ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ - ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

dimokratiki organ 23 1 - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

dimokratiki organ 23 - Σόλων ΜΚΟΧρησιμοποιώντας τον όρο «δημοκρατική οργάνωση της αντιδημοκρατικότητας» από ένα κείμενο του Γιάννη Ζήση,(1) θα επιχειρήσουμε να αναλύσουμε ορισμένα στοιχεία στην περί δημοκρατίας αντίληψη.

Τι ρόλο παίζει η συμμετοχικότητα στη δημοκρατία; Χωρίς άλλο, κεντρικό. Αυτή εκφράζει τη σχέση της κοινωνίας με το πεδίο εξουσίας. Σε μια δημοκρατία το πεδίο εξουσίας δεν πρέπει να είναι ολιγαρχικό ούτε να αποτελεί κοινωνικό προνόμιο. Η συμμετοχικότητα είναι ένας απόλυτα αναγκαίος όρος για τη δημοκρατία.

Αλλά είναι αυτό το παν; Αρκεί η συμμετοχικότητα για να έχουμε αληθινή δημοκρατία; Θα έλεγα όχι, δεν αρκεί. Είναι απόλυτα αναγκαίο και ένα υποκειμενικό στοιχείο, που δεν είναι άλλο από την ουσιαστική αποδοχή της καθολικότητας των ιδεών και της ίδιας της δημοκρατικής ιδέας, δηλαδή να ισχύουν προς κάθε κατεύθυνση. Όταν περιορίζεις την ισχύ της σε λίγους, τότε δεν είναι ιδέα, είναι συμφέρον. Γι’ αυτό η τυπική αποδοχή δεν αρκεί. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι για να είναι η δημοκρατία πλήρης, αρκεί αυτή να εκφράζεται μέσω της συμμετοχικότητας στα πλαίσια ενός κράτους ή μιας κοινωνίας, ενώ, για παράδειγμα, προς τις διεθνείς της σχέσεις μπορεί αυτή να εκφράζεται ιδιοτελώς και να αρνείται την ανάλογη δημοκρατικότητα χωρίς να χάνει τον δημοκρατικό της χαρακτήρα. Να φέρουμε ένα παράδειγμα υποθετικό: Ας υποθέσουμε ότι σε μία πόλη-κράτος όλοι ανεξαιρέτως οι πολίτες αποφασίζουν να κάνουν έναν επιθετικό πόλεμο εναντίον κάποιας γειτονικής τους πόλης για να αρπάξουν την εύφορη γη της. Είναι αυτό δημοκρατία ή όχι; Κατά την άποψή μας, μια τέτοια απόφαση δεν δείχνει αληθινή εναρμόνιση ατομικού και συλλογικού αλλά μια ωμή συλλογική ιδιοτέλεια, δηλαδή μια συλλογικότητα που φέρεται σαν ιδιοτελής ατομικότητα απέναντι σε άλλες συλλογικότητες και η οποία έχει συλλάβει τη συλλογικότητα σαν φορέα αποτελεσματικότητας και δυνάμεως. Ακόμη και αν οι σχέσεις μέσα στη συλλογικότητα αυτή είναι αρμονικές και υπακούουν σε αρχές που όμως εφαρμόζονται αποκλειστικά στους δικούς της πολίτες, ακόμη και τότε δεν θα είναι δημοκρατική, γιατί οι αρχές είναι καθολικές και δεν μπορούν να εκφράζουν “δύο μέτρα και δύο σταθμά”. Εκτός εάν το μόνο που απαιτούμε για τη δημοκρατία είναι μία τυπική διαδικασία ασχέτως ανθρωπολογικής ποιότητας. Αλλά σε μια τέτοια περίπτωση θα πρέπει να αναμένουμε μια παροδικότητα που θα σαρωθεί στον χρόνο και θα διαρκέσει μόνον για όσο χρόνο θα διαρκεί η δύναμή της.

