Χάρτης Δυτικού πολιτισμού
-μπλε σκούρο = με την στενή έννοια
-μπλε ελεκτρικ = δεν συμπεριλαμβάνονται σε όλους τους ορισμούς
-γαλάζιο= ενίοτε συμπεριλαμβάνονται /πηγή: Wikimedia Commons
(β΄μέρος του άρθρου ” Το πεπρωμένο της Δύσης και ο ρόλος των ιδεών σε αυτό “)
Προς απόδειξη των προηγούμενων σκέψεων, πρέπει να αναφέρω ότι οι μεγάλες δυτικές επιχειρήσεις ήταν αυτές που “μετανάστευσαν” στην Κίνα και της έδωσαν τεχνολογία σε σημαντικούς τομείς, για να πάρουν ως αντάλλαγμα την τεράστια αγορά της, τα φθηνά μεροκάματα και τη δυναμική της εργασίας που προσφέρεται εκεί. Και, φυσικά, η σημερινή Κίνα δεν είναι κομμουνιστική αλλά καπιταλιστική, μόνο που τον έλεγχο της οικονομίας έχει το κράτος ή, μάλλον, το κυρίαρχο κόμμα που, όπως φαίνεται, μάλλον ελέγχει τους υπόλοιπους ασήμαντους κομματικούς σχηματισμούς. Παραθέτω απόσπασμα από το βιβλίο Το κράτος στην Κίνα του Δημήτρη Καλτσώνη, 2019, εκδ. Τόπος, σελ. 252: “Από τους 3.000 περίπου βουλευτές της Λαϊκής Εθνοσυνέλευσης το 72% είναι μέλη και στελέχη του ΚΚ Κϊνας, το 15% μέλη και στελέχη των άλλων οκτώ συνεργαζόμενων κομμάτων. Το υπόλοιπο είναι ανένταχτοι κομματικά βουλευτές… Τα μικρότερα κόμματα δεν φαίνεται να έχουν καμμια πραγματική δυναμική στην κοινωνία. Διατηρούνται οικονομικά από το κράτος”. Η διακυβέρνηση της χώρας είναι ολοκληρωτική σε μία χώρα που είναι, ούτως ή άλλως, κοινωνικά συντηρητική, αλλά οι δυτικές επιχειρήσεις που ήσαν εκεί δεν φαινόταν να έχουν πρόβλημα με αυτό το μοντέλο διακυβέρνησης όσο ήταν συμφέρον τους. Θα παραθέσω δύο αποσπάσματα από το βιβλίο ΚΙΝΑ Α.Ε. του αμερικανού δημοσιογράφου και πρώην χρηματιστή Ted Fishman, 2005, Κλειδάριθμος: “Επειδή είναι αναμενόμενο ότι τα στελέχη των αμερικανικών και των άλλων ξένων εταιρειών θα λιβανίζουν την επίσημη κινεζική εκδοχή περί πραγματικότητας, σοβαρά ζητήματα οικονομικής ασφάλειας και εμπορίου δεν συζητιούνται ποτέ με την ενδελέχεια που θα έπρεπε στις άλλες πρωτεύουσες του κόσμου… Τα στελέχη των αμερικανικών εταιρειών επανειλημμένα περιγράφουν εμπιστευτικά και χαμηλόφωνα τα διάφορα εμπόδια που τους δημιουργεί το κράτος της Κίνας, κατόπιν όμως εκλιπαρούν να μη δημοσιευτούν οι ιστορίες τους, επειδή βρίσκονται ακόμη σε διαπραγματεύσεις με την κινεζική κυβέρνηση και τρέμουν μήπως ό,τι αρνητικό πουν τορπιλίσει τις ελπίδες τους να κερδίσουν το όποιο κομματάκι της κινεζικής αγοράς προσδοκούν ότι θα εξασφαλίσουν…” (σελ. 306). Επίσης: “Στις πατρίδες τους τα στελέχη των μεγάλων επιχειρήσεων κλαίγονται για τους επαχθείς κρατικούς κανονισμούς, τους νόμους περί απασχόλησης, τις νομικές ευθύνες και το φορτίο των υποχρεώσεων παροχής σύνταξης και υγειονομικής περίθαλψης και κρίνοντας από τις διαμαρτυρίες τους θα νόμιζε κανείς ότι οι ίδιες τους οι κυβερνήσεις είναι οι χειρότεροι εχθροί τους. Στην Κίνα όμως, τα στελέχη και τα επιτελεία εταιρικής επικοινωνίας τους αλλάζουν εντελώς πρόσωπο. Από τη λαχτάρα τους να ευχαριστήσουν την κινεζική κυβέρνηση, λειτουργούν ως ανεπίσημοι πράκτορες του υπουργείου Προπαγάνδας, προσδένοντας τα εταιρικά μηνύματά τους στην επίσημη γραμμή της Κίνας” (σελ. 304). Επομένως, μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι το ιδεολογικό κίνητρο των δυτικών ελίτ (που ήθελαν μάλιστα να το επιβάλουν σε όλο τον κόσμο) αποδείχθηκε αναληθές και σαθρό. Το μόνο πιθανό κίνητρο που απομένει σαν αληθινό είναι το κέρδος με οποιονδήποτε τρόπο και το ποιος θα πάρει στα χέρια του τον παγκόσμιο έλεγχο. Οι ιδεολογίες στα χέρια των ελίτ έχουν καταντήσει πια ένας κακόγουστος διάκοσμος, για να κρύβει το αληθινό κίνητρο.
