ΖΩΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ, ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ ΦΑΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΘΕΜΕΛΙΩΔΗΣ ΣΧΕΣΗ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

green oasis 1968.jpgLarge - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print
green oasis 1968.jpgLarge - Σόλων ΜΚΟ

Green Oasis , Vangel Naumovski , 1968

(4ο μέρος του άρθρου “Το Νόημα της Θεμελιώδους Σχέσης – Η  Φύση των κοινωνικών σχέσεων και οι αντιφάσεις τους”) 

Διαβάστε εδώ το 3ο μέρος : “Σχέση και συλλογικότητες” 

Η κοινωνία, από το άλλο μέρος, είναι φορέας της σχέσης ατομικότητας και συλλογικότητας. Η πολιτική ασχολείται βασικά με αυτό το πρόβλημα στις πάρα πολλές εκφάνσεις του. Τα κοινωνικά οράματα επίσης. Το ότι η συλλογικότητα μπορεί να εκφράζεται μέσα από πολλούς συλλογικούς φορείς μεγάλους ή μικρούς δεν είναι το ζήτημά μας, αλλά το ότι η συλλογικότητα καθαυτή έχει ένα νόημα και τείνει σε σκοπούς εγγενείς στη φύση της. Αυτή είναι η βασική σχέση που πάνω της συντρίβονται όλα τα κοινωνικά συστήματα και συγκρούονται οι πεποιθήσεις των ανθρώπων. Όλα τα κοινωνικά κινήματα είναι απόπειρες μεταβολής του κέντρου βάρους των ποικίλων σχέσεων μέσα στα πλαίσια της θεμελιώδους σχέσης που αποτελεί την αόρατη βάση όλων των σχέσεων και την ενότητά τους. Η ατομικότητα εκφράζει περισσότερο την Ελευθερία και η συλλογικότητα επιβάλλει την Ευθύνη. Όμως Ελευθερία και Ευθύνη είναι ένα όλο που δεν μπορεί να διαιρεθεί. Βέβαια, σαν ατομικότητες λειτουργούν και οι συλλογικότητες επιζητώντας ελευθερία απέναντι στο περιβάλλον τους. Η συλλογικότητα εκπροσωπεί για το άτομο την ολότητα, ενώ δεν είναι ολότητα αλλά απλώς αποτελεί για το άτομο ένα σημείο δυνητικής υπέρβασης του ατομισμού. Αυτό το είδος διαμεσολάβησής της ανάμεσα στην ολότητα και τα άτομα καταλήγει στο να της προσδίδουν το κύρος της ολότητας, μία απολυτότητα ανάρμοστη για το επίπεδο του ανθρώπου (π.χ. το άτομο, το έθνος, η ιδεολογία, η θρησκεία κτλ.). Τα πράγματα είναι αλληλένδετα και αδιαχώριστα, όσο και αν φαντασιώνονται πολλοί άνθρωποι ότι μπορούν να παίξουν με αυτές τις πραγματικότητες κατά βούληση. Η ισχύς μπορεί να χρησιμοποιήσει τη σχέση προς όφελός της, αλλά δεν απεξαρτάται ποτέ από αυτή τη σχέση και εξάρτηση, δεν είναι ελεύθερη από αυτήν κι ας φαντασιώνεται ότι μέσα στην κυριαρχία βρίσκει μια απόλυτη ελευθερία και ανεξαρτησία. Μια τέτοια ελευθερία είναι ψευδής. Αυτή η λανθασμένη αντίληψη οφείλεται στο ότι έχουμε ταυτίσει την ελευθερία με την κυριαρχία ή, μάλλον, έχουμε υποκαταστήσει την ελευθερία με την κυριαρχία που είναι μια σχέση πολύ πιο ευχάριστη και σύμφωνη με τις επιθυμίες μας.

Οι κοινωνικές σχέσεις αποτελούν τον καθρέφτη του πώς αντιλαμβανόμαστε τη συλλογικότητα, του τι είδους συλλογικότητες έχουμε (φθάνοντας μέχρι τα έθνη και την ανθρωπότητα) και του τι είδους άτομα είμαστε ή τι είδους άτομα αποτελούν το κυρίαρχο πρότυπο της κοινωνίας – όχι το πρότυπο που λέμε αλλά αυτό που κατά βάθος ακολουθούμε. Το ίδιο ισχύει και για την κοινωνία των εθνών αλλά και για ολόκληρη την ανθρωπότητα σε σχέση με όλο τον πλανήτη στον οποίο κυριαρχεί καταστροφικά.

