ΑΥΤΑΠΑΤΕΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (του Γιάννη Ζήση)
Κάθε ιδεολογία υπόσχεται τη λύση των ανθρωπίνων προβλημάτων. Έχουμε παρακολουθήσει τη διάψευση των πολιτικών, των θρησκευτικών και των οικονομικών ιδεολογιών. Όλες οι ιδεολογίες διαψεύσθηκαν στον βαθμό που προσπάθησαν να προσαρμόσουν την ανθρώπινη φύση και ανάγκη στη θεωρία τους.
Η προτίμηση της πλειοψηφίας στις μηχανιστικές κοινωνικές λύσεις και στους βιοτικούς ή μεταφυσικούς –κοινωνικά ιδιοτελείς– θώκους διαψεύδεται συνεχώς από ψυχολογικά και πολιτικά-οικονομικά αδιέξοδα.
Αυτό είναι το τίμημα της παραγνώρισης των δύο ρυθμιστικών ζητημάτων της ανθρωπότητας:
1. Το σημείο εξέλιξης της ανθρωπότητας: μερικές ιδεολογίες το υποτιμούν ενώ άλλες περιμένουν πάρα πολλά από τον μέσο πολίτη και, έτσι, αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν στην ανάγκη.
2. Η πλανητική διάσταση της εξέλιξης της ανάγκης και του λόγου: Οι ανθρώπινοι σχεδιασμοί οφείλουν να είναι ολιστικοί. Όσο οι σχεδιασμοί αγνοούν τις συνέπειες στον πλανήτη, τόσο αυτές είναι καταστροφικές.
Παραδείγματα αποτελούν:
α. η υιοθέτηση μη βιώσιμου περιβαλλοντικού αποτυπώματος, με συνέπεια την εξάντληση της φέρουσας ικανότητας του οικοσυστήματος, και
β. η υιοθέτηση χωριστικών μοντέλων εξωτερικής πολιτικής, με συνέπεια την παγκόσμια πόλωση και τον κίνδυνο ενός νέου παγκόσμιου πολέμου που θα καταστρέψει τη ζωή στη Γη.
Ολιστική οικονομία και κόσμος
Δυστυχώς, για πολλούς η οικονομία, ως σύστημα παγκόσμιας ρύθμισης της ανθρωπότητας, αποτελεί το πεδίο λύσης των βασικών λογαριασμών. Θεωρούν, επίσης, ότι και το φαντασιακό ξεδιπλώνεται στο πεδίο της οικονομίας, στις σχέσεις και στους εκτοπλασματικούς προσδιορισμούς οντοτήτων. Αν και θα ήταν λάθος να αποδεχθούμε την οικονομία ως αληθινό πεδίο κοσμοθεωρίας, δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε ότι αποτελεί το πεδίο της παγκόσμιας κρίσης. Το πεδίο της οικονομίας είναι αυτό που αποκάλεσε ο Όσκαρ Ουάϊλντ ως «οίκο της κρίσης» και της δοκιμασίας για το πέρασμα από το ψέμα και το απατηλό στο πραγματικό και στην αλήθεια.
Η επιτυχής έκβαση της κρίσης διέρχεται μέσα από την αναγνώριση του κόσμου της έννοιας και του λόγου. Αυτό σημαίνει την ανάγκη για μια πολύ συνθετικότερη προσέγγιση του πεδίου της οικονομίας. Μέχρι τώρα, η κυρίαρχη προσέγγιση της οικονομίας είναι μονοτομεακή – μονοχρωματική. Αυτό είναι παράδοξο διότι το πεδίο της κρίσης ρυθμίζεται από πολλαπλότητα σχέσεων. Όσο τα μοντέλα της οικονομίας παραγνωρίζουν τις πλανητικές επιπτώσεις του σχεδιασμού τους, τόσο αυτά θα καταρρέουν.
Το ανακαινιστικό πλαίσιο ιδεών για ένα βιώσιμο κόσμο
Το βασικό επίκεντρο της διαμόρφωσης των εξελίξεων βρίσκεται, αφενός μεν, στην πνευματική διάσταση, οντότητα και ύπαρξη (όπως θα έλεγε ο φιλόσοφος Χούσερλ)[1] και, αφετέρου, στο “κατασταλακτικό γίγνεσθαι” του ανθρώπου.
