Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο προηγούμενος αιώνας ήταν αυτός που έθεσε τις επιστημονικές βάσεις για τη διατήρηση της νεότητας, αν και βέβαια η νεότητα ήταν πάντοτε η θεμελιώδης επιθυμία των ανθρώπων ή, μάλλον, η απέχθεια για τη γήρανση ήταν ένα παρακλάδι του θεμελιώδους φόβου του θανάτου. Όμως αξίζει να αναρωτηθεί κανείς τι είδους νεότητα εξασφαλίζει η επιστήμη και πώς την υποστηρίζει.
Αυτό που δείχνουν τα πράγματα είναι ότι η νεότητα που εξασφαλίζεται είναι, συνήθως, κάτι που μπορεί να ικανοποιηθεί με ένα απλό τέντωμα του δέρματος, ώστε οι απώλειες στη διάρκεια του χρόνου να κρυφτούν και να ζήσει κανείς για λίγο ακόμη το παραμύθι της διαρκούσας ομορφιάς και σφριγηλότητας. Αλλά ακόμη και αυτή η νεότητα θα αναλωθεί μέσα στο ανταγωνιστικό παίγνιο των επιφανειακών σχέσεων, μια και η ίδια δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία επιφάνεια αστραφτερή και λεία για να ξεγελάει το μάτι.
Όμως πρέπει να δούμε αν, έστω η φυσική, νεότητα είναι πραγματικά αυτό που δείχνει. Είναι μία αληθινή νεότητα; Ή μήπως είναι και αυτό κάτι που υποκρίνεται τη νεότητα ασυνείδητα, ενώ στα ώριμα χρόνια έρχεται, απλώς, η επιστήμη να βοηθήσει στην ενσυνείδητη πλέον υπόκριση; Βρισκόμαστε μπροστά στην ανάγκη να προσδιορίσουμε ορισμένα χαρακτηριστικά της νεότητας, στον βαθμό που μας είναι δυνατό, για να ξετυλίξουμε το κουβάρι των μπερδεμένων σκέψεων και συναισθημάτων που περικλείουν αυτό το τόσο σημαντικό για όλους μας ζήτημα.
Κατά τη γνώμη μου, η νεότητα εκφράζει την αφθονία του χρόνου και της προοπτικής της ζωής. Ο νέος ζει σαν να πρόκειται να μην πεθάνει ποτέ. Δεν βιάζεται, δεν σκέπτεται τον θάνατο και μπορεί να ζει βαθιά κάθε τι, χωρίς να υπολογίζει τι θα του κοστίσει σε χρόνο, γιατί ο χρόνος είναι άφθονος. Επίσης, η νεότητα είναι μία αθωότητα, αλλά, τελικά, προς το παρόν είναι τέτοια μόνο υπό την έννοια ότι δεν έχει διαβρωθεί ακόμη από τον φόβο του θανάτου και γι’ αυτό αισθάνεται ακέραιη. Είναι μια ικανότητα για αλλαγές προς το νέο, μία προοπτική και χαρά της ζωής. Αντιθέτως, ο φόβος του θανάτου οδηγεί σε αρπαγή της ζωής, να μπορέσει κανείς να συλλέξει στιγμές ικανοποίησης για όσο διαρκεί η παρουσία του στον κόσμο και να αγκιστρωθεί σε σταθερά σημεία της ζωής. Αυτό το σταμάτημα είναι μεν σωστό αλλά όχι όταν αρνείται με κάθε τίμημα τις αλλαγές και η ισορροπία χάνεται.