Η Δύση μοιάζει σήμερα με την Κίνα τον δέκατο έννατο αιώνα, που είχε τέτοια αλαζονεία και σιγουριά για την ανωτερότητά της, θεωρώντας τους άλλους υποδεέστερους, που δεν έκανε τίποτα για να αλλάξει προς το καλύτερο τα πράγματα στο εσωτερικό της, μέχρι που οι δυτικοί την άλωσαν, διαμοίρασαν τα εδάφη της και άσκησαν κυριαρχία πάνω της. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τη Δύση. Θεωρεί εαυτήν ανώτερη, ακόμη και στο εσωτερικό της υπάρχει η αίσθηση υπεροχής απέναντι στις νότιες χώρες της Ευρώπης, δημιουργώντας ρήγμα μέσα στα ίδια της τα σπλάγχνα. Στην διάρκεια των μνημονίων στην Ελλάδα, γραφόταν σε διάφορα μέσα ενημέρωσης ότι οι Βορειοευρωπαίοι αντιμετώπιζαν υποτιμητικά τους Έλληνες ως τεμπέληδες και ανίκανους, πράγμα που δήθεν τους οδήγησε σε τέτοια οικονομική κατάσταση. Αυτά τα φαινόμενα είναι περισσότερο σοβαρά από όσο δείχνουν, όταν αποτελούν μία γενική στάση, γιατί αποκαλύπτουν το ανθρωπολογικό ρήγμα ανάμεσα στις κοινωνίες και την τάση τους για ανισότητα. Αυτά υπάρχουν μεν σε όλο τον κόσμο, αλλά η διαφορά είναι ότι δεν ταιριάζουν καθόλου σε έναν κόσμο όπως ο δυτικός, που διεκδικεί την πρωτοκαθεδρία ως δύναμη ελευθερίας, δημοκρατίας και ισότητας. Είναι σημάδια προφανούς παρακμής και αντιστροφής αυτών των αξιών.
Το ότι αυτή την κατάσταση την δημιούργησαν οι ελίτ και όχι οι ίδιοι οι λαοί δεν έχει καμμία σημασία, γιατί οι λαοί το αποδέχθηκαν έμπρακτα και, επιπλέον, ευθύνονται για τις κυβερνήσεις που εκλέγουν και για τα κριτήρια με τα οποία το κάνουν. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για τους λαούς της Δύσης, γιατί αυτοί είχαν μεγαλύτερη ευκαιρία για ανεξαρτησία όχι μόνο λόγω της σχετικής ευμάρειας αλλά και λόγω των κάποιων δημοκρατικών θεσμών, της εκτεταμένης παιδείας και της δυνατότητας για πληροφόρηση. Η αδιαφορία και η ιδιοτέλεια μέσα στην κοινωνία δεν είναι τυχαία γεγονότα, αντιθέτως είναι μία επιλογή, έστω και αν αγνοεί κανείς τις συνέπειες που θα επιφέρει μια τέτοια επιλογή. Η ζωή λειτουργεί με το ηθικό μέτρο και όχι με τον ανθρώπινο νόμο. Η ηθική είναι η δύναμη συνοχής του κόσμου, γι’ αυτό είναι τόσο σημαντική και απαιτεί επαναπροσδιορισμό του περιεχομένου της. Η ύπαρξή της δεν οφείλεται στον άνθρωπο, πράγμα που φαίνεται από τις συνέπειες που επιφέρει η παραβίασή της, όπως ανισότητα, οδύνη, ατέλειωτες διαμάχες, σκοτωμοί κ.ο.κ. Αλλά είμαστε τόσο ποτισμένοι από την τάση για κυριαρχία, που δεν μπορούμε να δούμε το παράλογο του πράγματος. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη τα πάντα, ακόμη και η ανωτερότητα ενός πολιτισμού, πρέπει να οδηγήσουν αναπόφευκτα σε κυριαρχία επί των άλλων. Αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα.
