(2ο Μέρος του άρθρου: “Το νόημα της Θεμελιώδους Σχέσης – Η φύση των κοινωνικών σχέσεων και οι αντιφάσεις τους”)
Διαβάστε το 3ο μέρος: Σχέση και συλλογικότητες
Μέσα από όλα τα παραπάνω προκύπτει ότι η συνείδηση είναι αναπόφευκτα ατελής. Αλλά, επειδή η ίδια η συνείδηση είναι σχέση και αποκάλυψη της σχέσης και όχι κάτι αποκομμένο από το όλο των σχέσεων, δεν μπορούμε να την αγνοήσουμε, γιατί εξαιτίας της ατέλειάς της είναι και οι σχέσεις ατελείς – ώς εκεί που μπορούμε να δούμε, βέβαια. Στην πραγματικότητα η συνείδηση είναι το σημείο αναφοράς όλων των σχέσεων και της θεμελιώδους σχέσης. Στην προσπάθεια μάλιστα να την αναλύσουμε σε κάποιον βαθμό, θα ανακαλύψουμε πιο εξευγενισμένα και προσφορότερα ηθικά κριτήρια για τον κόσμο του μέλλοντος.
Επιχειρώντας να ολοκληρώσουμε την παρούσα, προφανώς επίσης ατελή, προσπάθειά μας να ανιχνεύσουμε τη φύση της Θεμελιώδους Σχέσης και των επιμέρους σχέσεων που λειτουργούν παντού στον κόσμο, θα πρέπει να αναφερθούμε στη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στην ατελή αυτή συνείδηση και στην ψευδή συνείδηση. Η συνείδηση είναι αναπόφευκτα ατελής (όπως την αντιλαμβανόμαστε εμείς, βέβαια) και πάντοτε λιγότερη από την αληθινή πραγματικότητα, όχι την ορατή πραγματικότητα αλλά από αυτό που όντως Είναι και ασχέτως του αν κανείς το αντιλαμβάνεται ή όχι. Όμως σε αντιστάθμιση είναι εξοπλισμένη με την ικανότητα να εξελίσσεται – και δεν εννοούμε την εξέλιξη της σωματικότητας αλλά της ίδιας της συνείδησης. Η “ατέλεια” δηλαδή αυτή έχει έναν άγνωστο ρόλο και σκοπό τον οποίο είναι αδύνατον να κατανοήσουμε. Όμως μπορούμε να κάνουμε μία αρχική προσπάθεια να απορρίψουμε ό,τι δεν φαίνεται να είναι συναφές με αυτήν σύμφωνα με τις ανθρώπινες ικανότητες που διαθέτουμε.
Επομένως: ποια είναι η ειδοποιός διαφορά μεταξύ της ατελούς αυτής συνείδησης και του ψεύδους της συνείδησης; Εδώ μπαίνει το κριτήριο της αλήθειας που είναι πολύ σημαντικό. Φυσικά, η έννοια “αλήθεια” απαιτεί φιλοσοφική ανάλυση που όμως δεν είναι του παρόντος.Η διαφορά είναι, βέβαια, τεράστια τόσο στην αφετηρία της όσο και στις συνέπειές της. Η ατέλεια φαίνεται από την σταδιακότητα με την οποία προσεγγίζουμε την όποια αλήθεια, από την προσπάθεια που χρειάζεται μέσα από τις διαδικασίες της ζωής και την οδύνη για να κατανοήσουμε ό,τι μέχρι τώρα μας διέφευγε και που αποκαλύπτεται αρχικά μέσα από τις ανάγκες που βιώνουμε. Αυτή η ατέλεια είναι αναπόφευκτη και “νόμιμη”. Π.χ. θεσμοποιούμε τον κοινοβουλευτισμό ως δημοκρατία, πράγμα που αποτελεί μεν ένα βήμα θετικό αλλά σιγά-σιγά ανακαλύπτουμε ότι η δημοκρατία δεν μπορεί να λειτουργήσει έτσι, ότι ο κοινοβουλευτισμός δεν εγγυάται το πολίτευμα αυτό. Σταδιακά θα συνειδητοποιούμε ότι ούτε το νόημα της δημοκρατίας έχουμε αντιληφθεί, γιατί αυτό είναι συναφές με το νόημα και τη φύση της Σχέσης και των σχέσεων και όσο αυτό μας είναι άγνωστο, τόσο θα περιπλανιόμαστε με διάφορες δοκιμές και συγκρούσεις. Φυσικά, υπάρχουν πολλά άλλα πεδία παραδειγμάτων, όλη η ζωή είναι γεμάτη παραδείγματα για το θέμα. Το γιατί όμως αυτή η διαδικασία είναι οδυνηρή και όχι φυσιολογικά άνετη δεν μας είναι γνωστό. Μόνον μερικές όψεις της οδύνης μπορούμε να θεωρήσουμε δική μας ευθύνη αλλά όχι όλες. Γενικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή η δυσκολία είναι το τίμημα της ελευθερίας, η οποία είναι εγγενής στη φύση του ανθρώπου και συνεπάγεται αφ’ ενός μεν την ανάγκη για επιλογές και αφ’ ετέρου την ανάληψη του βάρους των συνεπειών που επιφέρουν αυτές οι