Είναι όμως η υπαρκτή νεότητα έτσι; Φοβάμαι πως όχι. Η τάση να προλάβει να ζήσει κανείς τη ζωή του όσο είναι νέος, να εκτονωθεί και να πετύχει τους στόχους του όσο το δυνατόν πιο γρήγορα δείχνουν έναν βαθύ φόβο θανάτου, που απλώς δεν έχει εκδηλωθεί ακόμη σαν κατάθλιψη. Ο δε ηλικιωμένος αισθάνεται ότι η ζωή δεν έχει πια προοπτική και γι’ αυτό ζει μόνο μέσα από τις αναμνήσεις του παρελθόντος, μια και δεν μπορεί να επιδράσει πια στο μέλλον του. Από το άλλο μέρος, οι αλλαγές προς τις οποίες η νεότητα είναι – υποτίθεται – επιρρεπής δεν υφίστανται αληθινά, επειδή η ζωή είναι προκαθορισμένη, δηλαδή πρέπει να κινηθεί σε ορισμένες κατευθύνσεις υπαγορευμένες από την κοινωνία και τις συνήθειες της εκάστοτε εποχής. Η αλλαγή λειτουργεί σε πολύ μικρό φάσμα, π.χ. ταξίδια και νέες γνωριμίες, αλλά η κοινή στάση ζωής δεν αλλάζει εύκολα. Στην ουσία, η αλλαγή εκφράζεται κυρίως μέσα από την εκτονωτικότητα των επιθυμιών, τη διασκέδαση, τη σεξουαλικότητα και το κυνήγι της οικονομικής επιτυχίας που θα τα εξασφαλίσει. Η αντίληψη της αφθονίας της ζωής υποκαθίσταται από μία αφασία και ανεμελιά, γιατί ο άνθρωπος δεν μπορεί να συνδυάσει τη χαρά με την ευθύνη που αναλαμβάνει κανείς αυτοβούλως και χωρίς έξωθεν παρεμβάσεις, η ευθύνη του φαίνεται πάντοτε σαν ένα ασήκωτο βάρος. Η χαρά τελικά υποβαθμίστηκε σε αυτή την επιφανειακή ευαρέσκεια, αλλά κάτω από την επιφάνειά της βρίσκεται ο φόβος, η κατάθλιψη της στενότητας του χρόνου και του τέλους. Σε αυτή την κατάθλιψη πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή, γιατί αχρηστεύει τον άνθρωπο σε όλες τις ηλικίες τόσο πρακτικά όσο και πνευματικά. Στη δε νεαρή ηλικία τον κατευθύνει σε λανθασμένους στόχους.
Αυτή είναι πιστεύω η κατάσταση για πολύ μεγάλο μέρος των ανθρώπων, τουλάχιστον στην Δύση που γνωρίζουμε καλύτερα. Λογικό συμπέρασμα αυτού του γεγονότος είναι το ότι η νεότητα περιορίζεται στο τεντωμένο δέρμα και την εμφάνιση, εφ’ όσον όλα αυτά τα επιφανειακά πράγματα που κάποιος έχει θέσει σαν στόχους στη ζωή του μπορεί να τα πετύχει και μόνο με αυτά τα μέσα. Το κάθε τι βρίσκει το αντίστοιχό του.
Πίσω από όλη αυτή την κατάσταση βρίσκεται η απουσία νοήματος, ενός νοήματος που θα τροφοδοτούσε τη ζωή και το δημιουργικό ενδιαφέρον και δεν θα ήταν απλώς το “σκότωμα του χρόνου” μας, για να κάνουμε απλώς κάτι. Αυτή η έλλειψη νοήματος είχε σαν φυσική συνέπεια την επιλογή του ανθρώπου να καταστήσει επίκεντρο της ζωής του το χρήμα και το σεξ. Αυτά τα δύο συμπορεύονται και έχουν γίνει βασανιστικά για τους περισσότερους, έχοντας ξεπεράσει τα όρια που θα έπρεπε να τους αναλογούν μέσα στο σύνολο της ανθρώπινης ζωής. Η ισορροπία έχει χαθεί προ πολλού. Είναι ως επί το πλείστον οι τομείς στους οποίους η ατομική “αξία” επιβεβαιώνεται. Το χρήμα επιβεβαιώνει ένα είδος συγκαλυμμένης και έμμεσης κυριαρχίας λόγω της υπεροχής που προσδίδει (και απροκάλυπτης αν είναι άφθονο) και το σεξ επιχειρεί να είναι η ασυνείδητη απάντηση στον φόβο του θανάτου, μια και είναι το μέσο για αναπαραγωγή της ζωής. Όμως κάθε υπερβολή τείνει να φυλακίσει τον άνθρωπο, έστω και αν προέρχεται από τον ίδιο, γιατί ξεφεύγει από το όλο του ανθρώπου, ανεξαρτητοποιείται και έπειτα ελέγχει το σύνολο του εαυτού. Ο ίδιος ο εαυτός λείπει, είναι αδύναμος για να αναδυθεί σαν ισορροπημένη ολότητα.
