Πάρα πολλοί άνθρωποι σήμερα διερωτώνται τι θα γίνει στο άμεσο μέλλον στις χώρες τους, στον κόσμο, στις οικογένειες, στις σχέσεις τους και ποια θα είναι η θέση τους μέσα σε όλα αυτά. Πολλά δεδομένα καταρρέουν, αμφισβητούνται, αλλάζουν και υπάρχει μία γενικευμένη αστάθεια. Ειδικά οι προσωπικές σχέσεις είναι προβληματικές εδώ και πολλά χρόνια, πολύ πριν να προκύψουν οι τεκτονικές αλλαγές της εποχής μας.
Ένα από τα φλέγοντα ζητήματα ήταν και είναι ακόμη και σήμερα η θέση της γυναίκας στην κοινωνία – και είναι φλέγον γιατί οι γυναίκες αποτελούν τον μισό πληθυσμό του πλανήτη. Στην γνωστή ιστορία η θέση της γυναίκας ήταν πάντοτε υποδεέστερη στην κοινωνία, αν και αποτελούσε μία κεντρική φιγούρα στις προσωπικές σχέσεις. Ακόμη και στην μυθολογία, που είναι ίσως η άγνωστη ιστορία δοσμένη με αλληγορικό τρόπο, η γυναίκα ήταν πάντοτε το μισό της ιστορίας, αλλά δεν ήταν αυτή που οδηγούσε τις εξελίξεις παρά μόνον έμμεσα, παρά τις λίγες εξαιρέσεις. Ήταν στο παρασκήνιο και εξαρτιόταν από τους άντρες. Αυτό όμως που ζητιέται από τον άνθρωπο είναι να χρησιμοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ελευθερία που είναι στη φύση του και αποτελεί νόμο της ζωής. Υπό αυτή την έννοια, η γυναίκα ήταν περιορισμένη, γιατί δεν ήταν ελεύθερη να εξελίξει και να αναδείξει τις δυνατότητές της. Αντιθέτως, ο άντρας είχε στη διάθεσή του αυτές τις δυνατότητες, πάντοτε βέβαια στο πλαίσιο και υπό τους περιορισμούς των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών. Αλλά στην μικρή ιδιωτική του σφαίρα είχε αυτή την ελευθερία.
Βέβαια, η εκ μέρους των αντρών χρήση της υπεροχής τους στο δικό τους μικροκοινωνικό επίπεδο δεν ήταν η καλύτερη δυνατή. Η ανθρωπότητα δεν έχει μάθει ακόμη να χειρίζεται την δύναμη – όταν την έχει – με σοφία και ηθική ακεραιότητα. Εκλαμβάνει τη δύναμη ως προνόμιο αδιαφορώντας για τους άλλους. Αλλά και ο αδύναμος προσπαθεί να μετατρέψει την αδυναμία του σε δύναμη, να την χρησιμοποιήσει για να δημιουργήσει ενοχές στον άλλον και να τον αποτρέψει από τη χρήση του “προνομίου” του. Και όχι μόνον αυτό, αλλά συχνά κάνει κατάχρηση των δυνατοτήτων του απέναντι στους όμοιούς του λες και η αδυναμία τού δίνει τέτοιο δικαίωμα και, έτσι, η αλυσίδα της αδικίας και της ανοησίας ποτέ δεν σπάει, σε οποιονδήποτε τομέα της ζωής. Το χαρακτηριστικό είναι ανθρωπολογικό, δηλαδή γενικευμένο στην ανθρωπότητα.
