ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ “ΤΡΕΛΟΥ ΠΙΘΗΚΟΥ” (του Γιάννη Ζήση)

Ο πολιτισμός μας, αντί του «πάντων χρημάτων μέτρον είναι ο άνθρωπος» του Πρωταγόρα, προτίμησε το “παν  μέτρον είναι το χρήμα των αγορών”, όπου και αναδείχθηκε κυρίαρχα στα πεδία της ακαδημαϊκής, οικονομικής και πολιτικής σκέψης και θεωρίας. Οι κανόνες του χρήματος και της ιδιοκτησίας στάθηκαν πολλές φορές ανηλεείς μπροστά στον ανθρώπινο παράγοντα, εν ονόματι του αστού. Αυτό συνέβη, γιατί μια υβριδική ταξική ανθρωπολογία και πολιτισμική νεύρωση-ψύχωση, απέβη καθοριστική. Αντλεί τις δυνάμεις της από το αρχέγονο πηγάδι της ατέλειας, που αναδείχθηκε στην ανθρωπογένεση.[1] Αυτή η ατέλεια συμβολίζεται σε θρησκευτικές διηγήσεις και αρχαϊκούς μύθους.

Αστοί ως συνήγοροι του ολοκληρωτισμού
Ο αστός σταδιακά μεταμορφώνεται σε ένα τέρας ιδιοτέλειας και γίνεται η βάση για την νομιμοποίησή της. Πρόδρομοι του σύγχρονου αστού ήταν οι άνθρωποι της κοινωνίας του «άρτου και των θεαμάτων» στο Κολοσσαίο, οι διεφθαρμένοι αυτοκράτορες, Συγκλητικοί,  Πραιτοριανοί, οι ασκούντες την ιερατική εξουσία και οι φεουδάρχες. Τί μεγάλη τιμή για την ανθρωπότητα! Επίσης, δυστυχώς πολλές φορές, οι καλλιτέχνες σμίλευσαν τον μόχθο της δουλείας -της πνευματικής και της σωματικής- των λαών για τα μνημεία τους και τα έργα τους και πολύ ορθά τα απαξιώνει στο έργο του «Γουόλντεν» ο Θορώ.[2]

Όλοι οι άνθρωποι είναι εν δυνάμει αμετροεπείς αστοί και αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα. Αυτό συμβαίνει γιατί η αστική κυριαρχία είναι θέμα ανθρωπολογικού υποβάθρου. Ο άνθρωπος στον βαθμό που ακολουθεί την αμετροέπεια, χάνει την ευγενική μέση ατραπό. Τελικά μετατρέπεται σε τιτάνα ή θηρίο. Άλλοι τον έχουν βαπτίσει «τρελό πίθηκο».

Αστοί ήταν οι άνθρωποι που παραδόθηκαν στη γοητεία της δύναμης των μαζικών κομματικών κοινωνιών, της λατρείας των ηγετών, των πογκρόμ και των γενοκτονιών των αντιφρονούντων. Αστοί ήταν όλοι οι συνήγοροι του ολοκληρωτισμού, και αυτό δείχνει η ανάλυση αυτών που συνοδοιπόρησαν -με την ψήφο τους- με τον Ναζισμό ή τον Φασισμό. Το ίδιο ισχύει και για αυτούς που, από τη νομενκλατούρα του υπαρκτού σοσιαλισμού, μεταλλάχτηκαν σε ηγέτες της πυραμίδας θεσμικής εκτροπής της αγοράς.[3]  

Ιστορικά παραδείγματα
Ο αστός χωρίς μέτρο -δηλαδή χωρίς αρμονική εσωτερίκευση του λόγου και του κόσμου, χωρίς συνάφεια και συνέχεια, χωρίς αξιακή ή ιδεατή ιεραρχικότητα- ανέδειξε χαρακτηριστικά:
i. την τερατουργηματική σκέψη ενός Νίτσε που γνώρισε την πολλαπλότητα της ταυτότητάς του ως τίμημα της απόλυτης χωριστικότητας

ii. τον Ζαν Μπωντριγιάρ που ισορρόπησε μεταξύ μιας μηδενιστικής γοητείας και μιας κριτικής μετά-νεωτερικότητας

iii. τους Μαρκήσιο Ντε Σαντ, Λεοπόλδο Μαζόχ και Ζωρζ Μπατάιγ με την αρέσκεια στην ανθρωποθυσία που θέλει να συντηρήσει τον κύκλο της απαγόρευσης για να υποστηρίξει τη λαγνεία και την εγκληματικότητά της

iv. τους Ντε Μέστρ, Καρλ Σμιτ, Μπίσμαρκ, Ντίρινγκ και πληθώρα άλλων -σε διάφορες εποχές- επιχείρησαν την ανάδειξη μιας τιτανικής αντιποίησης του εαυτού και του κόσμου με τη μορφή μιας Μεγα-μηχανής[4] όπως θα έλεγε ο Αμερικανός φιλόσοφος Λιούις Μάμφορντ.  Αυτή την προσπάθεια τιτανικής αντιποίησης του εαυτού και του κόσμου προσδιόρισε και οραματίστηκε ο Νίτσε, που είναι ο πιο ολοκληρωμένος εκφραστής του κακού[5] φτάνοντάς το σε “ύψη” υπέρτερα και του “Αγών μου”.

