμε μόνοι μας στον κόσμο. Από την άγνοια παύει να χρειάζεται και να λειτουργεί η ταυτότητα μας και η ελευθερία και συνεπώς κατακτήσαμε θριαμβευτικά με χαζοχαρούμενη ιλαρότητα την ρομποτική βαθμίδα της ύλης και της συναίσθησης».
Ίσως δεν είναι τυχαίο που, όσο αυξάνεται η άγνοια, τόσο αυξάνονται και τα ρομπότ που θα μας αντικαταστήσουν.
Είναι πολύ εύκολο να βρει κανείς στο διαδίκτυο νύξεις για το επίπεδο των νέων στις ΗΠΑ. Τους είναι εξαιρετικά δύσκολο να κάνουν απλές μαθηματικές πράξεις του δημοτικού, νομίζουν πως η Αφρική είναι μία χώρα και όχι μία μεγάλη ήπειρος, δεν γνωρίζουν τα σύνορα της χώρας τους, άλλοι νομίζουν πως η Αμερικανική Επανάσταση έγινε εναντίον των Ρώσων και άλλα απίθανα πράγματα. Και στην χώρα μας εξελίσσονται τα πράγματα προς την ίδια κατεύθυνση. Στην ανώτατη παιδεία τα πράγματα είναι μεν καλύτερα, αλλά αυτό δεν αρκεί. Η Αμερική φημίζεται για τα πανεπιστήμιά της, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι απορροφάει τους καλύτερους μαθητές και φοιτητές από όλον τον κόσμο. Η ίδια όμως η χώρα τι ακριβώς παράγει; Αναφέρω την Αμερική, μόνον επειδή είναι η κυρίαρχη δύναμη στον δυτικό πολιτισμό (και μέχρι τελευταία ήταν σε παγκόσμιο επίπεδο), οπότε ό,τι συμβαίνει σε αυτήν επηρεάζει όλη την επικράτειά της ισχύος της, δηλαδή την Δύση. Νοοτροπίες, τρόπος αντίληψης και ζωής, είδος και κατεύθυνση γνώσεων. Η μονομέρεια της παιδείας που στράφηκε μοναδικά στο πρακτικό και αγνόησε την εσωτερικότητα του ανθρώπου κατέστρεψε κάθε προοπτική αληθινής δημιουργικότητας. Η δημιουργικότητα κινήθηκε μόνον στο χειροπιαστό και ωφέλιμο οικονομικά. Έτσι συρρικνώθηκε ο δείκτης νοημοσύνης και σταδιακά, αλλά ήδη ορατά, θα οπισθοδρομήσουμε στο μακρινό παρελθόν και μόνον οι εύποροι θα μπορούν να λαμβάνουν παιδεία αξιόλογη, τουλάχιστον γνωσιολογικά. Βέβαια, την υπερειδίκευση δεν την εισήγαγε στην παιδεία η Αμερική, αλλά ο σιδηρούς καγκελάριος της Γερμανίας, ο Βίσμαρκ, για να βελτιώσει την παραγωγή και να αντιμετωπίσει την βιομηχανική άνοδο της Μ. Βρετανίας. Έπειτα τον μιμήθηκαν όλοι. Με αυτόν τον τρόπο υποτάχθηκε η παιδεία στην οικονομία με όλες τις – τραγικές θα έλεγα – συνέπειες για την κοινωνική εξέλιξη και τον άνθρωπο. Χάθηκε δια παντός η ευκαιρία να συνδέσουμε την ψυχικότητα με την γνώση, αντ’ αυτής συνδέσαμε το κέρδος με την γνώση και έτσι ξεπέσαμε στο γενικό πεδίο των έμβιων οργανισμών που καταβροχθίζει τα πάντα σαν μια άμορφη αγελαία ύπαρξη.
