Η ΛΑΪΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΣΕ ΠΛΑΝΗΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ – Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ (του Γιάννη Παρασκευουλάκου)

5^ο μέρος του άρθρου: Στοχαζόμενοι για την έννοια της προόδου και της οπισθοδρόμησης

(Διαβάστε το 2ο μέρος : ΑΠΑΝΤΩΝΤΑΣ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ   το 3ο μέρος :   Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΩΣ ΑΥΤΟΣΚΟΠΟΣ; και το 4ο μέρος  ΠΡΟΟΔΟΣ: ΚΡΙΝΟΝΤΑΣ ΜΕ ΠΟΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ; )

Στο επόμενο (το 6^ο) ερώτημα θα μας απασχολήσει μία διευρυμένη όψη της λαϊκής κυριαρχίας. Με την λέξη «διευρυμένη» εννοώ ότι αναφέρεται σε μια διαφορετική διάσταση ή επίπεδο από αυτό που συνήθως καταλαβαίνουμε όταν χρησιμοποιούμε τον όρο. Μέχρι τώρα όταν αναφερόμασταν στην λαϊκή κυριαρχία εννοούσαμε ότι εντός ενός κράτους – έθνους όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό και ασκούνται σύμφωνα με το Σύνταγμα υπέρ των (καλώς εννοούμενων) συμφερόντων του έστω και έμμεσα με αντιπροσώπους (1). Τα παραπάνω βέβαια είναι απλά λέξεις. Από την απλή σύλληψη και λεκτική διατύπωση μέχρι την εφαρμογή μπορεί να μεσολαβεί, και συχνά όντως μεσολαβεί, άβυσσος. Αλλά αυτό δεν είναι το θέμα μας. Το θέμα μας στο σημείο αυτό του άρθρου έχει να κάνει με σοβαρά ζητήματα της παγκοσμιότητας, που αφορούν όλους τους λαούς αφού η παγκοσμιότητα δεν αφήνει τίποτα που να μην επηρεάσει και συχνά το κάνει με δραματικές επιπτώσεις. Σε αυτό το παγκόσμιο επίπεδο δεν διανοούμεθα καν να κάνουμε λόγο για λαϊκή κυριαρχία, αφού δεν είναι αυτό που έχουμε συνηθίσει: ένα κράτος, με οργανωμένες εξουσίες και Σύνταγμα, και μια θεωρία τουλάχιστον που λέει όσα ανέφερα πιο πάνω. Οι λαοί που βλέπουν την ζωή τους να μεταβάλλεται δραματικά μέσα σε διάστημα μιας και μόνο ζωής εκεί που επί εκατοντάδες χρόνια παρέμενε αμετάβλητη, έχουν μιαν αμηχανία και συχνά απελπισία. Από ποιον να ζητήσουν τον λόγο; Σε ποιον να κάνουν τα παράπονά τους; Ποιος θα ακούσει τις αντιρρήσεις τους και τις προτάσεις τους; Οι κυβερνήσεις τους; Εκτός του ότι συνηθέστατα δεν ενδιαφέρονται, ακόμα και να ήθελαν, ακόμα και να στέρξουν να «τείνουν ευήκοον ους» στον πόνο και την εναντίωση των πολιτών τους σε αποτελέσματα που δρομολογήθηκαν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά τους και οπωσδήποτε ερήμην τους, έχουν μηδαμινή ισχύ επιρροής επί πανίσχυρων δυνάμεων που τους αντιμετωπίζουν στην καλύτερη περίπτωση σαν αμαθείς οπισθοδρομικούς αυτόχθονες στην δε χειρότερη σαν ένα ενδιάμεσο είδος μεταξύ ανθρώπου και ζώου. Μήπως στις ίδιες τις ελίτ; Μα είναι δεδομένη η ποιότητα των σύγχρονων ελίτ μας. Αυτές περισσότερο και από τον παραδοσιακό ανταγωνισμό των μεγάλων εθνοκρατικών δυνάμεων, είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνες για τα σημερινά αδιέξοδα. Είναι αυτές, κατά την γνώμη μου πάντα, όχι ελίτ οποιουδήποτε ηθικού βάθους και ποιότητας αλλά ελίτ διαφόρων τύπων καπατσοσύνης. Με άλλα λόγια ελίτ χρήματος, ελίτ εξυπνάδας, ελίτ δύναμης (μια αόριστη έννοια που χωράει τα πάντα), εξουσιαστικές ελίτ, πολιτιστικές ελίτ, πολιτικές ελίτ κοκ. Και αυτές οι ελίτ είναι τυφλωμένες αφ ενός από την φιλοδοξία τους αφ ετέρου από το άγχος του ανταγωνισμού μεταξύ τους το οποίο, και να ήθελαν, δεν θα επέτρεπε παρεκκλίσεις.