Αυτό ήταν ουσιαστικά και το επίκεντρο της συζήτησης ανάμεσα στον Σωκράτη και τον σοφιστή Καλλικλή, στον «Γοργία» του Πλάτωνα (Πλάτωνος «Γοργίας», εκδ. Κάκτος, 1993, σελ. 203, 492c.) για το αν ο άνθρωπος έπρεπε να ελέγχει τα πάθη του και αν αυτό ήταν ή δεν ήταν δείγμα ελευθερίας. Ο Καλλικλής θεωρούσε όλα αυτά δικαιολογίες των αδύναμων, επειδή δεν μπορούσαν να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες τους. «Όμως η αλήθεια, την οποία λες ότι αναζητάς, Σωκράτη, έτσι έχει· η τρυφηλότητα, η ακολασία και η ελευθερία, εάν κάποιος έχει τη δυνατότητα, αυτά είναι αρετή και ευδαιμονία, και τα υπόλοιπα τούτα, τα στολίδια, οι αντίθετες προς τη φύση ανθρώπινες συμβάσεις, είναι ανοησίες και πράγματα ανάξια λόγου».
Το χάσμα ανάμεσα στις δύο απόψεις είναι τεράστιο αλλά σαφές και πρέπει να το αντιμετωπίσουμε με ειλικρίνεια.
Πώς όμως επηρεάζει η επιστήμη την αντίληψη που έχει ο άνθρωπος για τον χρόνο και τον εαυτό του;
Από το ένα μέρος, η επιστήμη με την τεχνολογία και με την ανάπτυξη της ιατρικής έχει δώσει ελπίδα, περιθώρια ζωής στους ανθρώπους που άλλοτε ζούσαν μόνο για την επιβίωση και με τη βεβαιότητα πρόωρου θανάτου, έχοντας βελτιώσει πολύ τη ζωή τους. Όμως αυτή η βελτίωση είναι πρωτίστως αποτέλεσμα των πολιτικών εξελίξεων στον κόσμο, που έφεραν στο προσκήνιο τις ιδέες της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της ισότητας και έτσι βελτίωσαν πολύ τις προοπτικές της ψυχολογικής ανάπτυξης του ανθρώπου. Οι ανακαλύψεις και η πολιτική βέβαια αλληλεπιδρούν, αλλά σήμερα με τόσα μέσα στη διάθεσή μας η πολιτική και οι ελευθερίες μας συρρικνώνονται, γιατί υπάρχει πνευματική ύφεση.
Από το άλλο όμως μέρος, η επιστήμη, με έναν κλάδο της που είχε έντονα υλιστικό τόνο, και άσχετα από τις τυχόν καλές προθέσεις των εκφραστών του, με την υπερβολική έμφαση στο υλικό και σωματικό υπόβαθρο του ανθρώπου, του αφαίρεσαν την αξία του ως αφηρημένου υποκειμένου. Αυτή η τάση καταλήγει αναπόφευκτα στο να καταστήσει τα πάντα αντικείμενα, γιατί αυτά ταυτίζονται με την σωματικότητά τους. Για αυτόν τον λόγο μπορούν άνετα στη συνέχεια να υπόκεινται σε εμπορευματοποίηση. Μνημόνευσα πιο πάνω ότι οι συνέπειες αυτές είναι άσχετες από τις τυχόν καλές προθέσεις (που δεν είναι πάντα τέτοιες βέβαια), γιατί αργότερα δημιουργούνται πάνω σε αυτές τις αντιλήψεις εποικοδομήματα, τα οποία νομοτελειακά φέρνουν τις δικές τους συνέπειες.
Έτσι, η επιστήμη αφαίρεσε κατόπιν ό,τι έδωσε στον άνθρωπο, γιατί επιβεβαίωσε την αντίληψη της μηχανικότητας και τυχαιότητας της ανθρώπινης ύπαρξης, πράγμα που οδηγεί αναπόφευκτα στην αύξηση της επιθυμίας, την αντίληψη της ανυπαρξίας λόγω του θανάτου και, επομένως, την έλλειψη προοπτικής άξιας για αυτό που αποκαλείται άνθρωπος. Αυτό αυξάνει την προσκόλληση στις τυχαίες απολαύσεις και ικανοποιήσεις, μέσα σε μια πεζή καθημερινότητα που εξαντλείται στη μετριότητα – στην καλύτερη περίπτωση.