επιλογές. Η Ελευθερία δεν είναι βέβαια συναφής με την οδύνη αλλά η τάση για λανθασμένες επιλογές δημιουργεί τις δυσχέρειες στη διαδικασία. Υπάρχει όμως μία διάχυτη και σχεδόν μυθική αντίληψη για την Ελευθερία αξιοκατάκριτη και γελοία. Το να φαντασιώνεται κανείς ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος μόνον αν μπορεί να είναι τόσο αυτεξούσιος ώστε να αποξενώνεται σε όποιον βαθμό θέλει από την ύπαρξη κοινωνίας και του όλου κόσμου, να πλέει στην κυριολεξία μέσα σε ένα απέραντο πλήθος επιθυμιών ανεμπόδιστος και να αρνείται να γνωρίζει τον εαυτό του και τον άλλον είναι η απόλυτη παθητικότητα και δεν έχει καμμία σχέση με την Ελευθερία, επειδή αρνείται τόσο τη Σχέση όπως την αναλύσαμε όσο και τη βούληση.
Σε αυτό το σημείο ακριβώς έρχεται η επιθυμία για δύναμη ως κυριαρχία και υποκατάστατο της απούσας βούλησης, για να καλύψει το τεράστιο κενό στην αντίληψη, χωρίς όμως να το θεραπεύει. Ή αντί για τη δύναμη έρχεται η αίσθηση του μάταιου της ζωής, ένας παθητικός θάνατος του ανθρώπινου πνεύματος. Το παραπάνω δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος που επιθυμεί έναν αναχωρητισμό ως τρόπο ζωής κάνει λάθος. Το πρόβλημα δεν γεννιέται από τις συνθήκες της ζωής των ανθρώπων, αλλά από την αποξένωση και την έλλειψη ενδιαφέροντος που αισθάνονται για τους άλλους και τα κοινά. Αυτή η νοητική στάση είναι το πρόβλημα.
Το ψεύδος όμως τι είναι; Αυτό γεννιέται από τη στιγμή που κανείς καθιστά θεληματικά αυθεντία την περιορισμένη αντίληψή του αποκλείοντας κάθε άλλη οπτική που δεν είναι επιβλαβής αλλά απλώς
προσβάλλει τη δική του αυθεντία. Μπορεί να το κάνει αυτό είτε για λόγους κυριαρχίας είτε από φανατισμό είτε εξαιτίας μιας φαντασίωσης. Η φαντασίωση ως μη λογική εκλαμβάνει το λάθος ως αυθεντία, η κυριαρχία εκ φύσεως διεκδικεί την αυθεντία και ο φανατισμός αποτελεί ένα μείγμα φαντασίωσης και κυριαρχίας. Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης είναι ενδεικτικά:
α)Η πρόθεση για αυθεντία είναι αυτή που τροποποιεί τα πράγματα, γιατί όταν υπάρχει αυτή, τότε ο άνθρωπος σταματάει να αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του, παύει να ερμηνεύει τα πράγματα βάσει της λογικής συνοχής τους, πράγμα που δεν συμβαίνει στην φυσιολογική ατέλεια που ως φυσιολογική αναγνωρίζει εκ των πραγμάτων τον περιορισμό της και αναζητεί λύσεις σε συνεργασία με το περιβάλλον. Αυτή τη στρέβλωση την έχουμε δει και βιώσει οδυνηρά τόσο στον θρησκευτικό όσο και στον πολιτικό φανατισμό, αλλά πλέον και στον επιστημονικό φανατισμό και σε πολλές άλλες περιπτώσεις.
β)Από το άλλο μέρος, ο άνθρωπος βιώνοντας την ατέλειά του τείνει συχνά να θεωρεί ότι, εφ’ όσον δεν υπάρχει αυθεντία λόγω της ύπαρξης ατέλειας, τότε όλα πρέπει να γίνονται αποδεκτά χωρίς διάκριση και με αυτόν τον τρόπο να διεμβολίζουν τη σταθερότητα και την ακεραιότητα του εαυτού και της ζωής. Π.χ. Δεν υπάρχει απόλυτη ελευθερία; Τότε μπορούμε να είμαστε νομίμως ή αφέντες ή σκλάβοι, γιατί όλα είναι μέσα στη ζωή! Η γνώση δεν λύνει τα προβλήματα της ζωής μας; Τότε ας μην έχουμε καμμία γνώση! Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι ιδιοτελείς και η όποια ατομική προσπάθεια για το καλύτερο είναι καταδικασμένη σε αποτυχία; Τότε ας είμαστε και εμείς το ίδιο ή περισσότερο ιδιοτελείς ή ας αποδεχθούμε να είμαστε υποτελείς και να μην κάνουμε τίποτε! Νομίζουμε ότι δεν υπάρχει κανείς που να μην έχει βιώσει, έστω φευγαλέα, αυτή την παρόρμηση ή να μην την έχει αντιληφθεί στο πλήθος των ανθρώπων που γνωρίζει.
