ΜΟΝΙΜΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ KAI THΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ

Η οικονομία των ανεπτυγμένων κρατών θα συνεχίζει να αντιμετωπίζει για αρκετά ακόμα χρόνια σημαντικά προβλήματα, ενώ η τεράστια κρίση που ξεκίνησε στα τέλη του 2007 στο δυτικό κόσμο θα ακολουθηθεί την επόμενη δεκαετία από σημαντική μείωση της ανάπτυξης στις οικονομίες των «αναπτυσσόμενων γιγάντων» Κίνας, Ινδίας, Βραζιλίας, Ρωσίας και Νότιας Αφρικής.

Την ίδια στιγμή τα κράτη που μπορούν να παρέχουν ένα σοβαρό επίπεδο κοινωνικής πρόνοιας αλλά και να ενσωματώνουν στην παραγωγική διαδικασία μετανάστες και μειονότητες, παρουσιάζουν τους καλύτερους οικονομικούς δείκτες για την περίοδο 2009-2012.

Δύο έρευνες, του αμερικανικού US Conference Board (USCB) και του Iνστιτούτου Legatumμε έδρα τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, παρουσιάζουν τις τάσεις που αναμένονται στην παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία στο μέλλον εξετάζοντας παράλληλα την επίδραση των τεχνολογιών, της κοινωνικής ενσωμάτωσης και το βαθμό ρυθμιστικού ρόλου που έχουν ή δεν έχουν τα κράτη στην παραγωγική διαδικασία. Το USCB παρουσιάζει μία σειρά εκτιμήσεων (δυσμενών) για την εξέλιξη της παγκόσμιας οικονομίας, ενώ στην έρευνα του Legatum Institute εξετάζονται οι παράγοντες οικονομικής ανάπτυξης σε σχέση με τους κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες σε 142 κράτη.
Οι έρευνες παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον αν αναλογιστεί κανείς τα όσα συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στη χώρα μας, σε επίπεδο οικονομικό αλλά και κοινωνικό.

BRICS – Μια ρομαντική ανάμνηση τα διψήφια νούμερα ανάπτυξης
Το USCB προβλέπει ότι η επόμενη δεκαετία θα επισφραγίσει την ήδη διαφαινόμενη τάση σημαντικής επιβράδυνσης των ρυθμών ανάπτυξης των μεγάλων αναπτυσσόμενων οικονομιών, οι οποίες αποτελούν αυτή τη στιγμή την «ατμομηχανή» της παγκόσμιας ανάπτυξης. Η (σ.σ. ακραία) εκμετάλλευση φθηνού και άφθονου εργατικού δυναμικού έχει φτάσει ήδη στα όριά της, ενώ οριακά πλέον αναμένεται να είναι τα ωφέλη από την εισαγόμενη τεχνολογία και τις νέες τεχνολογικές προόδους και καινοτομίες, οι οποίες αποτέλεσαν επίσης βασικό πυλώνα της τεράστιας οικονομικής μεγέθυνσης. 
Έτσι η ταχύτητα μεγέθυνσης των οικονομιών θα αρχίσει «να φθίνει» με την Ινδία να έχει ανάπτυξη μόλις 3,9% το 2018 και την Βραζιλία να πέφτει στο 2,7. Η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία, η Κίνα και η Νότια Αφρική, οι ταχύτατα αναπτυσσόμενες οικονομίες γνωστές ως BRICS, θα δουν τους ρυθμούς ανάπτυξής τους να φθίνουν σύντομα σε μεγάλο βαθμό, μετατρέποντας «τα διψήφια νούμερα ανάπτυξης σε μία ρομαντική ανάμνηση».

Η Kίνα θα αρχίζει να γνωρίζει σοβαρή γήρανση του πληθυσμού της από το 2019 όταν και εκτιμάται ότι η ετήσια ανάπτυξη δεν θα ξεπερνά πια το 3.7%.

Ανεπτυγμένες οικονομίες – Γολγοθάς δεκαετίας
Το USCB εκτιμά ότι το 2013 θα είναι το ίδιο δύσκολο με το 2012 για την παγκόσμια οικονομία, καθώς οι δυτικές ανεπτυγμένες χώρες θα προσπαθούν ακόμα να επουλώσουν τις πληγές της κρίσης του 2008-09.