Σε κάθε περίπτωση προβάλλεται το επιχείρημα ότι η ζωή προχωράει μπροστά και δεν μπορεί να μείνει στάσιμη, αν και τέτοιου είδους επιχειρήματα συνιστούν, όπως ανέφερα πιο πάνω, ταυτολογίες – κάτι είναι καλό επειδή είναι καλό, ενώ το κύριο πρόβλημα είναι να κρίνουμε σε συνθήκες ελευθερίας και ωριμότητας τι συνιστά στ’ αλήθεια πρόοδο και γιατί. Έπειτα ακολουθεί άλλο επιχείρημα δηλαδή πώς δεν είναι δυνατόν να έχουν λόγο οι άνθρωποι για εξελίξεις που δρομολογούνται σε άλλα κράτη. Σου λένε: τι δουλειά έχει ο νιγηριανός ή ο έλληνας ή ο αργεντινός στην χάραξη της πολιτικής για την Τεχνητή Νοημοσύνη της Κίνας και των ΗΠΑ; Αλλά εδώ ως προοίμιο των επιχειρημάτων που θα αναπτύξω στο επόμενο μέρος του άρθρου θα πω μόνο τι έλεγε ο Αβραάμ Λίνκολν σε σχέση με την δουλεία: «δεν μπορείς να ισχυρίζεσαι ότι δεν με αφορά ένα ζήτημα που με κάνει δυστυχισμένο».