Από αυτό το σημείο και έπειτα, οι επιστημονικές ανακαλύψεις με την τεχνολογία διευκολύνουν απλώς την άνεση της καθημερινότητας, αλλά ταυτόχρονα και τον έλεγχο των ισχυρών ομάδων επί του πλήθους των ανθρώπων λόγω των εξαρτήσεων που δημιουργούν και τη μαζική καταστροφή των πολέμων. Το ότι η τεχνολογία και η επιστήμη γενικότερα βρίσκονται στα χέρια ομάδων συγκρουόμενων για την εξουσία δημιουργεί βάσιμη ανησυχία ότι η καλή πλευρά ίσως έχει υπερκεραστεί πλέον από την αρνητική.
Με αυτόν τον τρόπο, η επιστήμη, όντας εμπορευματοποιημένη και συνεπής προς την παραπάνω θεώρησή της για τον άνθρωπο, προσφέρει βοήθεια σε αυτό που πραγματικά αντιλαμβάνεται ότι είναι ο άνθρωπος (μια τυχαιότητα ή μηχανικότητα): η νεότητα επιτυγχάνεται με παρεμβάσεις τεχνικές στο εξωτερικό περίβλημα του σώματος, ενώ το ίδιο το σώμα γερνάει, μια και δεν βρισκόμαστε ακόμη ούτε καν στο στάδιο του να μπορεί να παρέμβει κανείς σε τέτοιο βάθος. Κι όλα αυτά, ενώ το ψυχολογικό μέρος του ανθρώπου είναι γερασμένο εξαρχής. Επιτυγχάνεται έτσι μία φαντασίωση, ίσα που η ζωή να είναι πιο ευχάριστη και πιο ανεκτή για όσο διαρκεί. Το ότι η επιστήμη έχει εμπορευματοποιηθεί στον ίδιο τον πυρήνα ή τον σκοπό της λειτουργίας της είναι φανερό.
Ας δούμε όμως και τι λένε διάφοροι επιστήμονες επί του θέματος. Ο Kary Mullis, νόμπελ χημείας 1993, σε συνέντευξή του στην Emily Yoffe και στο περιοδικό Esquire, τεύχος Ιουλίου 1994, με τίτλο «Is Kary Mullis God? or Just the Big Kahuna?», λέει πως «το κυνήγι των επιδοτήσεων και το δόγμα έχει αντικαταστήσει την αναζήτηση της αλήθειας. … Η επιστήμη γίνεται από ανθρώπους που θα πληρωθούν για αυτό που θα ανακαλύψουν». Διαθέσιμη στο διαδίκτυο: https://classic.esquire.com/article/1994/07/01/is-kary-mullis-god-or-just-the-big-kahuna.
Επίσης, το άρθρο του James Robert Brown, καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Τορόντο, με τίτλο: Privatizing the University–the New Tragedy of the Commons, (Science, 1 Dec 2000: Vol. 290, Issue 5497, pp. 1701-1702), αναφέρεται σε μελέτη σύμφωνα με τα ευρήματα της οποίας περισσότερα από το 1/3 των άρθρων που είχαν παραχθεί από επιστήμονες του πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης, είχαν έναν ή περισσότερους συγγραφείς που προσδοκούσαν να βγάλουν χρήματα από τα αποτελέσματα που ανέφεραν στα άρθρα. Και επειδή το άρθρο του επικεντρωνόταν στην φαρμακευτική έρευνα, κατάληγε: «Για ποιον λόγο να πληρώνεις δικαιώματα σε φαρμακευτικές εταιρίες όταν η δημόσια έρευνα είναι πιο αποτελεσματική; Είναι φθηνότερη, ασφαλέστερη και καλύτερη από οποιαδήποτε άποψη. …. Το ερώτημα είναι σε ποιον πρέπει να είμαστε υπόλογοι – για να χρησιμοποιήσω έναν αγαπημένο όρο των υπέρμαχων των ιδιωτικοποιήσεων. Η απάντηση είναι απλή: στο ευρύ κοινό. Το χρωστάμε σε αυτό για να διατηρήσουμε τη γνώση ελεύθερη για όλους». Διαθέσιμη στο διαδίκτυο: https://science.sciencemag.org/content/290/5497/1701.full