Ταυτόχρονα, αυτή η έλλειψη του μέτρου, αναδείχθηκε στην οικονομική προσωπικότητα της αργόσχολης τάξης.[6]

Οι αναρχικοί, επίσης, έδειξαν ιδιαίτερες αντιφάσεις, με εξαίρεση την ευγενή φυσιογνωμία του Πέτρου Κροπότκιν, που υπήρξε ένας αστός με μέτρο. Ο Μιχαήλ Μπακούνιν ήταν εξαιρετικά αντιφατικός και δημοκόπησε, όπως αντίστοιχα και πολλοί καλλιτέχνες, με την ταλάντευση του στο άμετρο.

Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του Ιταλού ποιητή και συγγραφέα Ντ΄ Ανούντσιο Γκαμπριέλε, που έγινε σοβινιστικός πρωταγωνιστής των επεισοδίων της Τεργιέστης και συνεργός του φασισμού.

Στην ιστορία αναπτύχθηκαν και αστοί όπως ο Ριχάρδος Βάγκνερ που έκλεισαν τον κύκλο της ζωής τους με έναν δραματικό ηρωισμό ψυχής, έχοντας περάσει ενδιάμεσα μέσα από τον εκτροχιασμό της αστικής ψυχολογίας.

Ο δρόμος για το πνεύμα
Δεν υπάρχει ένας βεβαιωμένος κανόνας για τον δρόμο του ανθρώπου προς το πνεύμα. Απαιτείται εξαιρετική διορατικότητα για να μπορεί να μιλήσει κανείς για την περιπέτεια της αναζήτησης του πνευματικού ορίζοντα ή του αθάνατου πνεύματος, όπως θα το αποκαλούσε ο εμπνευστής της Φαινομενολογίας, Γερμανός φιλόσοφος Έντμοντ Χούσερλ. Ο Ιταλός διευθυντής ορχήστρας Αρτούρο Τοσκανίνι, βαδίζοντας αυτό τον δρόμο, συγκρούστηκε με το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι.

Αναφορές:
[1] Ζήσης Γιάννης, Ιστορική θεώρηση της σχέσης του ανθρώπου με το περιβάλλον — Πολιτισμός, Οικολογία & Ανθρωπολογία & Ζωικότητα και ανθρωπότητα – θεραπεία μιας τραυματικής σχέσης — Εσωτερική Εξωτερική Θεραπευτική
[2] Ντέηβιντ Χένρι Θορώ, Walden ή η ζωή στο δάσος, Κέδρος, 2007
[3] Γιάννης Ζήσης, Πώς στήθηκε η “πυραμίδα” της συμμετοχικής και θεσμικής εκτροπής της αγοράς — Εργατικό Κίνημα Οικονομία
[4] Λιούις Μάμφορντ, Ο μύθος της μηχανής, Νησίδες, 2005
[5] Μαξ Χορκχάιμερ, Ο Νίτσε και το Προλεταριάτο
[6] Θορστάιν Βέμπλεν, “Θεωρία της Αργόσχολης Τάξης”, εκδ. Κάλβος, 1982,
«Κάθε τάξη καθοδηγείται από την ζήλια και συναγωνίζεται με την τάξη που είναι η αμέσως ανώτερή της στην κοινωνική κλίμακα, ενώ δεν έχει καμία διάθεση να συγκριθεί με τις κατώτερές της ή τις πολύ ανώτερές της … Η αργόσχολη τάξη …. βρίσκεται στην κορυφή της κοινωνικής δομής, οι αξίες υπολογίζονται σύμφωνα με τα δικά της κριτήρια και ο τρόπος ζωής της καθορίζει το πρότυπο ευπρέπειας για όλη την κοινωνία … Κατά συνέπεια τα μέλη κάθε κοινωνικής τάξης αποδέχονται ως ιδανικό σαβουάρ βιβρ τον τρόπο ζωής της αμέσως ανώτερής τους και κατευθύνουν όλη τους την ενεργητικότητα στην κατάκτηση αυτού του ιδανικού…»

Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας
Ημερομηνία ανάρτησης: 28 Νοεμβρίου 2012

Σκίτσο: Γιώργος Μαυρουλέας

Το παρόν αποτελεί μέρος του δοκιμίου “Ο Ορίζοντας της Θρησκείας τον 21ο αιώνα“