Υπήρχε, όμως, ταυτόχρονα μία διάθεση ευτυχησιακότητας στο αμερικανικό πρότυπο που ήταν πολύ χρήσιμη και αναγκαία απέναντι στην σοβαροφανή καταθλιπτικότητα της γηραιάς Ευρώπης, αλλά δυστυχώς διασπαθίστηκε και αναλώθηκε σε μία ανόητη εκτόνωση ηδονιστικού τύπου (προφανώς σεξουαλικού, ατομιστικού και καταναλωτικού περιεχομένου), που εξαφάνισε το θετικό της πρόσημο. Και, όπως είχε αναφέρει ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, ο Ζ. Μπρεζίνσκι, στο βιβλίο του “Η μεγάλη σκακιέρα”, αυτό έγινε για να ελκυστεί η παγκόσμια νεολαία στο αμερικανικό πολιτισμικό μοντέλο. Και εδώ πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί τελικά το κατάφερε. Πιστεύω ότι πέτυχε γιατί οι άνθρωποι ούτως ή άλλως θέλουν κατά βάθος να εφησυχάσουν, μακριά από σκοπούς, προσπάθεια παντός είδους και αντιμετώπιση των προβλημάτων του εαυτού. Θέλουν να αφεθούν στα ρεύματα των κυρίαρχων επιθυμιών και να βυθιστούν μέσα σε αυτά με μια παθητικότητα άνευ προηγουμένου. Γι’ αυτό τα εκτονωτικά πρότυπα είχαν τέτοια επιτυχία. Στο βάθος, αυτό είναι που υπάρχει μέσα μας και έλκεται από υποσχέσεις και πρότυπα τέτοιου είδους. Το ότι αυτό είναι μία πλάνη που δεν φέρνει την ευτυχία δεν έχει τελικά καμμία σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι τροφοδοτεί όνειρα και φαντασιώσεις τέτοιου είδους. Και η ελπίδα πως εμείς θα είμαστε με κάποιον μαγικό τρόπο οι τυχεροί πεθαίνει τελευταία, μετά τον δικό μας θάνατο. Με το διαδίκτυο αυτή η κατάσταση χειροτέρεψε, γιατί τώρα υπάρχουν πολλά άτομα που προσπαθούν μέσω διαδικτύου να επηρεάσουν την κοινωνία προβάλλοντας μη αληθινά πράγματα αλλά φανταστικά πρότυπα. Έτσι, οι γνώσεις μέσω διαδικτύου είναι σχεδόν άχρηστες για τους πολλούς, γιατί συνήθως αγνοούνται, και το μόνο που γίνεται είναι να δημιουργούν μια αίσθηση αφθονίας και ευκολίας ότι θα είναι διαθέσιμες όταν τις χρειαστούν. Όμως δεν πρόκειται ποτέ να τις χρειαστούν, γιατί μέχρι τότε η ικανότητα για σκέψη και κατανόηση θα έχει εξαφανιστεί λόγω στρέβλωσης και αχρησίας.
Ας παρατηρήσουμε επίσης. Υπάρχουν αμέτρητοι πτυχιούχοι διάσημων πανεπιστημίων, με μεταπτυχιακά και διδακτορικά, αλλά ο γενικός δείκτης IQ πέφτει σημαντικά, η οικονομία εν μέσω τόσης γνώσης καταρρέει, οι νόμοι που με κόπο και αίμα αποκτήσαμε ανατρέπονται, η διεθνής τάξη διασαλεύεται, οι κίνδυνοι παντός είδους αυξάνονται και πρέπει να αναρωτηθούμε σε τι ήταν όλοι αυτοί οι “ειδήμονες” τελικά χρήσιμοι, αν δεν μπορούν να ωθήσουν τους υπόλοιπους ανθρώπους σε ένα καλύτερο μέλλον, να προβλέψουν, να κρίνουν, να διαχωρίσουν και να πληροφορήσουν για τις συνέπειες ορισμένων επιλογών. Η γνώση είναι, όπως φαίνεται, τρομερά εξειδικευμένη, χωρίς συμπερίληψη του συνόλου των ανθρώπων και της ζωής. Δεν είναι ελεύθερη και κινείται σε ένα ήδη ασφυκτικά δεδομένο πλαίσιο και όχι έξω από αυτό το πλαίσιο με ευρύτητα και πρόθεση να συμπεριλάβει τα αληθινά αναγκαία για τον κόσμο. Συχνά, μάλιστα, αυτή η γνώση ενισχύει την ανωριμότητα, γιατί ο ειδικός αισθάνεται επαρκής ενώ δεν είναι και δεν τολμάει να βγει έξω από τα όρια που τον περικλείουν, γιατί αγνοεί οτιδήποτε έξω από αυτά. Ο Γιάννης Ζήσης αποκαλούσε αυτή την κατάσταση “εξειδικευμένη άγνοια”. Αυτό δεν σημαίνει πως οι όποιες γνώσεις είναι άχρηστες, αλλά πως όταν ενισχύουν την άγνοια παντός είδους, διεκδικώντας αυθεντία και μοναδικότητα, τότε γίνονται επιβλαβείς και αποστερούν τον άνθρωπο από την κριτική ικανότητα που κανονικά διαθέτει. Στο τέλος, θα καταλήξει ο άνθρωπος να είναι σαν ένα ρομπότ φορτωμένο με δοτές πληροφορίες για να συναγωνίζεται με τα αληθινά ρομπότ.
21/8/24
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