Βέβαια, η Ανατολή δεν εξαιρείται σε καμμία περίπτωση αυτών των χαρακτηριστικών. Όμως, απλώς, αναφέρομαι στη Δύση, επειδή ζούμε σε αυτήν και επειδή αυτή έδινε αρχικά μια πραγματικά βάσιμη ελπίδα ότι θα επηρέαζε τον κόσμο θετικά. Αλλά ο πολιτισμός της εξαντλήθηκε στα μεγάλα και ωραία λόγια, ενώ η πράξη εκινείτο σε αντίθετη κατεύθυνση. Για παράδειγμα, οι διακηρυγμένες δημοκρατικές αρχές της Ευρώπης ήταν σύμφωνες με τα οράματα των λαών της, αλλά η επιδίωξη και η νομιμοποίηση του απεριόριστου (ασύδοτου) κέρδους δεν ήταν σύμφωνη με αυτά, βρισκόταν σε άτυπη σύγκρουση μαζί τους. Και δεν ήταν μόνον αυτό. Ο ατομισμός που καλλιεργήθηκε και εκφράστηκε με την υπερβολή των ατομικών δικαιωμάτων και με την πλήρη παραγνώριση της λαϊκής κυριαρχίας, δηλαδή της συμμετοχής των πολιτών στο πολιτικό γίγνεσθαι, ήταν επίσης ενάντιος στις διακηρυγμένες αυτές αρχές. Όταν κανείς βλέπει ότι η λαϊκή κυριαρχία εκλαμβάνεται (ακόμη και από τους οπαδούς της) απλώς σαν η δύναμη της πλειοψηφίας και τίποτε άλλο, δηλαδή μία δικτατορία των πολλών στους λίγους, τότε καταλαβαίνει κανείς την αποτυχία των ιδεών σε μια κοινωνία. Έχω αναφερθεί στο νόημα της πλειοψηφίας στο άρθρο μου του 2016 “Η πλειοψηφία ως μειοψηφία και τα προβλήματά της στη δημοκρατία” https://www.solon.org.gr/2016/12/18/i-pleiopsifia-os-meiopsifia-ta-provlimata-tis-sti-dimokratia-1o-meros/. Αλλά η εσωτερική της ποιότητα δεν είναι μόνο η δύναμη των αριθμών, είναι και το αν εξυπηρετεί τη συλλογικότητα ως ποιότητα, το κοινό καλό. Στην πραγματικότητα, το αληθινό πρόβλημα βρίσκεται στο αν οι αποδεδεγμένες από την κοινωνία ποικίλες αρχές συμφωνούν μεταξύ τους, γιατί, αν όχι, τότε αυτός που έχει τη μεγαλύτερη δύναμη θα επιλέξει ανάμεσά τους αυτές που τον συμφέρουν και, στο τέλος, θα τις επιβάλει. Έτσι, στο τέλος, η δημοκρατία και η ελευθερία κατέληξαν να είναι ένας απλός διάκοσμος γι’ αυτή την αποτυχία, έχοντας μεταβάλει το κοινό καλό σε πλειοψηφία (ποσότητα) δύναμης και την ελευθερία σε ασυδοσία. Μόνο που πίσω από την ποσότητα δύναμης της πλειοψηφίας κρύβεται και κάτι άλλο: η ποσότητα της οικονομικής δύναμης ή της τεχνολογίας κλπ. Σε αυτές όμως ενυπάρχει αναπόφευκτα η ασυδοσία, που είναι μία ορμή για την ανισότητα και μία αντικοινωνικότητα που διασπά την κοινωνική συνοχή. Η παραγνώριση της ποιότητας των μεγάλων ιδεών έχει τις συνέπειές της, γιατί μας οδηγεί κατευθείαν στην ποσότητα ως ζητούμενο.
Τέτοιου είδους όμως αποτυχίες δεν διορθώνονται εύκολα, γιατί δεν αποτελούν απλώς ένα πρόβλημα οργάνωσης, που αν διορθωθεί θα πάνε όλα καλά, αλλά αποτελούν πρόβλημα ριζωμένων τάσεων στη συνείδηση των ανθρώπων. Επειδή όμως η συνείδηση κινείται με μεγάλη βραδύτητα, η διόρθωση ως αντίθετη κίνηση θα έχει αναγκαστικά την ίδια βραδύτητα, εκτός αν συγκλονιστικά γεγονότα την ωθήσουν βίαια σε άλλη κατεύθυνση. Αλλά ακόμη και αυτό δεν έγινε. Μία σημαντική ευκαιρία μετά τον αιματηρό Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο χάθηκε. Η οδύνη του πολέμου ξεχάστηκε γρήγορα. Αν όμως γίνει ένας επόμενος παγκόσμιος πόλεμος, αυτός δεν θα γίνει με τα ίδια όπλα, αλλά με όπλα σύγχρονα, με ασύγκριτα μεγαλύτερη ικανότητα καταστροφής, και, γι’ αυτό, ίσως τότε να μην έχουμε καν την ευκαιρία να κάνουμε αυτή τη διόρθωση. Κι όμως, ακόμη ψάχνουμε για όμορφα, ελπιδοφόρα και παρηγορητικά λόγια, που θα μας αφήσουν να ζήσουμε για λίγο ακόμη μέσα σε ένα αδιέξοδο όνειρο. Και είναι αδιέξοδο, γιατί η εποχή που ζούμε είναι δύσκολη και από μία άποψη συγκλονιστική.
29/3/22
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
