ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ - ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΕΝΤΟΛΗΣ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

Yiannis Zisis kasetina - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

Yiannis Zisis kasetina - Σόλων ΜΚΟΑυτό το θέμα είναι θεμελιώδες για την πολιτική κατάσταση σε οποιαδήποτε ιστορική εποχή, αλλά έχει αποκτήσει την ιδιαίτερη βαρύτητά του στην εποχή μας, επειδή είναι αυτή στην οποία οι κοινωνίες έχουν απαιτήσει και έχουν πετύχει ένα βαθμό λαϊκής κυριαρχίας, έστω και μόνον σε επίπεδο συνταγματικής διατύπωσης. Ορισμένα σοβαρά προβλήματα αναδύονται σε σχέση με τη λαϊκή εντολή ως έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας:

1) Η αρχική δυσχέρεια είναι το ποιο είναι το καθαυτό περιεχόμενο της λαϊκής εντολής. Υπάρχει μία γενικόλογη αναφορά στη λαϊκή εντολή ως ταύτιση με μία εικαζόμενη συναίνεση σε οποιαδήποτε πολιτική επιλογή ή απόφαση απλώς και μόνον λόγω μιας εκλογικής νίκης. Όμως πρέπει να υπάρχει ένα μέτρο αλήθειας που να συνδέει την πολιτική πράξη με την εντολή.

(α) Ο τρόπος που επιχειρείται να ληφθεί η λεγόμενη «λαϊκή εντολή», δηλαδή η ψήφος ενός λαού, δεν συνάδει με την αλήθεια, δηλαδή ούτε με τις αληθινές προθέσεις αυτών που ζητούν την ψήφο ούτε με τις αληθινές συνθήκες, τις οποίες συνήθως ένας λαός αγνοεί. Επιπροσθέτως, τα πολιτικά κομματικά προγράμματα πραγματεύονται γενικόλογα ζητήματα και ορισμένα ειδικά θέματα, αλλά όχι το σύνολο των θεμάτων και οι πολίτες ψηφίζουν συνήθως για ένα και μόνον θέμα που τους ενδιαφέρει αδιαφορώντας για τα υπόλοιπα ή ενίοτε αναγκαζόμενοι από την ανάγκη επιβίωσης να τα παρακάμψουν. Αυτό μοιάζει με τους απαραίτητους νόμους που, για να ψηφιστούν, πρέπει να ψηφιστούν και εμβόλιμες διατάξεις άσχετες με το θέμα τους που έτσι περνάνε στην κυριολεξία χωρίς την αναγκαία διαβούλευση, τεχνηέντως. Αυτό δεν είναι νέο φαινόμενο, αλλά πολύ παλιό, π.χ. στην αρχαία Ρώμη συνέβαινε αυτό με το δίκαιο των πραιτόρων (jus praetorium). Αλλά σε μία δημοκρατία αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα και αναιρεί την ίδια τη δημοκρατία.

(β) Πέραν τούτων, συχνά ο πολίτης αδιαφορεί ακόμη και για τα κομματικά προγράμματα και παρωθείται σε μια ψήφο για λόγους συναισθηματικούς, αόριστους ή ιδεολογηματικούς και, επομένως, η «εντολή» που δίνει δεν έχει κανένα λογικό περιεχόμενο. Σε αυτή την περίπτωση η λαϊκή κυριαρχία προσβάλλεται στον ποιοτικό πυρήνα της, δηλαδή ο πολίτης ψηφίζει για τον εαυτό του και όχι για το όλο – αλλά χωρίς την έννοια του όλου δεν υπάρχει λαϊκή κυριαρχία, αλλά ανταγωνισμός μεταξύ διαφόρων συνόλων δύναμης.

(γ) Η ροή της πληροφορίας δεν είναι απρόσκοπτη ούτε η ίδια η πληροφορία πάντοτε ορθή, ώστε ο λαός να αποφασίζει γι’ αυτό που θέλει βάσει των πραγματικών συνθηκών. Η δε διαμόρφωση της κοινής γνώμης γίνεται με πολλούς τρόπους, ξεκινώντας από τα προβαλλόμενα πρότυπα της καθημερινής ζωής που επηρεάζουν έμμεσα αλλά ισχυρά την πολιτική κατεύθυνση του πολίτη και συνήθως είναι αποπροσανατολιστικά, και φθάνοντας μέχρι την πληροφορία για ένα οποιοδήποτε συγκεκριμένο ζήτημα.

(δ) Σε αυτό πρέπει να προσθέσουμε και το γεγονός ότι η τυχόν απόφαση ενός λαού δεν θα εσήμαινε κατ’ ανάγκην ότι θα ήταν ορθή. Στη Ρώμη συχνά η σύγκλητος υπήρξε η σωτηρία της Ρώμης σε αντίθεση προς τους πληβείους, που έτειναν εύκολα σε επικίνδυνους πολέμους. Αυτό περιπλέκει ακόμη περισσότερο τα ζητήματα της δημοκρατίας και δείχνει ότι δεν αρκεί να είναι ορθά δομημένη η άσκηση της εξουσίας, αλλά ότι απαιτείται και η συνδρομή των ίδιων των πολιτών. Το ποιοτικό στοιχείο στην έκφραση της γενικής βούλησης είναι ο ένας και σπουδαιότερος άξονας της δημοκρατίας, γιατί αποτελεί το υποκειμενικό στοιχείο που μπορεί να στηρίξει ή να καταστρέψει τον άλλο άξονα, δηλαδή τη θεσμική οργάνωση μέσω της οποίας επιχειρείται να πραγματωθεί η δημοκρατία και τα δικαιώματα του πολίτη.

