ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ( GRAIN. org)

 

Μερικοί άνθρωποι το αποκαλούν αυτό “αποανάπτυξη” ή απομάκρυνση από τη νοοτροπία που θεωρεί την οικονομική ανάπτυξη ως το μέτρο της επιτυχίας μας ως κοινωνίες. Η έρευνα δείχνει ότι το «πρασίνισμα» της οικονομικής ανάπτυξης δεν αρκεί, καθώς θα χρειαζόμασταν εκατοντάδες χρόνια για να επιτύχουμε τον αντίκτυπο που χρειαζόμαστε.<[1] Έχουμε. να μειώσουμε ριζικά τις εκπομπές και πρέπει να το κάνουμε γρήγορα. Και, πολιτικά, γνωρίζουμε ότι η αποαποικιοποίηση – η διασφάλιση της δικαιοσύνης στην κατανομή των πόρων, της εξουσίας και του πλούτου – πρέπει να είναι η πυξίδα μας.<[2] Είναι  ένας μικρός αριθμός άκρως βιομηχανοποιημένων κοινωνιών που οδηγούν την άχρηστη υπερκατανάλωση των πόρων του πλανήτη μας.

 

Το ίδιο ισχύει και όταν πρόκειται για τα τρόφιμα, τη δεύτερη μεγαλύτερη πηγή κλιματικών εκπομπών παγκοσμίως  μετά τα ορυκτά καύσιμα. Όχι μόνο πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο παραγωγής των τροφίμων, αλλά και τον τρόπο που τα καταναλώνουμε. Αυτό μπορεί να φαίνεται αυτονόητο, αλλά, όπως ο παροιμιώδης «ελέφαντας στο δωμάτιο», η πλευρά της ζυγαριάς που αφορά την κατανάλωση  αγνοείται τακτικά ή αντιμετωπίζεται ανεπαρκώς – και γίνεται όλο και πιο επείγον να γίνει αυτό. Η παγκόσμια κατανάλωση τροφίμων από μόνη της θα μπορούσε να προσθέσει σχεδόν 1°C στην υπερθέρμανση του πλανήτη μέχρι το 2100 και μπορεί ήδη να φτάσουμε το όριο του 1,5ºC που έχει οριστεί από τη Συμφωνία του Παρισιού φέτος, το 2023.[3] Ο χρόνος που μας απομένει για να αλλάξουμε εύλογα αυτό το σενάριο εξαντλείται.

 

 

Το σημερινό κλιματικό κίνημα, που γεννήθηκε από μια αιχμηρή εστίαση στο ρόλο των ορυκτών καυσίμων ως πρωταρχικής κινητήριας δύναμης της αποσταθεροποίησης του κλίματος μας, ζητά όχι μόνο  ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αλλά και μεγάλες περικοπές στην εξερεύνηση, παραγωγή και χρήση ενέργειας που εξυπηρετεί τις πλουσιότερες χώρες. Αυτό απαιτεί βαθιές, δομικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο αυτές οι κοινωνίες χρησιμοποιούν και καταναλώνουν ενέργεια. Σημαίνει περισσότερη συλλογική μεταφορά στις συγκοινωνίες, μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και δυνατότητα επισκευής των προϊόντων και πολύ λιγότερη κατανάλωση μη βασικών αγαθών. Η αντιμετώπιση και ο περιορισμός της κατανάλωσης με την ευρεία έννοια σημαίνει επίσης λιγότερη παραγωγή, λιγότερη εργασία, λιγότερα ταξίδια, περισσότερο χρόνο κάνοντας «μη παραγωγικά» (και επομένως μη καταστροφικά) πράγματα. Αυτό βασίζεται στη συνειδητοποίηση του σπάνιου και στην επανατοποθέτησή του. Με άλλα λόγια, πρέπει να υιοθετήσουμε κουλτούρες νηφαλιότητας – αλλά όχι τη νεοφιλελεύθερη, αλλιώς γνωστή ως λιτότητα, που τιμωρεί τους φτωχούς.