Ο καθηγητής και αντιπρόεδρος του ΣτΕ Μιχάλης Δεκλερής στον πρόλογο του βιβλίου του καθηγητή Νικολάου Παρίτση «Συστημική ψυχιατρική, Η νοημοσύνη της ζωής» εκδ. ΒΗΤΑ, 2003, λέει «Και οι δύο τομείς (δηλ. τα ανθρωπογενή συστήματα μεγάλης κλίμακας και ο ίδιος ο άνθρωπος) έχουν πληγεί βαρύτατα από την αύξουσα εντροπία της αγοραίας κοινωνίας, δηλαδή της κοινωνίας που αποσυντίθεται από την υπερτροφία της αγοράς και την μετάσταση στοιχείων και μεθόδων της σε όλα τα κοινωνικά υποσυστήματα. … Καταστρέφονται έτσι τα μεγάλα και ευγενή δημιουργήματα του ανθρωπίνου πνεύματος όπως είναι το κράτος, η διοίκηση, οι κοινωφελείς οργανισμοί κλπ και μαζί με αυτά καταστρέφεται και η κοινωνική τάξη».
Τέλος, όπως το θέτει γλαφυρότατα ο αστροφυσικός του ινστιτούτου Σμιθσόνιαν του Χάρβαρντ Elvis Martin, στο άρθρο του, «Let΄s mine asteroids — for science and profit», στο οποίο πραγματεύεται την δυνατότητα εξόρυξης πολύτιμων μετάλλων από αστεροειδείς: «… η απληστία είναι ένα πανίσχυρο κίνητρο για να μπορείς να κάνεις πράγματα». Διαθέσιμο στο διαδίκτυο: https://www.nature.com/news/let–s–mine–asteroids–for–science–and–profit-1.10733. Αυτό σίγουρα αληθεύει, αλλά γιατί κανείς δεν διερωτάται ποιο θα είναι το διακύβευμα αυτού του κινήτρου στο μέλλον;
Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι τρέφονται από φαντασιώσεις και επιθυμίες, που δεν έχουν λογική συνοχή με την πραγματικότητα. Αυτό παράγει τα δικά του αποτελέσματα σε όλους τους τομείς της ζωής. Δημιουργεί έμμεσα τις οικονομικές φούσκες που τροφοδοτούνται ακριβώς από τέτοιες επιθυμίες και καταλήγει στο λεγόμενο “πλαστικό χρήμα”, πράγματα που αντιστοιχούν σε μια “πλαστή ζωή” που εξαντλείται στο φαίνεσθαι. Το φαίνεσθαι ως παροδικότητα και το νόημα ως διαχρονικότητα δεν έχουν ακόμη ισορροπήσει μεταξύ τους, γιατί οι αναλογίες έχουν χαθεί.
Το άλλο μέρος της επιστήμης, παρόλο που αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της, δυσκολεύεται να αποκτήσει πρόσβαση στο κοινό ή, έστω, η πρόσβασή του είναι ισχνή σε σύγκριση με την υπερβολικά έντονη προώθηση της κυριαρχούσας αντίληψης. Αυτό έχει τα δικά του ιδιόρρυθμα αποτελέσματα, όπως για παράδειγμα το ότι η υπερβολική έμφαση στα γονίδια διευκολύνει κάποιους να αυτοαθωωθούν για την αντικοινωνική τους συμπεριφορά. Στο ζήτημα αυτό αναφέρεται ο ερευνητής του Πανεπιστημίου της Γενεύης Κώστας Καμπουράκης σε συνέντευξή του στον Άθω Δημουλά και την Καθημερινή, που είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο: https://www.kathimerini.gr/k/k-magazine/561297274/h-ypervoliki-e-fasi-sta-gonidia-mas-apallassei-apo-tis-eythynes-mas/?fbclid=IwAR0zsxNv7nL0rhCGkhPuaWKSYN8WChVBvHaxrs5cKHLfSviwtreChMTU1sw).