Σε καμμία περίπτωση δεν εννοούμε ότι πρέπει όλα τα κράτη να έχουν οργανωμένη δημοκρατία, αλλά ότι η δημοκρατία μέσα σε ένα κράτος είναι αληθινή και πλήρης μόνον αν είναι αποτέλεσμα μιας ανιδιοτελούς εναρμόνισης του ατόμου και της κοινωνίας, γιατί η εναρμόνιση είναι από μόνη της μία έκφραση ανιδιοτέλειας. Αν η βάση της εναρμόνισης είναι η ανιδιοτέλεια και όχι το συμφέρον, τότε αναπόφευκτα θα εκφράζεται και στις διεθνείς σχέσεις αυτής της συγκεκριμένης δημοκρατίας, γιατί η ανιδιοτέλεια όταν υπάρχει λειτουργεί προς όλους. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι η δημοκρατία δεν μπορεί παρά να έχει στα θεμέλιά της μια ανιδιοτέλεια, αλλοιώς δεν μπορεί να λειτουργήσει πραγματικά. Αυτή η ανιδιοτέλεια δεν είναι συναίσθημα, σημαίνει ότι το άτομο και το σύνολο έχουν εναρμονιστεί έτσι ώστε να μην αλληλοκαταπιέζονται και να αναγνωρίζεται τόσο η ελευθερία όσο και η ισότητα και το κοινό καλό. Αν δεν υπάρχει αυτό, τότε θα έχουμε αντιδημοκρατικότητα δημοκρατικά οργανωμένη, σε τελευταία ανάλυση ανάλογη με την αντιπροσώπευση που δεν είναι πραγματική αντιπροσώπευση, αλλά μια απλή διαδικασία όπου ο αντιπρόσωπος έχει ολότελα ξεκομμένους σκοπούς από τον εντολέα του και σπάει τη σχέση εντολής που τους ενώνει. Αυτή η στρέβλωση  συμβαίνει λόγω της υπερέμφασης στη διαδικασία και τη λήθη των εσωτερικών ή υποκειμενικών στοιχείων της δημοκρατίας. Η οργάνωση, δηλαδή, συγκαλύπτει την εσωτερική αντίφαση και λειτουργεί μόνον για όσο χρόνο διαρκεί η σύμπτωση των συμφερόντων.

Μια τέτοια αντίληψη αποτελεί μια εσωτερική και ύπουλη αντινομία στα ίδια τα θεμέλια της δημοκρατίας που θα την οδηγήσει με τον χρόνο σε σίγουρη καταστροφή. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί σε αυτή την περίπτωση η αντίληψη της δημοκρατίας είναι ελλιπής, δεν αντιλαμβάνεται την καθολικότητα της δημοκρατικής ιδέας, έχει ήδη παρεισφρήσει μέσα της ο διχαστικός παράγοντας και δεν μπορεί παρά αυτός ο διχασμός να εκφραστεί κάποτε και στο εσωτερικό της, ακόμη και αν αυτό καθυστερήσει, και πέραν των συγκρούσεων που θα προκαλέσει σε διεθνές επίπεδο. Σημαίνει, δηλαδή, δύο πράγματα διαζευκτικά:

(α) Ή ότι κάποιος έχει αντιληφθεί πως το συμφέρον του θα εκπληρωθεί μόνον μέσα από τη συλλογικότητα, αλλά το συμφέρον δεν είναι καλός οιωνός για τη δημοκρατία σε μήκος χρόνου.

(β) Ή ότι ναι μεν θα υπάρχει μία «ανιδιοτέλεια» αλλά αυτή θα εκφράζεται αποκλειστικά απέναντι σε λίγους και η υπόλοιπη ανθρωπότητα θα θεωρείται αδιάφορη έως ανύπαρκτη. Μόνον που τότε και η ανθρώπινη αξία θα είναι ανύπαρκτη, τα ατομικά δικαιώματα ουσιωδώς ανύπαρκτα και η αντίληψη στο βάθος της δεν θα διαφέρει καθόλου από την ωμή δύναμη, αφού τίποτε από όλα αυτά δεν θα αναγνωρίζει στους άλλους. Απλώς, αυτό που θα έχει συμβεί θα είναι ότι όλη αυτή η αρνητικότητα θα έχει αρθεί στο επίπεδο της συλλογικότητας.