Η Ευρώπη θα συνεχίσει να ασφυκτιά οικονομικά εξαιτίας της «χαμηλής παραγωγικότητας» και της «γήρανσης του πληθυσμού», με μεγάλα τμήματα πληθυσμών να μένουν δια παντός εκτός αγοράς εργασίας (σ.σ. το όλο και πιο διαδεδομένο σενάριο μίας μόνιμης ανεργίας κοντά στο 1/3 του εργατικού πληθυσμού). Σύμφωνα με το USCB επιπλέον ύφεση αναμένεται σε περίπτωση διάσπασης ή διάλυσης της Ευρωζώνης ή αν η τελευταία «πέσει στην διαρθρωτική παγίδα του αποπληθωρισμού» όπως η Ιαπωνία.  

Η Γαλλία δεν αναμένεται να ανανήψει από την οικονομική κρίση πριν την επόμενη δεκαετία, (του 2020) ενώ η Βρετανία δεν θα μπορέσει με τις παρούσες συνθήκες να επιτύχει οικονομική ανάπτυξη μεγαλύτερη του 1% για τα 15 επόμενα έτη.
Παρόμοια με την οικονομία είναι στις περισσότερες χώρες του πλανήτη και η κατάσταση των προσωπικών ελευθεριών, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα όλου του πίνακα την Ελλάδα, η οποία σε επίπεδο προσωπικών ελευθεριών βρίσκεται στην 121^η θέση σε σύνολο 142 εξεταζόμενων κρατών, ξεπερνώντας μόνο χώρες της Άπω και Μέσης Ανατολής και κάποιες της Αφρικής.

Εν τω μεταξύ, η Γερμανία θα συνεχίσει να βρίσκεται σε πολύ πλεονεκτικότερη θέση σε σχέση με τις άλλες δύο μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης, Γαλλία και Ιταλία, δεδομένο που ίσως φέρει ακόμα μεγαλύτερες δυσκολίες εντός της κοινής νομισματικής ένωσης.

Οι ΗΠΑ έχουν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα με την Ευρώπη, το νεότερο πληθυσμό, αλλά ταυτόχρονα πρέπει να αντιμετωπίσουν ένα τεράστιο «παραγωγικό κενό» της τάξεως του 6%, προτού προσπαθήσουν να επιτύχουν κάποια σημαντική ανάπτυξη. Στην καλύτερη περίπτωση πάντως, το USCB αναμένει αύξηση της τάξεως 2,5-3% έως το 2018 με πρόβλεψη για εκ νέου πτωτικές τάσεις από εκεί και πέρα. Η κρίση όμως που χτύπησε τη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, έχει επιφέρει δραματικές διαφοροποιήσεις, στον τομέα της επιχειρηματικότητας και των ευκαιριών, αλλά και στους τομείς προσωπικών ελευθεριών, κοινωνικών δαπανών και διακυβέρνησης.

Ο ρόλος του κράτους και ο νεοφιλελεύθερος μύθος
Σε αντίθεση με την ευρέως διαδεδομένη και επιβαλλόμενη –αν και ουδέποτε αποδεδειγμένη- άποψη της απόλυτης ελευθερίας της αγοράς, και της τάσης που παρατηρείται και στην Ευρώπη πλέον:
-για μείωση του κράτους/εγκόλπωσή του στον επιχειρηματικό τομέα και 
-για δραστική μείωση των κοινωνικών δαπανών στους τομείς της εκπαίδευσης, της υγείας, κλπ.

η έρευνα αναφέρει ότι ο ρυθμιστικός ρόλος του κράτους πρέπει να παίζει σημαντικό ρόλο,κάτι που αποδεικνύεται από τις οικονομικές επιδόσεις των κρατών κατά την τριετία της κρίσης (2009-2012). Κράτη με παραδοσιακά υψηλά επίπεδα ποιότητας στην παροχή κοινωνικής πρόνοιας, εκπαίδευσης και προσωπικών ελευθεριών, όπως η Δανία, η Αυστραλία, η Νορβηγία και η Νέα Ζηλανδία επιτυγχάνουν υψηλά επίπεδα κοινωνικής συνοχής με θετικές επιπτώσεις για τις οικονομίες τους.
Δύο εξαιρετικά παραδείγματα στην έρευνα όμως πέραν των γνωστών παραδειγμάτων που προαναφέρθηκαν, είναι η Κόστα Ρίκα στην κεντρική Αμερική και η Μποτσουάνα στη νότια Αφρική. 
Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι πρόκειται για οικονομίες που παρουσιάζουν σημαντική ανάπτυξη σε πλήρη αντίθεση με τα κράτη της περιοχής/περιφερειάς τους, επειδή, σε αντίθεση με τους γειτονές τους, παρέχουν δημόσια εκπαίδευση, πολύ υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής πρόνοιας, και αξιολογούνται πολύ υψηλότερα στον τομέα των προσωπικών ελευθεριών.