Ζητούμενο είναι:
1. ένας θεμελιακός ανθρωπολογικός αναστοχασμός που θα ξεδιπλώσει μια πλουραλιστική και δυναμική θεώρηση του ανθρώπινου παράγοντα·
2. ένας πλανητικός σχεδιασμός που να απηχεί την πλανητική διαλεκτική του πνεύματος και της φύσης.[2]
Αυτή είναι η βάση ενός ανακαινιστικού πλαισίου για μια πραγματικά νέα εποχή και κοσμοθεώρηση.
Τίποτα λιγότερο από έναν συνθετικό και διαλεκτικό σχεδιασμό δεν φαίνεται να προσφέρει βιώσιμες λύσεις. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε την πολλαπλότητα σχέσεων μεταξύ της οικονομίας, της πολιτικής, της θρησκείας, της εκπαίδευσης, της ψυχολογίας, της επιστήμης, της τέχνης, της οργάνωσης, της φύσης, της φιλοσοφίας και της κοσμοθεωρίας.
Κρίσεις και τάσεις φυγής
Το πεδίο της κρίσης, της ανάγκης και της επίκλησης του νέου είναι σαφές. Οτιδήποτε άλλο αποτελεί υπεκφυγή και άρνηση της κοπιαστικής προσέγγισης του πεδίου των ανθρωπίνων σχέσεων. Για την τάση υπεκφυγής μιλούσε ο φιλόσοφος Καντ όταν έκανε λόγο για τους “όμορφους κόσμους” της μεταφυσικής αυταπάτης. Αυτό το πεδίο αυταπάτης πολέμησε ο Κρισναμούρτι αποκηρύσσοντας έμπρακτα το φαινόμενο της προσωπικής λατρείας. Είναι σύνηθες οι οπαδοί να διαπνέονται από έναν εξωτικό ναρκισσισμό και από μια στάση που υποδηλώνει φυγή από την πραγματικότητα και τον λόγο.
Ακόμη και αν το απόκρυφο υπάρχει, αυτό δεν αποτρέπει πολλούς από μια εσφαλμένη στάση απέναντί του. Η αυταπάτη αυτή μπορεί να είναι το ίδιο ισχυρή με αυτή που χαρακτηρίζει τον κερδοσκόπο διαχειριστή κεφαλαίων. Πρόκειται για το ίδιο κυνήγι δύναμης που πυροδοτείται από την ψευδαίσθηση της σιγουριάς που αυτή προσφέρει. Όπου βασιλεύει η αυταπάτη, εκεί έχουμε ένα παιχνίδι γοητείας και σκηνικής φαντασμαγορίας στον κόσμο των γεγονότων. Η απώλεια αίσθησης της αληθινότητας του όντος είναι το τίμημα των βεβαιοτήτων που θεοποιούν το χρήμα και την ιδιοκτησία. Όλες οι θεωρίες αφήνουν ανέγγιχτη την ιδιοτέλεια και το αρχέγονο λάθος της εσφαλμένης στάσης απέναντι στον φόβο του θανάτου.[3]
Η πνευματικότητα της αναζήτησης του εξωτικού και του μυστικού είναι, συχνότατα, ιδιοτελής και υποδηλώνει τη φυγή από την ευθύνη μιας θέσης απέναντι στο πραγματικό πεδίο κρίσης, ανάγκης και εξέλιξης. Ταυτόχρονα, υποδηλώνει την αναζήτηση της υπεροχής μέσω αυτοβεβαιωμένων ρόλων δασκάλου-μαθητή και οπαδού. Κάθε παρόμοια προσπάθεια είναι μια εξωτική φούσκα, ανάλογη με αυτή της οικονομίας των τοξικών ομολόγων. Η κενή περιεχομένου ορολογία δεν μπορεί να κάνει πράξη τη βιωματική αλλαγή, τη συστημική εξέλιξη και τη θεραπεία της ιστορικής και της παγκόσμιας ανάγκης.
Απελευθέρωση της συνείδησης από την αυταπάτη
Πολλές από τις σημαντικότερες πνευματικές φυσιογνωμίες, όπως ο Φραγκίσκος Βάκωνας,[4] ξόδεψαν τον στοχασμό τους για να αποδυναμώσουν τις τάσης φυγής της συνείδησης στην αυταπάτη της πλάνης και της γοητείας. Επίσης, μεγάλοι διαχρονικοί πνευματικοί δάσκαλοι της ανθρωπότητας, όπως ο Πλάτωνας, συνδύασαν την πνευματική κοσμοθεώρηση με τα ζητήματα της πολιτείας, της διακυβέρνησης και της βιοτικής κοινωνικής οργάνωσης και συγκρότησης.