Έτσι πολλά κράτη βρήκαν πιο πρακτικό και αποτελεσματικό αντί να διαμαρτύρονται για την αποικιοκρατία, για την οικονομική και πολιτισμική εισβολή των «δυτικών», για την θρασεία αλαζονεία τους, για την απομύζηση των πόρων τους και τα συναφή, να ακολουθήσουν κατά γράμμα το παράδειγμά τους δηλαδή τον τρόπο οικονομικής οργάνωσης των κοινωνιών τους, την πολιτισμική «συμμόρφωση», τον νέο ρυθμιστικό παράγοντα της ζωής που λέγεται «πρώτα το κέρδος» και να τους ξεπεράσουν χρησιμοποιώντας τα ίδια τα όπλα τους και δημιουργώντας τις δικές τους ελίτ. Ως συνέπεια είδαμε την εκρηκτική ανάπτυξη της Ιαπωνίας εδώ και 1,5 αιώνα, πιο πρόσφατα της Κίνας, των «Ασιατικών Τίγρεων», τώρα της Ινδίας και άλλων που προηγήθηκαν ή έπονται, «ων ουκ έστι αριθμός». Και ναι μεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Δύση «τάθελε και τάπαθε». Το πρόβλημα όμως είναι ότι όλα αυτά απλώς αυξάνουν τις ισχυρές ανταγωνιστικές δυνάμεις που ούτως ή άλλως ενυπάρχουν στην ανθρωπότητα, αφανίζουν το κάθετο ή ηθικό στοιχείο που ούτως ή άλλως είναι μετά βίας μια ασθενική φωνή, και δημιουργούν και αυξάνουν οριζόντια αντιτιθέμενες δυνάμεις, όπως είπα νωρίτερα σε προηγούμενο μέρος του άρθρου μου. Και οι δυνάμεις που συγκρούονται οριζόντια είναι της αυτής φύσης και δεν μπορούν να συνθεθούν. Οι δυνάμεις που είναι όμοιας φύσης μάχονται με λύσσα μέχρις ότου κάποια να υπερισχύσει των άλλων ή να αλληλοκαταστραφούν όλες. Είναι ακριβώς το παράδειγμα των δύο Παγκοσμίων Πολέμων που ρήμαξαν πρωταρχικά την Ευρώπη, την ώρα ακριβώς που οι αποικιοκράτες κοκορευόντουσαν στους «υπηκόους» τους ότι δεν είναι μόνο η τεχνολογική τους υπεροχή που τους κάνει ανώτερους αλλά κυρίως ο ορθολογισμός τους!! (2). Γι αυτό εμείς οι ευρωπαίοι θα έπρεπε να ξέρουμε καλύτερα – κι όμως όχι. Δείτε τι γίνεται γύρω μας και θα καταλάβετε ότι τα βήματα που έχουμε κάνει είναι πολύ μικρά ή και αμελητέα. Επομένως το αν η δύση είχε δώσει υπερβολική έμφαση στην οικονομική πρόοδο, την τεχνολογία και την επιστήμη και οι πρώην «υπήκοοί» της την μιμήθηκαν και την ξεπέρασαν, κι αν όλο αυτό είναι καλό ή όχι, δεν θα πρέπει να κριθεί και να αξιολογηθεί μέσα σε αυτό το κλειστό σύστημα όπου κάποιος θέτει τους κανόνες και κάποιος άλλος τους ακολουθεί και τον ξεπερνάει, αλλά εξερχόμενοι από το σύστημα με αποσπασμένη παρατήρηση, όπως είπα πιο πάνω στο άρθρο μου, ώστε να κρίνουμε με σοφία: αυτό το παιγνίδι δυνάμεως είναι προς το συμφέρον της ανθρωπότητας και των επί μέρους εθνών ή προς βλάβη τους; Αυτή η αέναη εναλλαγή κυρίων και ηγεμόνων της γης ποιον ωφελεί; Και τον λογαριασμό των πολέμων που γίνονται πάντα κατά τις μεγάλες εναλλαγές κυρίων ποιος θα τον πληρώσει; Και πότε επιτέλους ο λεγόμενος «απλός» άνθρωπος θα σηκωθεί από τον καναπέ για να εκφράσει άποψη για την ίδια του την ζωή; Ρητορικά ερωτήματα θα μου πείτε.   

Με όσα ανέφερα πιο πάνω θέτω το σοβαρό ζήτημα, την απαίτηση, για διεύρυνση της έννοιας της λαϊκής κυριαρχίας πέρα από το κράτος – έθνος σε παγκόσμια διάσταση. Δηλαδή με απλά λόγια οι λαοί και η ανθρωπότητα συνολικά επιβάλλεται να έχουν άποψη και η άποψη αυτή να ακούγεται για όλα τα ζητήματα που έχουν παγκόσμια διάσταση, που επηρεάζουν καταλυτικά ή και καταστροφικά τις ζωές τους, ασχέτως εάν αυτά γεννιούνται και δρομολογούνται τοπικά ή διεθνώς αλλά από πανίσχυρες ολιγομελείς ελίτ.  

Έρχεται έτσι με  φυσικό τρόπο στο προσκήνιο η ανάγκη για αυτή την νέα όψη της λαϊκής κυριαρχίας, η οποία δεν μπορεί να συνδεθεί με εκλογές και δικαίωμα ψήφου, κόμματα και αντιπροσώπευση, αλλά θα πρέπει να λειτουργεί ανεξάρτητα από αυτά και εν τούτοις με αξιόπιστη έκφραση της συλλογικής βούλησης. Πρόκειται για μια λαϊκή κυριαρχία που διαπερνάει τα σύνορα των εθνών – κρατών και ανάγεται σε πλανητικό επίπεδο όπως ακριβώς πλανητικά είναι τα προβλήματα που μας απασχολούν. Όπως και στο εσωτερικό ενός έθνους – κράτους έτσι στην παγκοσμιότητα όταν κάτι μας αφορά και επηρεάζει ή και καταστρέφει τις ζωές μας είναι αδήριτη ανάγκη να έχουμε άποψη και να επιτυγχάνουμε η άποψή μας αυτή να ακουστεί. Θα απαιτηθεί μεγάλο ηθικό σφρίγος και μεγάλη επινοητικότητα. Απ’ ότι φαίνεται θα χρειαστούμε πολλούς Σόλωνες και Νουμάδες Πομπίλιους.

