Η «ΜΕΓΑΛΗ ΑΝΑΤΡΟΠΗ» (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

Θα έπρεπε να μπορούμε να κατανοήσουμε τη φύση και τα αίτια της κυριαρχίας και τη φύση της παθητικότητας, για να μπορούμε να ερμηνεύσουμε το φαινόμενο. Και τα δύο παραπέμπουν στο έχειν, στο ότι κανείς θεωρεί πως τα πάντα αποτελούν εν δυνάμει κτήμα του, ότι δεν υπάρχουν σχέσεις βαθιά διαδραστικές αλλά μόνον ένα αποτέλεσμα αρεστό στον χρήστη, ότι η εσωτερική διάσταση του ανθρώπου (η συνείδηση και οτιδήποτε πέραν αυτής) δεν έχει κάποια αυταξία παρά μόνον είναι καταναλωτής επιθυμητών πραγμάτων και καταστάσεων.

Φυσικά, δεν εννοώ σε καμμία περίπτωση ότι η συνείδηση και η σκέψη πρέπει να μένουν αδιάφορες για το κοινωνικό γίγνεσθαι, αλλά ότι η ιεράρχηση δεν πρέπει να είναι αυτή. Η οικονομία αποτελεί ένα μέσον για επιβίωση και ανάπτυξη και όχι αυτοσκοπό. Όμως εμείς έχουμε αντιστρέψει τα πράγματα και θεωρούμε ότι τα πάντα πρέπει να υπηρετούν την οικονομία και, εν γένει, το έχειν. Αλλά ξεχνάμε ότι το έχειν λειτουργεί στο πεδίο του ανταγωνισμού και της ανάγκης και έχει μικρή εμβέλεια και βραχεία ζωή. Από το άλλο μέρος, οι ιδεολογίες (και όχι, φυσικά, οι ιδέες καθεαυτές) έχουν περιπλέξει το πρόβλημα, γιατί είχαν όχι μόνον μονομέρειες αλλά και έπεσαν σε ένα έδαφος ευεπίφορο στον φανατισμό και τον ανταγωνισμό. Ήδη, σήμερα, βλέπουμε ότι οι ιδεολογίες έχουν αποτύχει να παράσχουν στον άνθρωπο τόσο την ασφάλεια όσο και την ελευθερία που υποσχόντουσαν. Η υποδούλωση βαίνει αυξανόμενη και το έχειν περνάει οριστική κρίση, η οποία δεν μπορεί πλέον να κρυφτεί. Και, εν κατακλείδι, όλοι αισθάνονται προδομένοι.

Θα μπορούσε κανείς να πει, χωρίς αυτό να αποτελεί υπερβολή, ότι διανύουμε μία εποχή καταρρεύσεων, εκκωφαντικών και πολύ οδυνηρών – ειδικότερα η Δύση, γιατί αυτή ήταν που διέθετε μία μεγαλύτερη ευημερία και θεσμικό βάθος και η πτώση της θα είναι πιο επώδυνη.

Αυτά τα δύο είναι αλληλένδετα και δεν είναι σίγουρο ότι το δεύτερο έπεται του πρώτου, γιατί η θέληση να μην διορθώσει κανείς τίποτε οδηγεί αναμφισβήτητα και στο να μην θέλει να κατανοήσει σε βάθος τα αίτια, για να μην αισθάνεται ένοχος. Μια τέτοια κατανόηση θεωρείται, δυστυχώς, μία αοριστία, μία αποφυγή της λύσης των πρακτικών προβλημάτων, εν ολίγοις κάτι άχρηστο και κατάλληλο μόνον για αυτούς που θέλουν να χάνουν πολυτελώς τον χρόνο τους στο πεδίο της σκέψης, ενώ ο κόσμος κυριολεκτικά καίγεται. Το αποτέλεσμα αυτής της στάσης είναι να περιστρέφεται όλη η κατανόηση στην ιστορία και τα γεγονότα που οδήγησαν σε αυτή την κρίση. Όμως αυτό δεν είναι αρκετό, γιατί αναφέρεται μόνον στα γεγονότα, αγνοώντας το άλλο θεμελιώδες γεγονός ότι ακόμη και αυτά προκλήθηκαν από ορισμένα αίτια που βρίσκονται μέσα στη συνείδηση των ανθρώπων, τις τάσεις και το πολιτισμικό τους αποτύπωμα. Αυτό δεν μειώνει καθόλου την ευθύνη των ελίτ, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε τον άλλο πόλο, λαούς, κοινωνίες και τους πολλούς, γιατί αυτοί είναι εκείνοι που θα κάνουν την αλλαγή, μια και δεν ζούμε στην εποχή της σοφής δεσποτείας, όπου κάποιοι λίγοι, όντας ισχυροί, ενεργούσαν σε όφελος του λαού. Οι εποχές έχουν αλλάξει. Οι άνθρωποι δεν είμαστε πια σε αυτό το σκοτάδι της άγνοιας και της αδυναμίας, για να δικαιολογείται τόση παθητικότητα απέναντι στα κοινά πράγματα. Από τη στιγμή που περάσαμε το κατώφλι αυτό, δεν μπορούμε πια να κάνουμε πίσω και να διαλέξουμε πάλι την άγνοια και την αδυναμία, γιατί ίσως αυτό μας φαίνεται ευκολότερο. Επιπλέον, οι εποχές έχουν αλλάξει και για άλλον έναν λόγο, πολύ καίριο: την τεχνολογία και την επιστήμη. Υπάρχει τέτοια ισχύς σε αυτόν τον τομέα, που μόνον μεγάλα σύνολα μπορούν να την αντισταθμίσουν.  

Η ελευθερία, που λέμε πως θέλουμε, έρχεται με το απαραίτητο συμπλήρωμά της, την Ευθύνη, και όχι ανέξοδα εν είδει πανηγυριού και ανεμελιάς. Αυτό ακριβώς είναι το καίριο σημείο που πρέπει να αποδεχθούμε, κόντρα στη συνήθεια των κομμάτων να προβάλλουν αποκλειστικά την ανάγκη για πράξη ή, αντίθετα, ένα είδος ευθύνης που λειτουργεί πάντοτε σε βάρος του κοινού καλού και με τρόπο που να κάνει τους ισχυρούς ακόμη ισχυρότερους και τους αδύναμους ακόμη πιο αδύναμους. Αυτό αποτελεί αντιστροφή των αξιών της ανθρωπότητας.

Όπως όμως έλεγε ο Τσώρτσιλ, ο καιρός των αμφιβολιών και των συζητήσεων έχει πια περάσει και έχει ήδη φθάσει η εποχή των επιπτώσεων.

Αλλά προς το παρόν τρέχουμε απλώς πίσω από τα γεγονότα και δεν μπορούμε να γίνουμε δημιουργοί του μέλλοντος. Το αίτημα του Καντ να βγει ο άνθρωπος από την αδράνεια και την παθητική εξάρτησή του  από άλλους (με την έμφαση στην παθητικότητα, γιατί οι εξαρτήσεις είναι αναπόφευκτες και αναγκαίες) φαίνεται πως θα αργήσει πολύ να εκπληρωθεί.

2/6/22

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