Κοινωνική συνοχή, ρατσισμός και οικονομική ανάπτυξη
Αν και στην Ελλάδα αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη βρισκόμαστε εν μέσω μιας ρατσιστικής λαίλαπας, κυρίως ως αποτέλεσμα 
-της προσπάθειας του κεφαλαίου να αποποιηθεί των ευθυνών του, 
-να δημιουργήσει φόβο στην κοινωνία,
-να παρουσιάσει οποιαδήποτε άλλη πολιτική άποψη ως “θεωρία των άκρων”, αλλά και 
-να “σερβίρει” στον μέσο πολίτη μια συνταγή απενοχοποίησης,

η έρευνα του Legatum Institute επισημαίνει το ακριβώς αντίθετο. Ότι οι κοινωνίες που δείχνουν ανεκτικότητα και ενσωματώνουν το «διαφορετικό» επιτυγχάνουν πολύ καλύτερα οικονομικά αποτελέσματα.

Η ανοχή στην διαφορετικότητα σε έναν κόσμο με όλο και περισσότερους μετανάστες και όλο μικρότερες ευκαιρίες, είναι ανάλογη της οικονομικής ανάπτυξης.
Τα κράτη που ενσωματώνουν στο εργατικό τους δυναμικό τους ανθρώπους διαφορετικής φυλής ή τις μειονότητες έχουν πολύ καλύτερα οικονομικά αποτελέσματα, αφού μέσω της ενσωμάτωσης στην παραγωγή και την κοινωνία αυξάνεται η κοινωνική συνοχή και αποφεύγεται η πολιτική αστάθεια. Επιπλέον η ενσωμάτωση διαφορετικών εθνοτήτων σε μία οικονομία προσφέρει σύμφωνα με την έρευνα «νέες ιδέες, νέες αγορές, μία γενική κουλτούρα δημιουργικότητας και καινοτομίας που προκύπτει από την αλληλεπίδραση ανθρώπων με διαφορετικές δεξιότητες και μόρφωση». Οι χώρες με ανοχή στη διαφορετικότητα και προσπάθεια ενσωμάτωσης αυτής αποτελούν μερικές από τις σημαντικότερες οικονομίες του πλανήτη: η Σουηδία, ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία και η Ιρλανδία (η οποία παρά την μεγάλη οικονομική κρίση που διάγει δεν παύει να παραμένει σημαντική ανεπτυγμένη οικονομία), είναι μερικά μόνο από τα παραδείγματα που επικαλούνται οι συντάκτες της έρευνας του Ινστιτούτου Legatum.

Η Ελλάδα και η Λετονία είναι οι ευρωπαϊκές χώρες που παρουσίασαν τα μεγαλύτερα ποσοστά …προς την αντίθετη κατεύθυνση, της αύξησης της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Για την τριετία 2009-2012 το ποσοστό των πολιτών στην Ελλάδα που αντιμετωπίζει με ανοχή τους μετανάστες έπεσε από το 67 στο 47% και στην Λετονία από 65 σε 38%.

Η φθίνουσα επίδραση της τεχνολογικής εξέλιξης
Δύο πολύ βασικές αιτίες για τα οικονομικά προβλήματα που θα συνεχίσουν να ταλανίζουν τις οικονομίες του πλανήτη αποτελούν σύμφωνα με την USCB η τεράστια πτώση της ζήτησης και η σταδιακή μείωση των κερδών από την χρησιμοποίηση νέων τεχνολογιών.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Ρόμπερτ Γκόρντον του Πανεπιστημίου Northwestern, κακώς υπάρχει η λογική ότι η τεχνολογία θα συνεχίσει να αναπτύσσεται συνεχώς και στους ίδιους ρυθμούς με σήμερα.
Η εντυπωσιακή εξέλιξη της τεχνολογίας που σημειώθηκε τα τελευταία 250 χρόνια θα πρέπει να ειδωθεί ως ένα συμβάν «μοναδικό στην παγκόσμια ιστορία». Η τεχνολογία θα συνεχίσει να προοδεύει, αλλά σε πολύ μικρότερους ρυθμούς που παρατηρήθηκαν μέχρι σήμερα, με συνέπεια να μην μπορεί να δίνει την ίδια ανάπτυξιακή ώθηση στην οικονομία. 

Κατεβάστε εδώ την έρευνα του Legatum Institute “2012 Prosperity Index” (pdf)

Πηγές: The Conference Board, Edmonton Journal, The Telegraph
Φωτό:wikipedia

Άρης Καπαράκης
Συνεργάτης της ΜΚΟ Σόλων
ariskaparakis@gmail.com

14 Νοεμβρίου 2012