Αυτό είναι το καίριο θέμα που πρέπει να μας απασχολήσει τα αμέσως επόμενα χρόνια και όχι τα επικίνδυνα φληναφήματα περί παγκοσμίου κράτους ή παγκόσμιας διακυβέρνησης, που είναι το τελείως αντίθετο αυτής της ανάγκης για διεύρυνση της έννοιας της λαϊκής κυριαρχίας εδώ και τώρα.

Όσον αφορά το αν η έννοια της προόδου είναι ένα ζήτημα τέτοιας σημασίας για το οποίο πρέπει τα έθνη και η ανθρωπότητα να διαμορφώσουν άποψη και να απαιτήσουν αυτή η άποψη να ακουστεί δεν νομίζω πως θα αμφιβάλλει κανείς. Ειδικά με την μονόπλευρη αντίληψη που έχουμε για αυτήν ως δυτικός κόσμος, δίνοντας την πρωτοκαθεδρία στην τεχνολογική και οικονομική ανάπτυξη ως αποκλειστικές συνιστώσες της προόδου, παραβλέποντας οποιοδήποτε στοιχείο σύμμετρης ηθικής-ψυχολογικής ανάπτυξης, παραβλέποντας οποιαδήποτε άλλα ηθικά και αξιολογικά στοιχεία που μας συντρόφεψαν ως ανθρωπότητα, που φώτισαν τον δρόμο μας, θεωρώ πως είναι από τα πλέον φλέγοντα παγκόσμια ζητήματα που απαιτούν την προσοχή μας.

Τα ερωτήματα 6 και 7 είναι λογικά αλληλένδετα – δεν μπορείς να αξιώσεις και να επιτύχεις να ακουστείς χωρίς να διαλεχθείς με την αντίθετη άποψη ακόμα και με την μη – άποψη εννοώντας με αυτό την συζήτηση με εκείνους που εμφανίζονται να μην ενδιαφέρονται για καμμία πλευρά αγόμενοι και φερόμενοι από την κυρίαρχη τάση του καιρού. Γιατί (σε σχέση με το τελευταίο) το ζήτημα δεν είναι να «κλέψεις την νίκη», όπως θα έλεγε ο Μ. Αλέξανδρος, αλλά να επιτύχεις την ζωογόνηση του φυσικού ενδιαφέροντος για τα κοινά που είναι δικαίωμα και υποχρέωση όλων ή μάλλον κάτι περισσότερο από δικαίωμα και υποχρέωση, μάλλον μια κατάσταση σύμφυτη με την ζωή μας την ίδια ως κοινωνικών όντων. Ούτε μπορούμε να είμαστε ευχαριστημένοι απλώς παίρνοντας με το μέρος μας κάποιους ώστε να σχηματίσουμε μια πλειοψηφία και να κάνουμε πράξη την προτίμησή μας, αλλά εξαντλώντας με καλή θέληση όλα τα δυνατά σενάρια μπροστά σε μια κρίσιμη επιλογή. Εάν απλά είμαστε επικεντρωμένοι στον εαυτό μας και θέλουμε να κάνουμε το δικό μας, το αποτέλεσμα δεν θα είναι άλλο από την καταστροφή. Καλή θέληση σημαίνει αυτό ακριβώς, την ικανότητα να αυτοϋπερβαίνεσαι ώστε να μπορείς να δεις και να ακούσεις την άποψη του άλλου με ίση ευεξία και διαύγεια με εκείνη που βλέπεις την δική σου. Διαφορετικά θα κάνουμε έναν κύκλο για να επιστρέψουμε στο σημείο που βρισκόμαστε τώρα και με χειρότερους όρους.