2) Από την αρχή ήταν αντιληπτή η δυσχέρεια για την πραγματοποίηση της λαϊκής κυριαρχίας και την τήρηση της λαϊκής εντολής εκ μέρους των πολιτικών ως εκπροσώπων του λαού. Η δυσχέρεια είναι τόσο πραγματική και πρακτική όσο και ψευδής και υποκριτική. Τα όρια είναι συχνά δυσδιάκριτα.

Αυτό συμβαίνει, επειδή οι προς χειρισμό υποθέσεις δεν είναι όλες εξαρχής γνωστές. Επίσης, επειδή συχνά η λαϊκή βούληση δεν είναι εύκολο να ερμηνευθεί όπως στις παραπάνω περιπτώσεις αλλά και σε άλλες.

3) Η ίδια η αντιπροσώπευση δεν ταυτίζεται με τη δημοκρατία, γιατί λείπει η αμεσότητα συμμετοχής του πολίτη στη διακυβέρνηση. Η λαϊκή κυριαρχία περισσότερο έχει καταλήξει να θεωρείται ως μία ορθή πολιτική διαχείριση εκ μέρους των πολιτικών που αποσκοπεί στο κοινό καλό, τη στιγμή όμως που ο πολίτης περιμένει παθητικά τα αποτελέσματα αυτής της διαχείρισης. Αλλά συνήθως ούτε αυτό συμβαίνει στην πράξη. Η πολιτική διαχείριση δεν επιτελεί τον σκοπό της, γιατί ούτε το κοινό καλό εξυπηρετεί ούτε ο πολίτης συμμετέχει στη διακυβέρνηση.

Η συνέπεια αυτών των διαπιστώσεων πρέπει να οδηγήσει σε ορισμένα συμπεράσματα και σκέψεις πάνω στο πώς μπορούν να θεραπευτούν αυτά τα μεγάλα κενά ανάμεσα αφ’ ενός μεν στη θεωρία και την πράξη και αφ’ ετέρου μέσα στην ίδια τη θεωρία για τον εννοιολογικό προσδιορισμό τόσο της δημοκρατίας και της λαϊκής κυριαρχίας όσο και των ατομικών δικαιωμάτων.

Πρώτον, καμμία από αυτές τις έννοιες δεν είναι απόλυτη ή, μάλλον, δεν μπορεί να παρασταθεί με μία απόλυτη μορφή, γιατί η ίδια η φύση τους δεν συμπίπτει με μία οργανωμένη μορφή διαχείρισης, αλλά απλώς χρησιμοποιεί αυτές τις οργανωτικές μορφές, για να εκπληρωθεί. Είναι, κυρίως, ερμηνευτικά εξελισσόμενες έννοιες που όμως σε κάθε περίπτωση, για να είναι συνεπείς με το όνομά τους, πρέπει να ερμηνεύονται με τρόπο που να αυξάνεται προοδευτικά η κοινωνική συμμετοχή στη διακυβέρνηση. Αν δεν αυξάνεται, αυτό θα είναι μια αποτυχία της πολιτικής. Είναι εξελισσόμενες δε επειδή η ερμηνεία τους εξαρτάται από την αντίληψη των ανθρώπων σε κάθε εποχή.

Δεύτερον, η λαϊκή κυριαρχία δεν μπορεί να εκφράζεται μόνον στη διάρκεια μιας ψηφοφορίας, αλλά πρέπει να γίνεται σεβαστή και σε όλες τις άλλες εκφράσεις της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής που μπορούν να καλλιεργήσουν και να διαμορφώσουν βουλητικές τάσεις των πολιτών, αλλοιώς δημιουργούνται στρεβλώσεις που στην πραγματικότητα αναιρούν τα οφέλη της. Η ανθρώπινη βούληση διαμορφώνεται σε όλο το μήκος της ζωής  και όχι ειδικά στη διάρκεια μιας εκλογικής διαδικασίας, επομένως πρέπει να διευκολύνονται οι όροι που εξασφαλίζουν την ελευθερία αυτής της βούλησης, πράγμα όμως που απαιτεί μεγάλη διερεύνηση τόσο για το τι σημαίνει αυτή η ελευθερία όσο και για το πώς θα επιτευχθεί, ώστε να μην περιπέσει κανείς ούτε σε ασυδοσία ούτε σε επιβολή.

Σε κάθε περίπτωση το ποιοτικό και το οργανωτικό στοιχείο πρέπει να συνθεθούν αρμονικά – σε μήκος χρόνου, βέβαια – αλλοιώς η δημοκρατία και τα δικαιώματα θα μείνουν ανεκπλήρωτα.


Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων
(solon.org.gr)


Ημερομηνία δημοσίευσης κειμένου: 01 Ιουλίου 2014

Φωτό: Γιάννης Ζήσης

Σχετικά άρθρα