Έτσι, σε ένα ανταγωνιστικό και καταπιεστικό περιβάλλον, η γυναίκα παρέπαιε ανάμεσα στους αυστηρούς κοινωνικούς τύπους και στις επιθυμίες της. Η ανισότητα ήταν εμφανής και της στερούσε την ελευθερία της. Ακόμη και το δικαίωμα ψήφου των γυναικών θεμελιώθηκε πολύ αργά στην θεσμικά εξελιγμένη Δύση. Ο γάμος ήταν μονόδρομος για τις γυναίκες και την κοινωνική αποδοχή τους, η δε απόλυτη οικονομική εξάρτησή τους από τους άντρες δεν τους επέτρεπε να αντιμετωπίσουν με ακεραιότητα τις συνθήκες του γάμου και τις συζυγικές σχέσεις. Ο συμβιβασμός ήταν αναπόφευκτος. Και όχι μόνον η οικονομική εξάρτηση, αλλά και η σεξουαλική καταπίεση. Ενώ ο άντρας ήταν ελεύθερος στις σεξουαλικές του σχέσεις, συχνά μάλιστα με τρόπο ασύδοτο, η γυναίκα όχι μόνο δεν ήταν, αλλά έπρεπε να υφίσταται τόση κριτική, καταπίεση και ηθικό εκφοβισμό που δεν μπορούσε να ξεφύγει από τη φυλακή της.
Τελικά, στις τελευταίες δεκαετίες, η γυναίκα άρχισε να εργάζεται και να αποκτά μία αυτονομία. Αυτό έφερε μία σχετική ανεξαρτησία και στη σεξουαλική της ζωή. Αυτή όμως ήταν η κρίσιμη στιγμή που θα έπρεπε να αποδείξει αν τα παράπονα του θύματος είχαν ηθική βάση ή αν ήταν μία απλή αντίδραση στην ανελευθερία. Η ιστορία, τελικά, έδειξε ότι έτεινε να μιμηθεί την ζωή των αντρών, λες κι ήταν κάτι αξιοζήλευτο το να διασκορπίζεις τον εαυτό σου και τη νεότητά σου εδώ κι εκεί, σε σχέσεις επιφανειακές, επικίνδυνες, εκτονωτικές και μηδενικές. Αυτό όμως παραδόξως εθεωρείτο ανέκαθεν επιτυχία. Δηλαδή, η επιτευχθείσα εξίσωση έγινε στο κατώτατο επίπεδο, ίσα για να δείχνει πως σαν είδος δεν μαθαίνουμε ούτε με τη δύναμη ούτε με την αδυναμία. Και αυτή η δήθεν επιτυχία τώρα είχε αντίθετα αποτελέσματα για τον γάμο και την οικογένεια, γιατί αυτός που έπρεπε να σηκώσει το βάρος της οικογενειακής συνοχής με την υπομονή και την ανεκτικότητά του απουσίαζε πλέον.
Και όχι μόνον αυτό, αλλά σήμερα η γυναίκα αντιμετωπίζει τη δυσκολία όπως το να συνδυάσει την επαγγελματική με την οικογενειακή της ζωή. Μπορεί να δει κανείς καθαρά πως τα πράγματα δεν μπορούν να λυθούν με μεμονωμένες πράξεις, γιατί ιδιαίτερα αυτά τα προβλήματα είναι αποτέλεσμα ποικίλων συνθηκών, πολιτισμικών, οικονομικών, κοινωνικών, ψυχολογικών, πολιτικών.
Ξέρουμε ότι ό,τι δεν έχει ακεραιότητα και χαρά στο τέλος θα καταστραφεί, ακόμη κι αν έχει κρατήσει αιώνες. Τίποτα δεν είναι αιώνιο και τίποτα δεν είναι στατικό. Οι αλλαγές είναι συνεχείς και για πολύ καιρό είναι ανεπαίσθητες. Μόνο στο τέλος, στις εποχές της κρίσης, οι αλλαγές γίνονται ραγδαίες και δραματικές. Αυτό συμβαίνει όταν ένα “σύστημα ζωής” έχει κορεστεί από αντίδραση, δυσαρέσκεια και δυσαρμονία και εκρήγνυται. Δεν είναι κάτι παράδοξο, αλλά αιφνιδιάζει, γιατί σαν άνθρωποι πάντοτε είμαστε προσκολλημένοι στην ατομική μας σφαίρα και δεν βλέπουμε τη μεγάλη εικόνα και τη δυναμική της σε τόπο και χρόνο. Αλλά μια προσεκτική ματιά θα έβλεπε την επερχόμενη κρίση έγκαιρα. Βέβαια, η οικογένεια είναι ένας θεμελιώδης πυρήνας της κοινωνικής ανάπτυξης και δεν πρόκειται να εξαφανιστεί όσο μπορούμε να δούμε. Όμως η κρίση μπορεί να είναι – και είναι – τόσο σαρωτική που μπορεί να ρίξει σε δυστυχία και καταστροφή μεγάλα πλήθη ανθρώπων για μεγάλο μήκος χρόνου, μέχρι να δημιουργηθούν νέες βάσεις και καλύτερη προσέγγιση στο νόημα της ζωής και των παντός είδους σχέσεων.
