Map of the World /Nicolas Visscher-c 1652
Η εθνική στρατηγική λειτουργεί κυρίως στο πεδίο του υπαρκτού ρεαλισμού, ενώ ο πολιτισμός στο πεδίο των ποιοτήτων και της ταυτότητας. Λέγοντας «υπαρκτού» εννοώ ότι ο ρεαλισμός θα μπορούσε να έχει και μία άλλη έκφραση, αλλά μένω στο πεδίο του ρεαλισμού όπως αυτός γίνεται κατανοητός σήμερα. Αυτά τα δύο στοιχεία του ρεαλισμού και της ποιότητας δεν φαίνεται να έχουν μια ορθή σχέση μεταξύ τους και, στην πραγματικότητα, η σκληρότητα των διεθνών συνθηκών που οδηγεί στον ρεαλισμό απορροφάει στο τέλος κάθε ικμάδα της ταυτότητας και των ποιοτήτων της. Το ένα, ο ρεαλισμός, λειτουργεί κανονικά στο πεδίο της πράξης, για να αντιμετωπίσει τις παροντικές συνθήκες και τις τυχόν συγκρούσεις και κινδύνους, ενώ το άλλο, η ποιότητα και η ταυτότητα, λειτουργεί στο πεδίο της συνείδησης και της λεπτότητας των αρχών που κατέχει ή τείνει να προσεγγίσει. Επειδή όμως ο κόσμος είναι δεδομένος, δηλαδή διακατέχεται από τον φόβο του θανάτου, τα ένστικτα και τα συμφέροντα, στο τέλος καταλήγουν και τα δύο αυτά ρεύματα της ανθρώπινης προσπάθειας να λειτουργούν το μεν πρώτο σχεδόν αποκλειστικά στο ενστικτώδες πεδίο του φόβου, της άμυνας και της δύναμης, ενώ το άλλο μετασχηματίζει την ανικανότητα για αντιμετώπιση των συνθηκών σε ατομισμό βγαίνοντας έτσι έξω από το πεδίο της δοκιμασίας σε έναν περίκλειστο ατομικό κόσμο χρησιμοποιώντας ως ασπίδα προστασίας τις μεγάλες ιδέες ή, αντιστρόφως, προσαρμόζοντας τις ποιότητες στις ανάγκες του ρεαλισμού.
Θα έλεγα ότι τελικά οι συνθήκες κυριαρχούν τόσο πολύ που οι συλλογικές ταυτότητες τείνουν να χάνουν τις βαθιές ποιότητες που κατέχουν και στις οποίες κινούνται. Προσαρμόζονται έτσι ώστε να ταιριάζουν στο πεδίο του ρεαλισμού. Δηλαδή, προς το παρόν υπερισχύουν οι συνθήκες και καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη συνείδηση.
Ερωτάται λοιπόν: Θα μπορούσαν οι ανώτερες ποιότητες να ταιριάξουν με τον ρεαλισμό και να ανταποκριθούν στις εξαιρετικά πιεστικές συνθήκες του παγκόσμιου τοπίου χωρίς να χάσουν την ουσία τους;
Πιστεύω ότι θα μπορούσαν. Αλλά, για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, θα πρέπει προηγουμένως να απαλλαγούμε από την πλάνη ότι, για να είναι κάτι καλό και ευγενές, θα πρέπει να είναι αναγκαστικά ξένο προς τη δύναμη και τη χρήση της. Το καλό δεν είναι αδυναμία. Γι’ αυτό, από την αρχαιότητα είχαν διακρίνει τον δίκαιο από τον άδικο πόλεμο. Και δεν είναι βέβαια μόνον ο πόλεμος. Το ότι όλοι βρίσκουν δικαιολογίες για να κρύβουν το άδικο δεν αλλάζει την πραγματικότητα, ότι δηλαδή υπάρχουν δίκαιος και άδικος πόλεμος καθώς και ορθές ή μη ορθές διεθνείς σχέσεις. Το πόσο βαθιά είναι αυτή η πλάνη για το τι είναι καλό αποδεικνύεται και από τις δύο συγκρουόμενες θέσεις, του ρεαλισμού και του αντιθέτου του. Και οι δύο θεωρούν ότι το καλό είναι αποξενωμένο από τη δύναμη και τη χρήση της.
Ας κάνουμε όμως μερικές λογικές σκέψεις. Αυτό το καλό που όλοι διατείνονται ότι θέλουν πρέπει να βρίσκεται αναπόφευκτα σε στενή συνάφεια με τη δικαιοσύνη και την ελευθερία.
Αλλά, στοχαζόμενοι με αυτόν τον τρόπο, βλέπουμε ότι σιγά-σιγά έχουμε να κάνουμε με διάφορες πολυσυζητημένες μεν ιδέες, τις οποίες όμως δυστυχώς δεν έχουμε κατανοήσει επαρκώς για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα της εποχής μας. Τι είναι το δίκαιο; Να επιλέξουμε από την ιστορία την περίοδο που είχαμε σαν έθνη το μεγαλύτερο μέγεθος επικράτειας, π.χ. αυτοκρατορία, και τη μεγαλύτερη ισχύ και να προσπαθούμε να τα ξανααποκτήσουμε; Τότε είναι σίγουρο ότι θα προκληθεί χάος στον κόσμο, χωρίς να είναι σίγουρο ότι το δίκαιο είναι αυτό. Να υποχωρούμε επειδή η ειρήνη και το καλό απαιτούν παραχωρήσεις και αφοπλισμό; Όμως η ειρήνη και το καλό καμμία σχέση δεν έχουν με την αδυναμία αυτού του είδους και την αφέλεια, την άγνοια για την κατάσταση του κόσμου. Αυτό δεν είναι δικαιοσύνη, είναι απλώς πλάνη.