Όμως αυτό είναι ολότελα αναληθές και επικίνδυνο. Δεν μπορούμε να διεκδικούμε τη γνώση του Απολύτου για να αισθανόμαστε σταθεροί και αρραγείς. Το παρελθόν και η εμπειρία αποτελούν το σημείο σταθερότητάς μας. Όμως το παρελθόν δεν είναι ακριβώς τα γεγονότα και η μνήμη, είναι το πνευματικό κεκτημένο του παρελθόντος που δεν πρέπει να χάνεται, υπάρχει μέσα μας. Φυσικά, η μνήμη του παρελθόντος πρέπει να υπάρχει για να διευκολυνόμαστε να σταθούμε μέσα στη ζωή, αλλά δεν πρέπει να είναι το μοναδικό στοιχείο της ζωής μας ούτε να είναι ο μοναδικός παράγοντας που θα καθορίζει το μέλλον μας. Εδώ ακριβώς βρίσκεται το επικίνδυνο σημείο για την αντίληψη, όπως φαίνεται στο παρακάτω εδάφιο.
γ)Η σταθερότητα χωρίς το άνοιγμα στο μέλλον είναι οπισθοδρόμηση του πνεύματος. Τα όρια είναι πολύ λεπτοφυή και δυσδιάκριτα. Αυτό που είναι καλύτερο από το ήδη κεκτημένο υπάρχει στο μέλλον, με το οποίο επίσης συνδεόμαστε, μόνον που το καλύτερο δεν μπορεί να είναι υλικό, η υλική βελτίωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει το ανθρώπινο πνεύμα. Το πνεύμα βαίνει προς εκτενέστερο πνεύμα και μόνον. Βέβαια, και η λέξη πνεύμα είναι από αυτές που έχουν υποστεί βαρβαροποίηση, πράγμα που επίσης είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα. Το ζήτημα του μέλλοντος είναι τεράστιο, γιατί αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο σαν μηχανή και τυχαιότητα, πράγμα που δεν μας επιτρέπει μία πιο αφαιρετική αντίληψη του εαυτού μας, τον περιορίζουμε στα φαινόμενα.
Δεν μπορούμε να μη σκεφθούμε εδώ ότι ορισμένοι άνθρωποι διαβάζοντας για το πνεύμα αμέσως θα αντιδρούσαν και θα έλεγαν ότι και οι εκκλησίες του παρελθόντος αναφερόντουσαν στο πνεύμα για να παραπλανήσουν τους ανθρώπους μακριά από τα κοινωνικά θέματα και έτσι αυτές να θεμελιώσουν ανενόχλητα την εγκόσμια εξουσία τους – πράγμα σε πολλές περιπτώσεις αληθινό. Μόνον που σε καμμία περίπτωση δεν λέμε ότι οι υλικές συνθήκες πρέπει να μένουν ανέγγιχτες, το αντίθετο. Αλλά ότι δεν είναι οι συνθήκες αυτές το επίκεντρο, αυτές είναι αποτέλεσμα της στρεβλής ή υγιούς εσωτερικότητας του ανθρώπου στη μαζικότητά του που επιτρέπει τη δημιουργία τους, ότι η ανθρώπινη αξία είναι πιο λεπτή και αξιόλογη. Ας σκεφθούμε πώς αντιδρούν όσοι πιστεύουν ότι οι υλικές συνθήκες είναι το πάν. Έπειτα από ένα σημείο ικανοποίησης των αναγκών, αρχίζει η κυριαρχική επέκταση ή η αίσθηση ματαιότητας. Ενώ, αν το πνευματικό στοιχείο είναι ισχυρό, η ανθρώπινη αντίδραση δεν μπορεί παρά να είναι λιγότερο παθητική και περισσότερο υπεύθυνη κρατώντας τις αναγκαίες αναλογίες ανάμεσα στις διάφορες πλευρές της ζωής συμπεριλαμβανομένων των υλικών αναγκών. Το τι κάνουμε στο πεδίο της εσωτερικότητάς μας δεν μπορεί να είναι αποκομμένο από τον κόσμο των φαινομένων, δεν πρέπει να αποτελεί φυγή από την πρακτικότητα της ζωής, αλλά σε κάθε περίπτωση πρέπει να την υπερβαίνει αφαιρετικά. Δεν μπορούμε να δεχθούμε ένα ρήγμα στην ζωή και την αντίληψη. Η αληθινή κατανόηση για την οποία μιλάμε, επομένως, δεν μπορεί να είναι παραπλάνηση ούτε θυματοποίηση. Μάλιστα, στις παρούσες παγκόσμιες συνθήκες μόνον μία αληθινή κατανόηση της εσωτερικότητάς μας και των νοημάτων θα μπορούσε να αντιπαρατεθεί στην καταιγίδα των καταστροφών που φαίνεται να μας επιφυλάσσει το μέλλον.