Η κοινωνία, ακόμη και η λεγόμενη άβια ως φυσικό περιβάλλον, αποτελούν ένα αναπόφευκτο πεπρωμένο, κάτι που δεν το διαλέξαμε αλλά υπάρχει ως αναγκαίος συμμέτοχος στη ζωή και την μεριζόμαστε μαζί του. Ακόμη και ο εαυτός μας αποτελεί μία κοινωνία, γιατί η συνείδησή μας μάς οδηγεί στο να τον αντιλαμβανόμαστε ως παρατηρητές και να διαλεγόμαστε μαζί του και γιατί μέσα σε αυτόν υπάρχουν ποικίλες τάσεις, ακόμη και αντίθετες, τις οποίες αναγκαζόμαστε να χειριστούμε για χάρη του όλου του εαυτού μας. Με μια τέτοια λογική η έννοια “κοινωνία” παίρνει ένα αλλοιώτικο περιεχόμενο, πολύ βαθύτερο και απαιτητικότερο και δεν εξαντλείται στην επιφάνεια του ορατού κοινωνικού και πολιτικού γίγνεσθαι.

Επειδή η θεμελιώδης Σχέση είναι παντού παρούσα, επειδή κάθε κοινωνική δράση, αντίληψη και όραμα είναι αποτέλεσμα του πώς αντιλαμβανόμαστε και ανταποκρινόμαστε στη σχέση μας με το περιβάλλον, δεν επιτρέπεται να αντιμετωπίσουμε την ελευθερία ως κάτι ανεξάρτητο και αναιρετικό της σχέσης αλλά ως κάτι που πραγματώνεται μέσω αυτής αποτελώντας όμως ταυτόχρονα και υπέρβασή της. Η υπέρβαση όμως δεν είναι παραμερισμός, λήθη, διαστρέβλωση, αποξένωση, δηλαδή εν ολίγοις δεν είναι αδιαφορία και εξουσιαστικότητα. Αυτό είναι το επικίνδυνο σημείο στην αντίληψη της ελευθερίας.

 

Η Ελευθερία πραγματώνεται και μέσα από περιορισμούς. Γιατί πρέπει να απελευθερωθούμε και από την επιθυμία για απελευθέρωση των επιθυμιών μας. Οι επιθυμίες αποτελούν εμπόδια όχι μόνον για τις επιθυμίες των άλλων αλλά και για άλλες πλευρές του εαυτού μας. Η ελευθερία γίνεται εύκολα ένα είδωλο όπως σε αυτή την περίπτωση,  π.χ. να μην υπάρχουν εμπόδια στην επιθυμία για πλούτο. Είναι τρομερά παράδοξο, αλλά η επιθυμία να απελευθερωθούμε από τα εμπόδια είναι και αυτή μία προσκόλληση στο περιβάλλον, γιατί έτσι αυτοπροσδιοριζόμαστε από τη σχέση μας με το περιβάλλον. Ταυτόχρονα, είναι θεμιτό και πρέπον να απελευθερωνόμαστε από το περιβάλλον. Το παραπάνω δεν αποτελεί πρόταση για εγκλωβισμό στο περιβάλλον ούτε για το αντίθετο, αλλά αντιθέτως πρόταση για σκέψη και εμβάθυνση, ώστε η ελευθερία να είναι αληθινή, να περνάει μέσα από όλες τις σχέσεις χωρίς να τις διαστρεβλώνει και ο εαυτός να παραμένει ακέραιος. Αυτό αναντίρρητα είναι με μία πρώτη ματιά μία αντίφαση: τα εμπόδια είναι χρήσιμα, αλλά πρέπει να υπάρχει και ελευθερία από το περιβάλλον. Ποιο είναι, επομένως, το σημείο της αληθινής ελευθερίας και υπέρβασης; Μια ακεραιότητα του εαυτού, που να μην αυτοεγκλωβίζεται στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, αλλά ταυτόχρονα να αντιμετωπίζει το περιβάλλον με ευθύνη και αίσθηση της ενότητας μαζί του. Πώς μπορούμε να το πετύχουμε αυτό; Αυτό είναι ένα καίριο ερώτημα και δεν υπάρχει δυνατότητα απάντησης παρά μόνον μέσα από τη ζωή και τα παραδείγματα που αυτή μας δίνει.

