ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΧΟΡΤΟΦΑΓΙΑΣ (της Ορσαλίας Ψαρίδη)
Έως το τέλος της εποχής των παγετώνων, (περίπου 13.000 χρόνια πριν), οι πρόγονοί μας, της παλαιολιθικής και μεσολιθικής εποχής, σε όλες τις ηπείρους ζούσαν νομαδικά, προστατευόντουσαν από το κρύο μέσα στα σπήλαια, φορούσαν δέρματα και γούνες ζώων. Τρέφονταν τόσο από το κυνήγι και το ψάρεμα (κυνηγοί) όσο και από καρπούς, φρούτα και ρίζες που μάζευαν (τροφοσυλλέκτες) με εργαλεία που έφτιαχναν από πέτρες, κέρατα και οστά ζώων.
Τα θηράματα και οι καρποί διέφεραν ανάλογα τη περιοχή και την εποχή. Η χορτοφαγία ηταν περιστασιακή και αναγκαστική, ανάλογη με την διαθεσιμότητα της τροφής.
Η μετάβαση από την τροφοσυλλεκτική στην τροφοπαραγωγική κοινωνία ήταν κομβικό σημείο στην εξέλιξη του ανθρώπου μετά τη χρήση της φωτιάς.
Στη νεολιθική εποχή (10.000 π.χ.περίπου) οργανώθηκαν οικισμοί και οι άνθρωποι έχοντας μόνιμη κατοικία, βαθμιαία άρχισαν να εξημερώνουν ζώα ,να καλλιεργούν φυτά και να κατασκευάζουν αγγεία και σκεύη, μέσα στα οποία μαγείρευαν τις τροφές. Έτσι πειραματίστηκαν, εμπλούτισαν και διεύρυναν την διατροφή τους.
Στο χώρο της Ευρώπης και της Μικράς Ασίας πρώτη γραπτή αναφορά στην χορτοφαγία γίνεται από τον Όμηρο και τον Ηρόδοτο για την χώρα των Λωτοφάγων που τοποθετείται στην Β.Αφρική.
“….βγήκαμε όξω στη γη των Λωτοφάγων, με άνθινη που ζουν θροφή μονάχα.”
Ομήρου Οδύσσεια Ραψωδία ι.84
”…οι Λωτοφάγοι, που ζουν τρώγοντας μονάχα τον καρπό του λωτού· κι ο καρπός του λωτού είναι μεγάλος όσο του μαστιχόδεντρου, και είναι γλυκός σαν τον καρπό της χουρμαδιάς· οι Λωτοφάγοι κάνουν και κρασί απ᾽ τον καρπό αυτό΄”.Ηρόδοτου Ιστορίαι -Μελπομένη 4.177.1
Αργότερα, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (3-23.24) και ο Στράβωνας (Γεωγραφικά 16.4.9) αναφέρουν τους Ριζοφάγους και τους Σπερμοφάγους. Ειρηνικές φυλές Αιθιόπων που τρέφονται αποκλειστικά από ρίζες και καρπούς (σαν καρύδια) τα οποία συνθλίβουν με πέτρες, μαλάζουν και τους δίνουν σχήμα πίτας μεγέθους παλάμης και στεγνώνουν στον ήλιο. Αναφέρονται και στους Ξυλοφάγους οι οποίοι το καλοκαίρι τρέφονται αποκλειστικά με φρούτα τα οποία είναι σε αφθονία, ενώ τις άλλες εποχές τρέφονται με τα πιό τρυφερά και χυμώδη μέρη των φυτών τα οποία μασούν επιμελώς.Οι αναφορές αυτές δεν υπαινίσσονται κάποια πνευματική προσέγγιση της χορτοφαγίας.
Στο χώρο της Μεσογείου και την Ελλάδα, μας είναι γνωστό ότι ο Πυθαγόρας, ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Εμπεδοκλής, ο Πλούταρχος, οι Ορφικοί, Αιγύπτιοι ιερείς κ.ά. ακολουθούσαν χορτοφαγική διατροφή. Αποκαλούσαν τη χορτοφαγία “αποχή εμψύχων” και καταδίκαζαν την άσκηση βίας, την αφαίρεση της ψυχής και τη βρώση των ‘κατώτερων ζωντανών όντων’, όσων έχουν αίμα και ψυχή.