 

Με το σύστημα τροφίμων, τα πράγματα είναι παρόμοια. Κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, μεγάλο μέρος του παγκόσμιου συστήματος τροφίμων βιομηχανοποιήθηκε μέσω της εισαγωγής χημικών εισροών, μονοκαλλιεργειών μεγάλης κλίμακας, φάρμες ζώων εργοστασίων, βαριάς μηχανοποίησης και άρδευσης. Τα τοπικά συστήματα τροφίμων διαλύθηκαν και παγκοσμιοποιήθηκαν και οι διεθνικές εταιρείες κατέλαβαν τον έλεγχο κάθε πτυχής της τροφικής αλυσίδας. Εξαιτίας αυτού, το βιομηχανικό σύστημα τροφίμων αντιπροσωπεύει πλέον πάνω από το ένα τρίτο των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ενώ είναι επίσης η κύρια αιτία αποψίλωσης των δασών, υδάτινων κρίσεων, κατάρρευσης της βιοποικιλότητας και πολλών ασθενειών. Η Παγκόσμια Τράπεζα, η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην προώθηση αυτού του καταστροφικού μοντέλου, εκτιμά ότι το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων μας κοστίζει τώρα 12 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ ετησίως σε κρυφά οικονομικά, περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος.<[4]

 

Οι εταιρείες τροφίμων και αγροτικών επιχειρήσεων που ελέγχουν και επωφελούνται από αυτό το σύστημα τροφίμων άργησαν να προτείνουν λύσεις για την τρέχουσα κρίση. Όμως, καθώς η ανησυχία για την κλιματική κρίση σταδιακά επεκτάθηκε στον τομέα των τροφίμων, αυτό έχει αλλάξει και τα τελευταία χρόνια οι περισσότερες από αυτές τις εταιρείες έχουν ανακοινώσει σχέδια μηδενικών εκπομπών και συνεργάζονται με κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς σε προγράμματα για τη μείωση των εκπομπών στη γεωργία. Όλες αυτές οι εταιρικές πρωτοβουλίες περιστρέφονται γύρω από τεχνικές και τεχνολογίες που ισχυρίζονται ότι μπορούν να κάνουν τις φάρμες πιο αποτελεσματικές και όλες υποθέτουν ότι η παραγωγή και η κατανάλωση μπορούν να διατηρηθούν. Στην πραγματικότητα, όλα τα εταιρικά μοντέλα βασίζονται στην προβλεπόμενη αύξηση των πωλήσεών τους προϊόντων υψηλών εκπομπών ρύπων, πουλώντας το ψέμα ότι αυτά μπορεί να είναι «ουδέτερα από άνθρακα», «πράσινα» και «χωρίς αποψίλωση δασών».[5] Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι οι καθαρές μηδενικές δεσμεύσεις από τις εταιρείες τροφίμων βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε αντισταθμίσεις άνθρακα.[6]

 

Προφανώς, αυτό δεν πρόκειται να λειτουργήσει. Αλλά δεν είναι ούτε απαραίτητο ούτε επιθυμητό. Η πραγματικότητα είναι ότι το βιομηχανικό σύστημα τροφίμων οργανώνεται γύρω από το εταιρικό κέρδος, όχι την κατανομή πεπερασμένων πόρων (και εκπομπών) για να διασφαλιστεί ότι και τα οκτώ δισεκατομμύρια άνθρωποι σε αυτόν τον πλανήτη έχουν αρκετή θρεπτική τροφή για φαγητό. Έχουμε ένα παγκόσμιο σύστημα τροφίμων που βασίζεται στη μαζική παραγωγή λίγων βασικών καλλιεργειών για μετατροπή σε κρέας, γαλακτοκομικά και επεξεργασμένα τρόφιμα, καθώς και τη σταθερή προσφορά ειδών πολυτελείας στους πλούσιους (σκεφτείτε τη σοκολάτα, τα λουλούδια και τις φράουλες) – όλα αυτά παράγουν τεράστιες εκπομπές χωρίς να παρέχει πολλή διατροφή σε αντάλλαγμα.