Όλος αυτός ο διχασμός ανάμεσα στη συνείδηση και τη δύναμη οφείλεται στο ότι ο άνθρωπος δεν είναι καθόλου σίγουρος, ούτε καν για τον εαυτό του πόσο μάλλον για τον άλλον, ότι μπορεί να χειριστεί τη δύναμη με δικαιοσύνη και σοφία. Η πραγματικότητα έχει δείξει ότι υπάρχει μεγάλη ανωριμότητα στη διαχείριση της δύναμης. Η δύναμη συνδέεται συνηθέστατα με την αρπαγή και την εκμετάλλευση του άλλου, ενώ το καλό είναι κάτι για το οποίο μιλάνε συνήθως οι αδύναμοι μέσα στην δυστυχία τους. Μόνον υπό τον όρο ότι θα μπορέσει κανείς να διέλθει μέσα από αυτές τις συμπληγάδες με ισορροπία, θα είναι δυνατόν να αρθεί ολοκληρωμένος στο ύψος της ανάγκης.
Βέβαια, στην ώρα της κρίσης πρέπει κανείς να είναι περισσότερο προσηλωμένος στο άμεσα αναγκαίο, π.χ. μπορεί να υπάρχει ανάγκη για κατοχή και χρήση όπλων, δεν μπορούμε να εθελοτυφλούμε επ’ αυτού. Αλλά οι προθέσεις και η ετοιμότητα του πνεύματος για ορθή χρήση της δύναμης φαίνονται ήδη από τον καιρό της ειρήνης που έχει προηγηθεί. Η ειρήνη είναι το καίριο χρονικό διάστημα όπου κανείς καλλιεργεί την ισορροπία μεταξύ δύναμης και συνείδησης, την υπεύθυνη ελευθερία, έναν κάποιον βαθμό συλλογικής ανιδιοτέλειας και την κατανόηση των θεμελιωδών εννοιών.
Δυστυχώς, δεν φαίνεται να υπάρχουν πια χρονικά περιθώρια στον σημερινό κόσμο, για να αντιστραφεί το παραπάνω κλίμα. Οι δυνάμεις έχουν ήδη παραταχθεί για μία μεγάλη σύγκρουση, πολεμική ή μη δεν έχει σημασία. Αυτό που μετράει είναι ότι, οποιαδήποτε μορφή και να πάρει αυτή η σύγκρουση, στο τέλος ο κόσμος θα δυστυχήσει και θα υποστεί μεγάλες καταστροφές. Ήδη γίνεται αυτό γύρω μας, μόνο που επεκτείνεται σιγά-σιγά και υπάρχει κίνδυνος αυτά που μέχρι τώρα ήταν περιφερειακές κρίσεις να εξελιχθούν σε παγκόσμιες κρίσεις με την ενεργό συμμετοχή των μεγάλων ιστορικών παικτών της διεθνούς πολιτικής σκηνής. Και οι λαοί, όπως πάντα, περιμένουν να ελκυστούν από τις συνήθεις ρητορείες που θα εξάψουν τα πάθη και τις αδυναμίες τους πρόσκαιρα.
Δεν εξεγείρονται ούτε διεγείρονται από τις μεγάλες αφαιρέσεις που είναι οι μεγάλες ιδέες, οι θεμελιώδεις ποιότητες της ζωής, αλλά από τον φόβο, το μίσος και την επιθυμία για υπεροχή. Αυτό είναι συναφές με το θέμα του προηγούμενου άρθρου μου για την κοινή γνώμη, όπου όλοι συναντιούνται στο κατώτατο σημείο της συνείδησης. Όμως η ελπίδα βρίσκεται στο ότι, σπανίως έστω, μπορούν να συναντηθούν και στο ανώτερο, μόνο που αυτό δεν είναι μόνο σπάνιο, αλλά διαρκεί και λίγο, γιατί του λείπει προς το παρόν η βαθύτερη κατανόηση και η αντοχή.
Σε κάθε περίπτωση, η εννοιολογική συσχέτιση μεταξύ της δύναμης και της ποιότητας πρέπει οπωσδήποτε να γίνει υπό ένα νέο πρίσμα ερμηνείας και κατανόησης. Και αυτό δεν μπορούν να το κάνουν οι πολιτικοί, αλλά οι πολίτες παίρνοντας την πρωτοβουλία και την ευθύνη. Όπως είχε πει ο Τσώρτσιλ, η εποχή των αναβολών και των ημίμετρων έχει φθάσει στο τέλος της, τώρα μπαίνουμε στην εποχή των επιπτώσεων.
2/11/2021
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