Στο χώρο της Ασίας οι πρώτες γραπτές αναφορές στη χορτοφαγία είναι εδάφια από τις Βέδες, ιερά κείμενα, ύμνοι και στίχοι, γραμμένοι στα αρχαία Σανσκριτικά (1500π.χ.-1000 π.χ.). Αποτελούν τις αρχαιότερες γραφές του Ινδουϊσμού και καθόρισαν τη φιλοσοφική σκέψη, τον τρόπο ζωής και την εξέλιξη του πολιτισμού που αναπτύχθηκε αρχικά γύρω από την κοιλάδα του Ινδού ποταμού.
Στα πρώϊμα χρόνια του Χριστιανισμού, πολλοί πιστοί ήταν χορτοφάγοι καθώς κατηγορούνταν γι΄αυτό όπως αναφέρεται στις επιστολές των Πορφύριου και Ιουλιανού του Παραβάτη “Κατά χριστιανών”.
Στον Μεσαίωνα οι αναφορές δείχνουν ότι ασκητές και μοναχοί ήταν χορτοφάγοι που έτρωγαν ψάρια καθώς “τα είχε ευλογήσει ο Ιησούς”.
Από την εποχή της Αναγέννησης και μετά, τόσο η μίμηση του Πυθαγόρειου πνεύματος όσο και η ανάγκη πνευματικής αναγέννησης του ανθρώπου, οδήγησαν πολλούς διάσημους, να ακολουθήσουν χορτοφαγική διατροφή. Οι Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Ζαν Ζακ Ρουσσώ, Σέλλεϋ,Τολστόϋ, Βάγκνερ έγραψαν και προώθησαν τη χορτοφαγία ως μέσον ηθικής προόδου του ανθρώπου.
Το 1847, ιδρύθηκε η πρώτη χορτοφαγική κοινότητα στο Ράμσγκεϊτ (Ramsgate) της Αγγλίας. Ως χορτοφάγος ορίστηκε το άτομο που απέχει από την κατανάλωση σάρκας κάθε είδους.
Η χορτοφαγία στο 19ο και 20ο αιώνα συνδέθηκε με δόγματα και κινήσεις πολιτιστικής μεταρρύθμισης, όπως την Μετριοπάθεια και Αντιζωοτομία, τις «Καινούργιες Γυναίκες»- φεμινίστριες, τους Αντβεντιστές της Έβδομης Μέρας, τους Ρασταφάρι κ.α.
Τη δεκαετία του ’60 η χορτοφαγία εξαπλώθηκε μαζύ με τους χίππυ, τα ταξίδια στην Ασία, το φιλελεύθερο πνεύμα συναδέλφωσης και αλληλεγγύης και φυσικού μη-βίαιου τρόπου ζωής που πρέσβευαν.
Το 1975 εκδόθηκε η “Απελευθέρωση των ζώων” του Πήτερ Σίγκερ που θεωρήθηκε η Βίβλος της χορτοφαγίας. Οι σοκαριστικές αποκαλύψεις του Αυστραλού καθηγητή Βιοηθικής, για την μεταχείριση των ζώων, επηρέασαν την Κοινή Γνώμη και έδωσαν ένα επιπλέον, σύγχρονο κοινωνικό-φιλοσοφικό έρεισμα για τη χορτοφαγία.
Σήμερα οι χορτοφάγοι αυξάνονται συνεχώς στην Ευρώπη, Η.Π.Α., Αυστραλία ενώ αντίθετα στις χώρες της Ασίας η εκβιομηχάνιση και η αλλαγή τρόπου ζωής οδηγούν τους πληθυσμούς να ακολουθούν ένα διατροφικό μοντέλο μάλλον δυτικό, καταναλώνοντας περισσότερες τροφές ζωϊκής προέλευσης.
Τα κίνητρα της χορτοφαγίας ποικίλλουν και μπορεί να είναι θρησκευτικά, φιλοσοφικά, πνευματικά, διατροφικά, κοινωνικά, ανθρωπιστικά, ψυχολογικά, περιβαλλοντολογικά, οικονομικά κ.ά. Υπαγορεύεται και συστήνεται από τις περισσότερες θρησκείες και τις μυστικιστικές παραδόσεις (ινδουσιμός, βουδισμός, ζαϊνισμός, θρησκευτικός ταοϊσμός, σουφισμός, χριστιανισμός κ.ά.) μόνιμη η περιστασιακή, ως μονοπάτι προς την πνευματική αγνότητα, εξέλιξη και φώτιση τόσο για τους μοναχούς και τους ασκητές όσο και για τους κοσμικούς. Ο Πυθαγόρας έβλεπε στη χορτοφαγία το εργαλείο για τη προσέγγιση της ανώτερης συνείδησης.