 

Αυτό το εταιρικό σύστημα τροφίμων είναι επίσης σπάταλο. Το ένα τρίτο της τροφής που παράγεται σπαταλάται. Αυτό σημαίνει ότι καταλήγει σε χωματερές όπου παράγει σημαντικά αέρια θερμοκηπίου, ειδικά μεθάνιο. Επιπλέον, μεγάλο μέρος των τροφίμων που παράγουν οι εταιρείες είναι αρχικά «σκουπίδια». Η Nestlé –η ελβετική εταιρεία που κυριαρχεί στα παγκόσμια ράφια παντοπωλείων και ξοδεύει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο στη διαφήμιση και την άσκηση πίεσης για να εξασφαλίσει τις πωλήσεις των προϊόντων της– έχει αναγνωρίσει ότι «η θρεπτική αξία σε λιγότερο από το μισό του χαρτοφυλακίου της με κύρια τρόφιμα και ποτά μπορεί να θεωρείται “υγιεινό” – χρησιμοποιώντας έναν κοινά αποδεκτό ορισμό.”<[7] Σκεφτείτε όλα τα εδάφη, το νερό και την ενέργεια που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή θρεπτικών τροφίμων αν καταργούσαμε όλα τα Nestlé αυτού του κόσμου.

 

 

Για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση, χρειάζεται, με δίκαιο τρόπο, να κυριαρχήσουμε στην κατανάλωση και παραγωγή του βιομηχανικού κρέατος, των βιομηχανικών γαλακτοκομικών προϊόντων και των περιττών τροφίμων που είναι προνομιούχα από τις εταιρείες. Αντίθετα, πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στην παραγωγή και κατανάλωση τοπικών, υγιεινών τροφίμων. Η επιστήμη που αποδεικνύει πόσο πολύ αυτά τα βιομηχανικά τρόφιμα συμβάλλουν στην καταστροφή του κλίματος προχωρά.<[8] Τώρα γνωρίζουμε ότι η μείωση της κατανάλωσης κόκκινου κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων βιομηχανικής παραγωγής που πάει στους εύπορους και καλοφαγάδες μπορεί να μειώσει σημαντικά τις κλιματικές εκπομπές που σχετίζονται με τη διατροφή – κατά 75%, σύμφωνα με ερευνητές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.[9] Και. Η αντικατάσταση των ζωικών τροφών με όσπρια, ξηρούς καρπούς, φρούτα και λαχανικά παρέχει επίσης σημαντικά οφέλη για την υγεία: χαμηλότερο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων και διαβήτη τύπου 2 και μειωμένη θνησιμότητα από ασθένειες που σχετίζονται με τη διατροφή.

 

Ωστόσο, αυτές οι αλλαγές δεν πρέπει να θεωρηθούν ασήμαντες ή να περιοριστούν σε ατομική συμπεριφορά. Υπερπαράγουμε και υπερκαταναλώνουμε τρόφιμα και ενέργεια συλλογικά. Οι εταιρικές ατζέντες – οι οποίες προωθούνται ενάντια στο δημόσιο συμφέρον μέσω μάρκετινγκ, πολιτικών λόμπι και εμπορικών συμφωνιών – οδηγούν τόσο την υπερπαραγωγή όσο και την υπερκατανάλωση.  Το παγκόσμιο εμπορικό καθεστώς βασίζεται και ενισχύει όλο και περισσότερη κατανάλωση, τόνωση και ανάπτυξη. Σήμερα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, οι εκπομπές που παράγονται από την παραγωγή και τη μεταφορά εξαγόμενων και εισαγόμενων αγαθών και υπηρεσιών αντιπροσωπεύουν το 20-30% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Στην περίπτωση των φρούτων και των λαχανικών, είναι 36%.<[10]