Εξάλλου, οι έρευνες χρηματοδοτούνται για να εξυπηρετήσουν εμπορικά και άλλα συμφέροντα. Για παράδειγμα, αναπτύχθηκε υπερβολικά και μονοδιάστατα ο τομέας του φαρμάκου, γιατί είναι κερδοφόρος, αλλά αναπτύχθηκε ελάχιστα έως καθόλου ο τομέας της πρόληψης, γιατί δεν είναι κερδοφόρος εμπορικά. Ο δεύτερος όμως θα αποτελούσε κέρδος για την κοινωνία και την οικονομία της, μειώνοντας τα έξοδα περίθαλψης και θεραπείας αλλά και καθιστώντας τη ζωή λιγότερο επώδυνη. Ένα άλλο παράδειγμα αποτελούν οι σπάνιες ή “ορφανές” ασθένειες, οι οποίες λόγω της σπανιότητάς τους “στερούνται ερευνητικού και εμπορικού ενδιαφέροντος και βρίσκονται στο περιθώριο των πολιτικών για τη δημόσια υγεία. Παρ’ όλο που οι σπάνιες ασθένειεs είναι υπεύθυνες για μεγάλα ποσοστά νοσηρότητας και θνησιμότητας, απουσιάζουν παντελώς από τα συστήματα πληροφοριών υγειονομικής περίθαλψης λόγω έλλειψης κατάλληλων συστημάτων κωδικοποίησης και ταξινόμησης” (Βλέπετε Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Υγείας και Προστασίας των καταναλωτών, Δημόσια Διαβούλευση, διαθέσιμη στο διαδίκτυο: https://ec.europa.eu/health/ph_threats/non_com/docs/raredis_comm_el.pdf.).
Αυτός ο σφιχτός εναγκαλισμός επιστήμης και συμφερόντων είναι φανερός και έχει επιφέρει σοβαρές συνέπειες στην ανθρώπινη ζωή, των οποίων ίσως την έκταση δεν μπορούμε ακόμη να εξακριβώσουμε, γιατί ο τρόπος που αντιλαμβάνεται κανείς τη ζωή έχει βαθύτερα και πλατύτερα αποτελέσματα από τα οικονομικά.
Η καταναλωτικότητα στον βαθμό που έχει αναπτυχθεί αποτελεί μία διαφυγή από το είναι στο έχειν, αλλά κάθε διαφυγή τέτοιου είδους πάντοτε συγκαλύπτει τον φόβο του θανάτου και αποτελεί ένα καίριο πλήγμα στην αληθινή νεότητα.
Το βαθύ πρόβλημα του ανθρώπου είναι η έλλειψη αληθινής νεότητας παρά την επιδίωξή του να παραμείνει νέος. Και είναι πρόβλημα κατ’ εξοχήν συνείδησης. Συσσωρεύει στιγμές ευχαρίστησης, επιτυχιών, αλλά του διαφεύγει το νόημα και η διάρκεια του νοήματος. Η παροδικότητα τον συνθλίβει και, αν δεν λυθεί αυτό το πρόβλημα, δεν θα μπορέσει να λύσει και πολλά άλλα προβλήματα. Φυσικά, η επίλυση των πρακτικών προβλημάτων θα του έδινε χρόνο να αντιμετωπίσει ουσιαστικά τα πράγματα. Αλλά μέχρι τώρα δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Η ανακούφισή του από τα πρακτικά προβλήματα οδηγούσε πάντοτε σε παθητικότητα και χαύνωση.
Η νεότητα και ο χρόνος είναι άρρηκτα συνδεδεμένα και αποτελούν έναν δύσκολο γρίφο που αναμένει τη λύση του κάποτε στο μέλλον.
Βέβαια παραμένει το πρόβλημα τι θα συμβεί, αν όντως ο άνθρωπος πετύχει κάποτε τη μακροβιότητα του σώματός του, χωρίς όμως να αλλάξει τίποτε από τον εαυτό του και την αντίληψή του για το περιβάλλον του, ανθρώπινο και μη. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο πρόβλημα, που απαιτεί βαθύτερη και φιλοσοφικότερη επεξεργασία, στην οποία αναγκαστικά θα παρεισφρήσουν και εικασίες για το μέλλον.
12/4/2021
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ/*
εικόνες : pixabay.com