Οι κατευθυντήριες γραμμές της χορτοφαγίας, με πνευματική και φιλοσοφική προσέγγιση-στάση ζωής, είναι η μη βία (ahimsa), o σεβασμός και η ευσπλαχνία στα όντα που αισθάνονται, η παράλληλη αγνότητα σώματος-πνεύματος, ανεξαρτήτως σχολής, χρονολογίας η γεωγραφίας.
Τύποι Χορτοφαγίας
– Γαλακτο-χορτοφαγία: αποκλείει το κρέας , τα πουλερικά , τα αυγά, περιλαμβάνει τα γαλακτοκομικά προϊόντα.
– Γαλακτο-αυγο-χορτοφαγία: αποκλείει το κρέας ,τα πουλερικά περιλαμβάνει τα αυγά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα.
– Αυγο-χορτοφαγία: αποκλείει το κρέας ,τα πουλερικά και τα γαλακτοκομικά περιλαμβάνει τα αυγά.
– Αυστηρή Χορτοφαγία: αποκλείει κάθε τροφή ζωικής προέλευσης (και το μέλι και τα προϊόντα της μέλισσας).
– Ωμοφαγία: αποκλείει κάθε τροφή ζωικής προέλευσης ,κάθε τρόπο μαγειρικής περιλαμβάνει την αφύγρανση και την θέρμανση των τροφών έως 47,6οC
– Βουδιστική χορτοφαγία:Διαφέρει ανά παράδοση, διαφοροποιείται για τις μοναχές και τους μοναχούς, χωρίς να αποκλείονται απαραίτητα οι τροφές ζωϊκής προέλευσης.
– Η χορτοφαγία του Su: αποκλείει κάθε τροφή ζωικής προέλευσης και ορισμένες φυτικής (πράσσο, κρεμμύδι, σκόρδο),
– Ζαϊνική διατροφή :αποκλείει αυγά, μέλι, λαχανικά, ρίζες, όλες τις τροφές ζωϊκής προέλευσης, περιλαμβάνει γαλακτοκομικά προϊόντα.
– Μακροβιοτική διατροφή: αποκλείει κρέας ,πουλερικά, αυγά, γαλακτοκομικά περιλαμβάνει ψάρια- θαλασσινά(αραιά) τροφές ολικής αλέσεως, φασόλια σόγιας, φύκια και ορισμένα λαχανικά.
– Σατβική διατροφή (δίαιτα yogi): αποκλείει αυγά , μπλέ τυριά, κρέας, πουλερικά, ψάρια, θαλασσινά, πράσσο, κρεμμύδι, σκόρδο, κόκκινες φακές, ντούριαν, μανιτάρια, προϊόντα ζύμωσης, σάλτσες, αλκοολούχα ποτά και συχνά αποκλείει επίσης, καφέ, μαύρο ή πράσινο τσάι, σοκολάτα, μοσχοκάρυδο και οποιαδήποτε διεγερτική γεύση όπως μπαχαρικά με έντονη γεύση, περιλαμβάνει γαλακτοκομικά προϊόντα, όσπρια, δημητριακά, μέλι, φρούτα, λαχανικά.
– Φρουτοφαγία: περιλαμβάνει φρούτα, ξηρούς καρπούς και σπόρους που έχουν ήδη πέσει από τα φυτά ή μπορούν να συλλεχθούν χωρίς να προκληθεί βλάβη στα φυτά, αποκλείει όλες τις υπόλοιπες τροφές.
Τύποι Ημι-χορτοφαγίας
– Θαλασσινο/πουλερικό χορτοφαγία.
– Γαλακτο/αυγο/θαλασσινο χορτοφαγία – διατροφή Οκινάουα (Okinawa).
– Ευκαμπτο-χορτοφαγία.
– Ελευθερο-χορτοφαγία.
Ορσαλία Ψαρίδη – Διατροφολόγος TCM
Πηγή/φωτογραφία: Εναλλακτική δράση, enallaktikidrasi.com