Η ενορατική αντίληψη και η χρήση της δημιουργικής φαντασίας είναι μεγάλη και υπαρκτή ανάγκη. Οι όροι και η ουσιαστικότητα ενός τέτοιου εγχειρήματος προσδιορίστηκαν από πολύ αυστηρά κριτήρια, όπως αυτά που έθεσαν οι φιλόσοφοι Ανρί Μπεργκσόν[5] και Έντμουντ Χούσσερλ. Κι ενώ αναγνώρισαν την ελευθερία και την πνευματικότητα του όντος, λειτούργησαν, ταυτόχρονα, επίμοχθα και με διεξοδικότητα στην προσέγγιση των προβλημάτων, χωρίς απλοϊκότητες και αυταπάτες φιλοσοφικού ή απόκρυφου μεγαλείου. Εργάστηκαν ελεύθεροι από τον ναρκισσισμό μιας γραφειοκρατίας όρων ψευδούς προνομιακής σχέσης με την πραγματικότητα και τον λόγο. Ο κόσμος της σημασίας εκφράζει τον κόσμο των εννοιών, των αιτιών και των προθέσεων ως καθολική Θέληση του Είναι, και δεν λειτουργεί με μια συνείδηση ελιτισμού.
Επίλογος
Το μεγαλύτερο πρόβλημα στη ζωή μας και στην εξέλιξή μας θα βρίσκεται πάντα στο κατά πόσο θα μπορούμε να ξεπερνάμε την αυταπάτη του σημαντικού, ώστε να αναγνωρίσουμε και να υπηρετήσουμε τη σημαντικότητα του πραγματικού. Τότε θα μπορέσουμε να εκφράσουμε τον λόγο και τη ζωή στην εξελικτικότητα και την υπερβατικότητά τους, στον αλληλέγγυο χαρακτήρα τους και τον μερισμό τους.
Αναφορές:
[1] Δημήτρης Τζωρτζόπουλος, Έντμουντ Χούσερλ: Περί της εποχής, solon.org.gr
[2] Έχει ενδιαφέρον η σύνθεση που κάνει η βιολόγος Ελισάβετ Σαχτούρη στο βιβλίο της ΓΑΙΑ, εκδόσεις Νέα Σύνορα Α.Α Λιβάνι, 1998, βλέπε, Aυτονομία και ολονομία – Η Διαλεκτική της Ζωής, solon.org.gr
[3] Γιάννης Ζήσης, Η αναδιάρθρωση του αρχέγονου λάθους, solon.org.gr
[4] Γιάννης Ζήσης, Το λησμονημένο αίτημα του Φράνσις Μπέικον και η ειρήνη, solon.org.gr
[5] Bergson Henri, “Εισαγωγή στη φιλοσοφία”, εκδόσεις Διφρος,1962, σελ. 60
«Προτιμότερο δεν είναι τότε να ονοματίσουμε με άλλο όνομα μια λειτουργία πού δεν είναι βέβαια εκείνο πού συνήθως ονομάζεται διάνοια; Εμείς λέμε πως είναι ενόραση. Αντιπροσωπεύει την προσοχή πού δίνει το πνεύμα στον εαυτό του, ενώ προσηλώνεται στην ύλη, πούναι το αντικειμενικό του. Η συμπληρωματική αυτή προσοχή μπορεί να καλλιεργηθή μεθοδικά και να αναπτυχτεί. Έτσι θα συσταθεί μια επιστήμη του πνεύματος, μια πραγματική μεταφυσική, που θα ορίση το πνεύμα θετικά, αντί ν’ αρνείται απλώς, όσον αφορά αυτό, παν ό,τι γνωρίζομε για την ύλη. Έτσι εννοώντας την επιστήμη, αναθέτοντας στην ενόρασι τη γνώσι του πνεύματος, δεν αποσύρομε τίποτ’ από τη διάνοια, γιατί υποστηρίζομε πώς η μεταφυσική πού ήτανε έργο καθαράς διανοίας απέκλειε το χρόνο, πώς από τη στιγμήν εκείνη αρνιότανε τα πνεύμα, ή το όριζε με αρνήσεις· την ολότελ’ αρνητική αυτή γνώσι του πνεύματος την αφήνομε πρόθυμα στη διάνοια, αν η διάνοια επιμένει να την κρατήσει· υποστηρίζομε απλώς πώς υπάρχει και κάποια άλλη»
Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας
Φωτογραφία: en.wikipedia.org
Ημερομηνία δημοσίευσης: 7 Μαρτίου 2013