 

Ή σκεφτείτε τη ζάχαρη. Ενώ οι αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου για το κλίμα συνέστησαν μείωση κατά 20% της κατανάλωσης κρέατος και γαλακτοκομικών έως το 2030 και μείωση κατά 35% για το κρέας έως το 2050, η ζάχαρη έρχεται τώρα στο επίκεντρο.<[11] a> Το Ηνωμένο Βασίλειο παράγει περισσότερη από αρκετή ζάχαρη για τους ανθρώπους του. Και αυτή η παραγωγή έχει ένα «κλιματικό» κόστος που σχετίζεται με την πολύ υψηλή χρήση γης και νερού, την απώλεια φυτικού εδάφους, τη διάβρωση της βιοποικιλότητας και τις εσφαλμένες επιδοτήσεις. Το κόστος για την υγεία είναι, φυσικά, εξίσου ανησυχητικό, καθώς τα δύο τρίτα της βρετανικής κοινωνίας είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Αλλά η χώρα εισάγει σχεδόν διπλάσια ποσότητα ζάχαρης που υπερπαράγει, δημιουργώντας ακόμη υψηλότερο κόστος για το κλίμα.<[12] Αυτή η υπερβολική κατανάλωση δεν οφείλεται σε καταναλωτική ζήτηση αλλά στην εταιρική απληστία. Η ζάχαρη είναι ένα φθηνό συστατικό τροφίμων που αυξάνει τις πωλήσεις, ειδικά με τη μορφή εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφίμων. Οι εισαγωγές ενσωματώνονται στις πολλές συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου του Ηνωμένου Βασιλείου για την υποστήριξη των εταιρικών συμφερόντων και όχι του κοινού. Οι βρετανικοί όμιλοι απαιτούν τώρα μια πλήρη αναδιάρθρωση του κλάδου – μέχρι τον αναπροσανατολισμό των επιδοτήσεων ζάχαρης για να γίνουν πιο προσιτά τα φρούτα και τα λαχανικά.

 

 

Όπως έχει ήδη σημειωθεί, ενώ η ατομική δράση είναι σημαντική, δεν μπορούμε να περιορίσουμε το ζήτημα σε άτομα ή να αναθέσουμε την ευθύνη σε αυτά. Η μείωση των εισαγωγών σε χώρες όπου το βιομηχανικό κρέας, τα γαλακτοκομικά και τα περιττά τρόφιμα καταναλώνονται υπερβολικά, καθώς και το να γίνουν τα συστήματα παραγωγής πιο οικολογικά, έχει εξαιρετική λογική. Και πρέπει να βρούμε τρόπους για να αφαιρέσουμε εξαρχής τις εταιρείες που προκαλούν όλη αυτή τη ζημιά.

 

Αυτό απαιτεί ορισμένες σκληρές αλλαγές πολιτικής και οργανωμένη πίεση από τα κοινωνικά κινήματα. Ευτυχώς, η συνειδητοποίηση ότι χρειαζόμαστε σοβαρές αλλαγές μέσω συλλογικής δράσης έχει αυξηθεί ως αποτέλεσμα της άμεσης εμπειρίας των ανθρώπων από την κλιματική κατάρρευση.

 

Μια σειρά από πρακτικά βήματα προς τα εμπρός έχουν ήδη αναπτυχθεί από ακτιβιστές και ερευνητές και πρέπει να ενισχυθούν επειγόντως:

 

Με λίγα λόγια, πρέπει να οικοδομήσουμε περισσότερα δημόσια συστήματα, περισσότερη συλλογική δράση και νέες οικονομίες για να επιτύχουμε τη δικαιοσύνη που λαχταρούν οι άνθρωποι. Πρέπει όμως να προχωρήσουμε γρήγορα. Οι εταιρείες και άλλοι εγκληματίες για το κλίμα δεν πρόκειται να απομακρυνθούν αν δεν το καταφέρουμε.