Θα αποτελεί, δηλαδή, σε αυτή την περίπτωση μια δημοκρατική οργάνωση της συλλογικής ιδιοτέλειας που είναι πολύ πιο επικίνδυνη από την ατομική και αυτό πρέπει να το λάβουμε πολύ σοβαρά υπόψη μας στους σχεδιασμούς του μέλλοντος. Η συλλογικότητα αναδύεται αργά και σταδιακά στο προσκήνιο της ιστορίας και πρέπει να μπορέσουμε να αντιληφθούμε τις δυνατότητές της αλλά και την ανυπέρβλητη δυσκολία στη διαχείριση των στρεβλώσεών της, μια και η συλλογικότητα είναι πολύ ισχυρότερη από το άτομο.

Και για να μην υπάρχει καμμία παρανόηση στην απαίτηση για ανιδιοτέλεια, πρέπει να προσθέσουμε το εξής: Με την ανιδιοτέλεια δεν εννοούμε ότι μία δημοκρατία πρέπει να διαμοιράζει τα ιμάτιά της σε όλους, γιατί η κρατική πρόνοια ασκείται μέσα στα κρατικά όρια, λειτουργεί στα όρια της δικαιοδοσίας της και η ανιδιοτέλεια δεν μπορεί να είναι μια αφέλεια για να γίνει κανείς θύμα. Αλλά δεν μπορεί να περιλαμβάνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο:

(α) ούτε την έμμεση ή άμεση επιθετική αρπαγή ή επιβολή σε βάρος των άλλων διεθνών υποκειμένων,

(β) ούτε την αδιαφορία για το διεθνές γίγνεσθαι και έναν περίκλειστο ατομιστικό συλλογικό εαυτό.

Ωστόσο, το σύνολο της κοινωνίας αντιλαμβάνεται την ανιδιοτέλεια ως ουτοπία αλλά ταυτόχρονα (και εδώ βλέπουμε το παράδοξο) απαιτεί από την εξουσία να είναι τόσο ανιδιοτελής ώστε να διαμοιράσει αυτό που ήδη κατέχει σε όλους, δηλαδή τον έλεγχο και τα προνόμια. Δεν είναι αυτό μια αντίφαση; Αυτό είναι ένα απεχθές σχίσμα μέσα στον άνθρωπο και πρέπει να το δούμε με οξυδέρκεια χωρίς προσκολλήσεις ιδεολογικές.

Μια τέτοια ανιδιοτέλεια είναι προς το παρόν ανύπαρκτη και γι’ αυτό η δημοκρατία κλυδωνίζεται σοβαρά και δεν είναι αληθινή – δεν θα μπορούσε να είναι αληθινή στην παρούσα φάση. Εξελίσσονται όμως οι δυνατότητές της με πολλές παλινδρομήσεις που παρακολουθούν στενά τη διακύμανση της ανθρώπινης αντίληψης και κοινωνικότητας. Γι’ αυτό δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε τα βήματα που έχουν γίνει, αλλά ταυτόχρονα δεν πρέπει να τρέφουμε αυταπάτες για την πραγματικότητα και να εφησυχάζουμε.

Πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν, κυρίως για το υποκειμενικό στοιχείο της δημοκρατίας, αλλά στα όρια ενός άρθρου αυτό δεν είναι δυνατό.

Φυσικά, δεν πρέπει να έχουμε αυταπάτες ούτε για το ότι ακόμη και η τυπική συμμετοχική δημοκρατία είναι άμεσα δυνατή, γιατί και για τη δική της έκφραση απαιτούνται ούτως ή άλλως κάποιες εφικτότερες υποκειμενικές προϋποθέσεις, π.χ. μια κατανόηση και αποδοχή της συλλογικής αναγκαιότητας εκ μέρους των ατόμων έστω από συμφέρον. Η δημοκρατία είναι ένας δύσκολος δρόμος και είναι συναφής με την εξελικτική δυναμική της ανθρώπινης συνείδησης και περισσότερο από κάθε άλλο σύστημα επιχειρεί να συνδυάσει την οργάνωση με το ανθρωπολογικό υπόβαθρο της συλλογικότητας σε μια επωφελή για όλους έκφραση.

Αναφορές:
(1) Ζήσης, Γιάννης, “H ταύτιση με την εξουσία“, solon.org.gr

Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων

06 Απρίλίου 2017

Φωτογραφία: pixabay.com

(solon.org.gr)

Σχετικά άρθρα