Βέβαια, το τι εννοεί ο καθένας με τον όρο “πνεύμα” είναι ένα επίσης ζήτημα αμφισβητούμενο και είναι στην ευθύνη μας να το ορίζουμε, γιατί υπό όμοιους όρους συνήθως εννοούνται διαφορετικά ή και αντίθετα πράγματα.
Για να ξεπεράσουμε αυτά τα προβλήματα, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να διακρίνουμε έγκαιρα το επόμενο ποιοτικό βήμα μας προς το Νόημα (γιατί το Νόημα είναι Ποιότητα), ώστε να διακρίνουμε το ορθό. Γι’ αυτό λέμε ότι το πνεύμα βαίνει προς εκτενέστερο πνεύμα. Γιατί πρέπει να προσδιοριστεί και να γίνει το επόμενο βήμα; Γιατί ο άνθρωπος δεν είναι στατικός, η συνείδησή του εξελίσσεται από τη φύση της και, όταν κάτι ολοκληρωθεί, τότε αναπόφευκτα έρχεται το μέλλον με νέες απαιτήσεις – είναι ο ίδιος ο άνθρωπος με τις νέες αναδυόμενες δυνατότητές του που προβάλλει αυτές τις “απαιτήσεις” ασυνείδητα, γιατί παρελθόν και μέλλον είναι κάτι ενιαίο και μάλιστα όχι μηχανικά ενιαίο. Αν δεν υπάρξει ορθή ανταπόκριση στις νέες αυτές απαιτήσεις, τότε δημιουργείται ρήγμα ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον και έτσι παρεισφρήει το λάθος. Όμως η ανετοιμότητα συνείδησης και βούλησης είναι αυτή που επιτρέπει την είσοδο παραπλανητικών στοιχείων στην αντίληψη. Αυτήν την ανετοιμότητα την παρατηρήσαμε στο πώς ερμηνεύθηκε στον σύγχρονο δυτικό κόσμο η ελευθερία, μια ελευθερία διαστρεβλωμένη γιατί ήταν αποκομμένη από την ευθύνη που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της και βιωμένη ως ατομισμός (ο οποίος στην ουσία αντιμάχεται το νόημα της σχέσης).
Αυτός ο προσδιορισμός του επόμενου βήματος αποκαλύπτεται από την ίδια την ανάγκη και είναι αναγκαίος επειδή σταμάτημα δεν υπάρχει, αυτό θα ήταν πλάνη. Αλλά όταν η σήψη και η παραπλάνηση είναι πια πολύ βαθιές, τότε ούτε η ανάγκη γίνεται αντιληπτή. Π.χ. αν ο ατομικός και μαζικός τρόπος ζωής οδηγεί σε αίσθηση ματαιότητας της ίδιας της ζωής, τότε η αληθινή ανάγκη για νόημα δεν γίνεται πλέον αντιληπτή, αντιληπτή γίνεται μόνον η ανάγκη για ξεπέρασμα της αίσθησης ματαιότητας και τότε κανείς προσπαθεί να ξεπεράσει το κενό με περισσότερο θόρυβο. ‘Ομως σε κάθε περίπτωση όλα τα πράγματα προχωράνε είτε εμπρός είτε πίσω, είτε το θέλουμε είτε όχι. Μιλάμε, βέβαια, για την πνευματική πρόοδο ή την πνευματική οπισθοδρόμηση και όχι για την υλική επέκταση που, όταν είναι αυτοσκοπός και υπαγορεύεται από την άπληστη επιθυμία, αποτελεί μία κραυγαλέα οπισθοδρόμηση. Στη δύση των τελευταίων δεκαετιών, οι πνευματικές κατακτήσεις υποκαταστάθηκαν από υλικές και ψυχολογικές ευχέρειες και ελευθεριότητες των επιθυμιών, πράγμα που ήταν ενάντια στην αληθινή πρόοδο ή, με άλλα λόγια, διαστρέβλωσε την έννοια της προόδου. Οι έννοιες πρέπει να βρουν το αληθινό τους νόημα και όχι το αντι-νόημα που επιβάλλουν οι επιθυμίες μας.
(Συνεχίζεται)
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
10/1/2018
ΦΩΤΟ : pixabay.com