 

Το ότι ο άνθρωπος είναι ακόμη ανώριμος να χειριστεί τις κοινωνικές και όλες τις σχέσεις είναι φανερό. Πάνω σε αυτή την ανωριμότητα βασίζονται οι κυριαρχικοί άνθρωποι για να επιβάλουν τις επιθυμίες τους, μόνον που της μαζικής ανωριμότητας δεν εξαιρούνται ούτε αυτοί, απλώς αυτή η ανωριμότητά τους έχει δύναμη επιβολής και η δύναμη παρουσιάζεται σε μια τέτοια αρρωστημένη αντίληψη ως παράγοντας που αθωώνει την αντικοινωνικότητα, η αντικοινωνικότητα αποτελεί τότε μια αναγκαία και φυσιολογική συνέπεια της ανωριμότητας των άλλων. Αν δεν ήταν τόσο αρνητική στις συνέπειές της αυτή η στάση, θα ήταν φαιδρή και μηδαμινή απέναντι στο όλο της κοινωνίας και της ζωής.

Και κλείνοντας τη σύντομη αυτή αναφορά, θα πρέπει να πούμε ότι η αντίληψη της κοινωνίας ως μηχανής, της κοινωνικής δράσης ως απλής παράθεσης ατομικών δράσεων σε πρακτικό επίπεδο, δεν διευκολύνει την κατανόηση της κοινωνικότητας, ελαχιστοποιεί τα απαιτούμενα από τον άνθρωπο-στοχαστή και τείνει σε μια μηχανιστική κοινωνική ισότητα και ευημερία. Αυτό ανακυκλώνει τα προβλήματα, γιατί ο εαυτός δεν επαναπροσδιορίζεται στο βάθος του αλλά μόνον οριζόντια στον κόσμο των φαινομένων διατηρώντας τα αρνητικά αίτια της καταστροφής. Αυτό δεν σημαίνει ότι η κοινωνική δράση δεν πρέπει να λειτουργεί, αλλά ότι θα παραμείνει αδιέξοδη αν δεν υπάρξει η αναγκαία εμβάθυνση. Και η εμβάθυνση αναγκαστικά σχετίζεται με την ανθρώπινη φύση και δεν εξαντλείται στα φαινόμενα. Οι καλές πρακτικές χωρίς τα καλά κίνητρα και τον ανάλογο αυτοπροσδιορισμό μπορεί ενίοτε και να απεικονίζουν απλώς έναν προσδιορισμό του συμφέροντος μέσα από την επιφανειακή κοινωνική αρμονία, πράγμα που σε μήκος χρόνου θα οδηγήσει σε διάλυση και τις πρακτικές και την κοινωνία.

Οι ορθές κοινωνικές σχέσεις, στην πράξη και με βάθος κατανόησης, αναπόφευκτα θα οδηγήσουν σε βελτίωση τον άνθρωπο, τις συλλογικότητές του και τον κόσμο γενικότερα. Αλλά εδώ γεννιέται το άλλο μεγάλο πρόβλημα:

α)ποιες θεωρούνται ορθές σχέσεις;

β)συμπεριλαμβάνουμε μέσα σε αυτές και τη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του (δηλαδή πώς αυτοπροσδιορίζεται);

γ)τα οράματά μας αφορούν μόνον τις υλικές συνθήκες της ζωής ή και τη συνείδηση του ανθρώπου ως κεντρικό παράγοντα;

δ)ποια θέση παίρνουμε απέναντι στις ιδέες που διέπουν τη ζωή μας, δηλαδή τις ποιότητες;

ε)ερμηνεύουμε σωστά τα σημάδια του χρόνου ή είμαστε προσκολλημένοι είτε στο παρελθόν είτε στο μακρινό μέλλον και προσπαθούμε να τα φέρουμε στο παρόν;

Πολλά ερωτήματα μπορούν να διατυπωθούν για τις κοινωνικές σχέσεις, αλλά μείναμε σε όσα έχουν μια κάποια στοχαστική χροιά, γιατί κυρίως αυτή είναι που λείπει από τη σύγχρονη θεώρηση της αγγλοσαξωνικής τάσης για το χειροπιαστό και χρησιμοποιήσιμο.

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

29/1/2018

ΦΩΤΟ : wikiart.org

Σχετικά άρθρα