Γι’ αυτό η απελευθέρωση ενός μεγάλου κομματιού της ανθρωπότητας πρέπει να έχει τέτοια ποιότητα ώστε να συντελεί και στην πνευματική απελευθέρωση όλων των ανθρώπων και όχι απλώς να επεκτείνει το ήδη υπάρχον και σε αυτό το κομμάτι αναπαράγοντας το λάθος. Αυτό το εγγυώνται οι μεγάλες ηθικές αρχές της ζωής, που είναι προς όφελος όλων. Αν αυτός που απελευθερώνεται χρησιμοποιήσει αυτή την νεοαποκτημένη ελευθερία του σαν προνόμιο ή σαν ασυδοσία και απουσία νοήματος, τότε η γενική ελευθερία θα μειωθεί και θα βλάψει τους πάντες με χάος. Βέβαια, ακόμη και αυτό το χάος μπορεί – σε τελευταία ανάλυση – να θεωρηθεί χρήσιμο επειδή αποκαλύπτει τις κρυμμένες αρνητικές πλευρές όλων (“θυτών” και “θυμάτων”) και αποτελεί τις συνέπειες της κατάχρησης της ελευθερίας για αιώνες τώρα. Αυτό συμβαίνει, γιατί η συνείδηση είναι ο μοχλός της ιστορίας και αποτελεί το εσωτερικό αίτιο των κοινωνικών εξελίξεων, γιατί είναι αυτή που επεξεργάζεται τα δεδομένα, κατανοεί, αποφασίζει και αντιδρά απέναντι στις συνθήκες. Αυτή όμως η κατάσταση αποτυχίας, δηλαδή, αχρησίας και σαπίσματος της συνείδησης, ενέχει και τον κίνδυνο μιας γενικευμένης καταστροφής και οπισθοδρόμησης, οπότε η αποκάλυψη μπορεί πλέον να μην προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση και να μην μπορεί να προκαλέσει αλλαγές προς το καλύτερο.
Εν κατακλείδι, είμαστε υποχρεωμένοι από τις συνθήκες και έχουμε ατομική ευθύνη να στρέψουμε το βλέμμα μέσα μας και να κατανοήσουμε τόσο αυτό που συμβαίνει όσο και τον εαυτό μας: αν βλέπουμε κάποιο νόημα στη ζωή και ποιο είναι αυτό, τι θέλουμε, τι έχουμε πραγματική ανάγκη, τι είμαστε διατεθειμένοι ή αντέχουμε να κάνουμε. Αν δεν θέλουμε να το κάνουμε, τότε δεν υπάρχει ελπίδα να υπάρξουν καλύτερες ανθρώπινες σχέσεις και δεν θα έχουμε δικαίωμα να παραπονιόμαστε για ό,τι συμβαίνει.
Σημείωση: Περισσότερες λεπτομέρειες έχουν αναφερθεί σε εκπομπή του “Σόλωνα” στο κανάλι Ecosolon και στην διεύθυνση youtube.com/watch?v-61cE5ewfSDA&t=2s με τίτλο “Η γυναίκα στα χαρακώματα”.
1/7/24
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
εικόνα : Pixabay
