1

Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΗΣ ΡΟΥΑΝΤΑ, ΤΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

20 χρόνια μετά
«Η Ρουάντα είναι ο εφιάλτης μας. Η Νότια Αφρική το όνειρό μας», έγραψε ο Νιγηριανός συγγραφέας, Γόλε Σογίνκα, για τα γεγονότα του Απριλίου του 1994 – τα πλέον μνημονευμένα γεγονότα στην σύγχρονη ιστορία της Αφρικής.

Την ίδια στιγμή, που στην Νότια Αφρική οι άνθρωποι σχημάτιζαν ατελείωτες ουρές για να ψηφίσουν τον πρώτο μαύρο Πρόεδρό τους, τον Νέλσον Μαντέλα, και να θάψουν κάτω από την ευφορία το απαρτχάιντ, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι δολοφονούνταν σε μια μικρή χώρα της ανατολικής Αφρικής μακριά από τα φώτα της παγκόσμιας κοινής γνώμης. 

Είκοσι χρόνια αργότερα, η Νότια Αφρική παραμένει αντικείμενο μελέτης παγκοσμίως, από την Βόρειο Ιρλανδία έως την Παλαιστίνη, ενώ η γενοκτονία της Ρουάντα αντιμετωπίζεται ως ένα σταυροδρόμι όχι μόνο για την Αφρική, αλλά για όλο τον κόσμο. 

Εκείνα τα γεγονότα πλέον διαμορφώνουν τις απόψεις μιας γενιάς πολιτικών, οι οποίοι δεν θέλουν «άλλη μια Ρουάντα» επί εποχής τους. Πρόκειται, όμως, για ένα πιθανό σενάριο όταν οι μεγάλες δυνάμεις συζητούν για την ηθική μιας επέμβασης – είτε πρόκειται για το Αφγανιστάν, το Ιράκ, την Λιβύη, το Μάλι, την Συρία, την Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία ή την Ουκρανία. 

«Κανείς σοβαρός δικηγόρος διεθνούς δικαίου δεν επικρότησε την αποτυχία των ΗΠΑ να λάβουν δράση στην Ρουάντα», έγραψε η καθηγήτρια διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ, Μία Σβαρτ, σε άρθρο της στην νοτιοαφρικανική Business Day. 

Την δεκαετία του 1990, η καταστροφή στην Βοσνία και η δολοφονία 800.000 Τούτσις από τους εξτρεμιστές Χούτου στην Ρουάντα μέσα σε 100 μέρες, ήταν σημάδια αποτυχίας του ΟΗΕ να επιβάλλει την ειρήνη. Ο επικεφαλής των δυνάμεων των Ηνωμένων Εθνών, Ρομέο Νταλέρ, είχε προειδοποιήσει για τις επερχόμενες σφαγές τρεις μήνες νωρίτερα, αλλά το Συμβούλιο Ασφαλείας αδιαφόρησε. 

Ο Κόφι Ανάν, τότε επικεφαλής των ειρηνευτικών δυνάμεων του ΟΗΕ, έγραψε στα απομνημονεύματά του ότι «περάσαμε μέρες που πυρετωδώς πιέζαμε πάνω από 100 κυβερνήσεις. Δεν πήραμε κάποια σοβαρή απάντηση. Ήταν μια από τις πιο σοκαριστικές και βαθιά διαμορφωτικές εμπειρίες της καριέρας μου». 

Με τα σημάδια του Βιετνάμ και της Σομαλίας εμφανή, η αμερικανική κυβέρνηση δεν χρησιμοποίησε την λέξη «γενοκτονία» για τουλάχιστον ένα μήνα μετά τα γεγονότα στην Ρουάντα. Ακόμη και τότε μείωσε την ένταση των λόγων της αναφερόμενη σε «πράξεις γονοκτονίας». Ο Μπιλ Κλίντον, που ήταν Πρόεδρος εκείνη την εποχή, είχε σχολιάσει ότι επρόκειτο για «προσωπική αποτυχία». 

