Το κύριο χαρακτηριστικό της σημερινής ψυχολογικής κατάστασης των ανθρώπων είναι η ανασφάλεια. Ανασφάλεια που προκύπτει από την έλλειψη οποιουδήποτε εναλλακτικού σχεδίου εξόδου από την κρίση, με τρόπο όμως τέτοιο που να είναι και ρεαλιστικός. Η ανασφάλεια εκφράζεται κυρίως στον οικονομικό τομέα και εντείνεται από την απουσία ενός κοινωνικού ρεύματος τέτοιου που θα μπορούσε να αποτελέσει ένα καταφύγιο για όσους ήδη αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα ή έστω τα βλέπουν να έρχονται και να τους απειλούν. |
Δεν αναφέρομαι σε ένα πολιτικό ρεύμα αλλά σε ένα κοινωνικό ρεύμα αλληλεγγύης και κοινής προσπάθειας, όπου μέσα από μια κοινή στήριξη και κοινή δράση να εξασφαλίζεται ένα μίνιμουμ ασφάλειας και επιβίωσης. Ήδη σε αρκετούς η ανασφάλεια παίρνει τα χαρακτηριστικά της απελπισίας και της κατάθλιψης. Ειδικά στις πιο επισφαλείς ομάδες όπως είναι η μεσήλικες άνεργοι ή οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας ή οι μονογονεϊκές οικογένειες η κατάθλιψη έχει πάρει χαρακτηριστικά επιδημίας. Το επικρατούν σύστημα της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης μοιάζει να καταποντίζεται μέσα στις αντιφάσεις του και ο πολύς κόσμος, έστω και αστόχαστα, αυτό δείχνει να το αντιλαμβάνεται. Κάτι πήγε και πάει λάθος. Οι «τυπικές λογικές» θέσεις των οικονομολόγων και των πολιτικών του συστήματος για λιτότητα ώστε να περιοριστούν τα ελλείμματα και το δημόσιο χρέος ακούγονται πλέον παράλογες. Παράλογες από την πλειοψηφία των πολιτών. Προσπαθούν να στηρίξουν και να δώσουν διάρκεια σε ένα σύστημα αδυνατώντας να στοχασθούν πάνω στις αντιφάσεις του αφού οι ίδιοι είναι ο σκελετός του ίδιου του συστήματος1. Μερικοί ακόμη εμμένουν στις παλαιές αυτές συνταγές αλλά το γεγονός ότι ο κόσμος αισθάνεται ότι οι «ειδικοί» και οι κρατούντες δεν κατανοούν αυτόν τον παραλογισμό, τους μετατρέπει στα μάτια του σε τραγικές φιγούρες που προσκυνούν ακόμη εδώλια στη Μέκκα όταν ήδη ο Μωάμεθ ως απόλυτος κυρίαρχος, εισέρχεται στην πόλη.2 Βρισκόμαστε συνεπώς σε μια κοινωνική καμπή. Αυτό που μένει να δούμε είναι αν περνώντας σε μια νέα φάση της Ιστορίας, ο κόσμος διαθέτει την ωριμότητα να οργανωθεί σε ένα κοινωνικά πιο δίκαιο και περιβαλλοντικά πιο βιώσιμο και αειφορικό σύστημα. Μένει να δούμε αν η χειραφέτηση των μαζών οδήγησε σε μια τέτοια ωριμότητα που να μπορεί στοχαστικά να σχεδιάσει ένα δημοκρατικότερο και δικαιότερο μέλλον. Αν μπορούν οι κοινωνίες να ανακαλύψουν μια νέα κοινωνικότητα θεμελιωμένη στην αλληλεγγύη ή αν θα οδηγηθούν στα συνηθισμένα λάθη του παρελθόντος: τον ολοκληρωτισμό ή τον ποδηγετισμό τους από νέες ελίτ. Αυτό θεωρώ ότι εξαρτάται από το κατά πόσο θα ξεκινήσει ένα αυτοδιαχειριστικό ρεύμα και πνεύμα τόσο στην οικονομία όσο και στα υπόλοιπα μείζονα ή ελάσσονα ζητήματα. Εξαρτάται από το πόσο ο κοινωνικός αναστοχασμός θα ξεπεράσει εκείνη την κρίσιμη μάζα που θα επιτρέψει να δημιουργηθούν και να διασπαρθούν σε όλη την κοινωνία πειραματικές μορφές κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης. Εξαρτάται όμως και από την αντίσταση στη γοητεία των παλαιών ατομοκεντρικών προτύπων (που ήταν κυρίως κυριαρχικά μέσω της δύναμης του χρήματος) και αν θα μπορέσουν να επικρατήσουν νέα κοινωνικά πρότυπα συνεργατικά και ομαδικά. Τα ομαδικά αυτά πρότυπα μπορούν να διασφαλίσουν ως ένα σημείο ένα μεγαλύτερο βαθμό αυτονομίας του ατόμου αλλά και δημοκρατίας αποφεύγοντας (στατιστικά) ή έστω μειώνοντας τον κίνδυνο των ατομικών ανισορροπιών. Μπορούν να λειάνουν τις ακρότητες ως ένα βαθμό και να εκφράσουν και να διαχύσουν στην κοινωνία έναν πιο συγκροτημένο και συνεκτικό λόγο, ακριβώς λόγω της διαλεκτικής των αποφάσεων που αναπτύσσονται μέσα σε μια ομάδα. Αυτό όμως που κυρίως μπορεί να επιτευχθεί μέσα σε ένα ομαδικό (κοινωνικό) σχήμα είναι η εκπαίδευση στη μεστότητα και η ωριμοποίηση των μελών της μέσα από τη συμμετοχή στις αποφάσεις. Επειδή μια ομαδική απόφαση είναι αποτέλεσμα ενός ομαδικού διαλόγου ο οποίος με τη σειρά του μέσα από τη συχνότητά του εξορθολογίζει τον ατομικό στοχασμό3, «απελευθερώνοντάς τον από την ανωριμότητά του»4 χαράζοντας την εποχή «για ένα νέο διαφωτισμό». Σε ένα πιο ευρύτερο σχήμα η σύνθεση των ομαδικών αντιλήψεων και δράσεων μπορούν να προκαλέσουν την ποιοτική ανάδυση5 (με τη φιλοσοφική και βιολογική έννοια του όρου) ενός νέου πολιτισμού αλλά και μιας νέα πολιτικής σκέψης και κουλτούρας θεμελιωμένη στον οικονομικό μερισμό, την κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη και ανεκτικότητα. |
Γιώργος Μαυρουλέας, Πολιτικός Επιστήμονας 8 Ιουλίου 2010 |