Είπαμε άλλωστε πιο πάνω ότι η μοναδικότητά μας δεν έγκειται σε έναν, ας τον πω, υπερενισχυμένο ή αχαλίνωτο ατομισμό αλλά σε μια μοναδικότητα που είναι σύμφυτη και αξεδιάλυτη με ένα διαρκές γίγνεσθαι σχέσεων με τους συνανθρώπους μας και με το περιβάλλον. Δεν είμαστε μόνον άτομα αλλά και σχέσεις. Και όταν μιλάμε για σχέσεις προφανώς δεν εννοούμε μόνο κάτι που έγινε κάποτε στο παρελθόν, άπαξ δια παντός, τελείωσε και πλέον  είναι ανενεργό, δεν συμβαίνει αυτή την στιγμή ούτε έχει κάποιο νόημα. Όπως είναι ο εαυτός ζωντανός και εξελίσσεται έτσι είναι και οι σχέσεις ζωντανές και εξελίσσονται και αυτά τα δύο δεν μπορούν να αποσυναρμολογηθούν. Η σχέση είναι αέναα παρούσα και λειτουργική. Εννοώ πρέπει να είναι παρούσα και λειτουργική. Γιατί δεν μπορούμε να αναιρέσουμε το γεγονός ότι πολλές φορές στις ζωές μας υπάρχουν διαστήματα σκλήρυνσης και ανεπικοινωνιακότητας. Πρόκειται για έναν πρόωρο ψυχικό ακρωτηριασμό ή και θάνατο όταν ο ζωντανός διάλογος αρχίζει να εκλείπει. Ακριβώς αυτό είναι ο διάλογος που μας απασχολεί εδώ. Δεν είναι ζήτημα ευγένειας. Δεν είναι ζήτημα δημοκρατικής τάξης. Δεν είναι ζήτημα διεύρυνσης των οριζόντων μας μη τυχόν και μάς ξεφύγει καμμία χρήσιμη άποψη – χωρίς να περιφρονούμε και τα παραπάνω. Είναι ζήτημα αναγκαίο από την ζωή και την φύση μας την ίδια. Πρόκειται για την βαθιά βεβαιότητα ότι ο πλανήτης στην ολότητά του ανήκει σε όλους μας και όχι σε κάποιους εκλεκτούς. Πρόκειται ακόμα για την ευθύνη που γεννάει αυτή η βεβαιότητα για υπεύθυνη ανάμειξη στην φροντίδα αυτού του πλανήτη. Όταν δεν υπάρχει όραμα και ο αναγκαίος διάλογος για να μορφοποιηθούν τα θεμελιώδη αιτήματα – υποδοχείς του οράματος βρισκόμαστε σε συνθήκες βαθιάς κρίσης. Αλλά στο θέμα του οράματος θα επανέλθω σε επόμενο άρθρο.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1. Σύνταγμα, Άρθρο 1 παρ. 2. «Θεμέλιo τoυ πoλιτεύματoς είναι η λαϊκή κυριαρχία. Παρ. 3. Όλες oι εξoυσίες πηγάζoυν από τo Λαό, υπάρχoυν υπέρ αυτoύ και τoυ Έθνoυς και ασκoύνται όπως oρίζει τo Σύνταγμα». Στο διαδίκτυο το κείμενο του Συντάγματος: https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/f3c70a23-7696-49db-9148-f24dce6a27c8/SYNTAGMA1_1.pdf
2. Δείτε Michael Adas, Ανδρών μέτρον μηχανή – επιστήμη, τεχνολογία και ιδεολογίες δυτικής κυριαρχίας, μετ. Γ. Σκαρπέλος, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2003. Ιδίως το 6^ο κεφάλαιο, κυρίως σελ. 382 επ.

16-5-2024

Γιάννης Παρασκευουλάκος

Μέλος του Σόλωνα