Κατά την αναφορά του για την νέα χιλιετία, το 2000, ο Ανάν, τότε γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, είχε πει: «Εάν η ανθρωπιστική επέμβαση είναι πράγματι μια απαράδεκτη παραβίαση της κυριαρχίας, πως θα πρέπει να αντιδράσουμε σε μια Ρουάντα, σε μια Σρεμπένιτσα, στην αυξανόμενη και συστηματική παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που προσβάλλουν κάθε πτυχή της κοινής μας ανθρωπότητας;»

Η απάντηση στον Ανάν δόθηκε πέντε χρόνια αργότερα με το δόγμα του ΟΗΕ, «Ευθύνη για Προστασία». Το δόγμα εφαρμόστηκε σαν νόρμα για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε διαμάχης κατά την οποία δέχονταν επίθεση πολίτες. Χρησιμοποιήθηκε ένα χρόνο αργότερα από τις ειρηνευτικές δυνάμεις στο Νταρφουρ, και συζητείται διαρκώς στον ΟΗΕ για περιπτώσεις όπως η Λιβύη, η Ακτή Ελεφαντοστού, το Νότιο Σουδάν, η Υεμένη, η Συρία και η Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία. 

Οι αναλυτές, όμως, σχολιάζουν πως «πολλοί μπορεί να είναι εξοργισμένοι στα χαρτιά, όταν όμως πρέπει να συζητηθούν οι πρακτικές λεπτομέρειες κανείς δεν βιάζεται». «Εαν δεν ήταν η Γαλλία στο Μάλι ή στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, θα είχαμε γενοκτονίες», δήλωσε ο Κόφι Κουάκου, ειδικός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Γουιτς του Γιοχάνεσμπουργκ. 

Η μεγαλύτερη επέμβαση του ΟΗΕ ήταν στον γείτονα της Ρουάντα, στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, όπου η γενοκτονία ήταν εντελώς φονική: εκατομμύρια σκοτώθηκαν σε πολέμους και συγκρούσεις μεταξύ ανταρτών. Η παρουσία των Χούτου που έφυγαν από την Ρουάντα, μόλις τα πράγματα έπαψαν να τους ευνοούν, χαρακτηρίστηκε από τον Πρόεδρο, Πολ Καγκάμι, ως αιτιολόγηση γιατί συνεχίζονται οι συγκρούσεις. Παρόλα αυτά, οι τύψεις της Δύσης για τα γεγονότα της Ρουάντα οδήγησαν την υποστήριξη στο καθεστώς του Καγκάμι που κατηγορείτο ότι πάτασσε κάθε μορφής αντιλογία ή ακόμη και δολοφονούσε πολιτικούς αντιπάλους στο εξωτερικό. 

«Είναι από αυτούς τους πρώην αντάρτες που απέκτησαν εξουσία μέσα από μια σειρά νόμιμων συστημάτων, όπως βλέπουμε στην Ουγκάντα και στο Νότιο Σουδάν. Αλλά τα απομεινάρια του αντάρτικου υπάρχουν: ακόμη διατηρούν μέσα τους τον αυταρχισμό τους», σχολίασε ο Κουάκου. 

Πρόκειται για μια οπτική του δρόμου που έχουν πάρει η Ρουάντα και η Νότια Αφρική, την ώρα που και οι δυο ετοιμάζονται για τις επετείους των 20 χρόνων από τα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία τους. Η μια είναι μια από τις πλέον αναπτυσσόμενες οικονομίες του κόσμου, αλλά υστερεί σε βασικές πολιτικές και μιντιακές ελευθερίες. Η άλλη είναι το ανεστραμμένο είδωλό της: μια εύρωστη συνταγματική δημοκρατία, με δυναμικό Τύπο, και ήδη στην τέταρτη Προεδρία της, αλλά οικονομικά στάσιμη και ανάμεσα στις κοινωνίες με την μεγαλύτερη ανισότητα παγκοσμίως. 

Η διχοτόμηση του Σογίνκα μεταξύ ονείρων και εφιαλτών συνεχίζει να έχει απήχηση στην Αφρική. 


Πηγή: Tvxs από Guardian