«Από αμέλεια του νου καταβροχθίζουμε ο ένας τον άλλον.»[1], Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος
Η συζήτηση του κατά πόσο ένας νόμος ικανοποιεί μια πραγματική ανάγκη επανέρχεται περιοδικά στην επικαιρότητα. Η “επιτυχία” ενός νόμου σχετίζεται με αρκετούς παράγοντες, όπως το σκεπτικό του, το αντικείμενό του, αλλά και τον ανθρώπινο παράγοντα, που καλείται να τον εφαρμόσει. Μπορούμε να πούμε πως η διάκριση των εξουσιών, αφενός, δεν είναι πλήρης και, αφετέρου, δεν μπορεί να λειτουργήσει πλήρως –μέσα από την εκτελεστική και τη δικαστική εξουσία– ώστε να θεραπεύσει τελικά τον νόμο.
Ο νόμος είναι ένα πεδίο θεσμού που επιχειρεί να “ρυθμίσει” αυτό που ο Εμπεδοκλής αποκαλούσε “αμέλεια του νου”, [1] το καθεστώς ιδιοτέλειας, δηλαδή, του ανθρώπου. Σχετίζεται με το “σύνδρομο του Λάμεχ“, [2] του προσώπου που στην ιστορία της Γένεσης φαίνεται να επινοεί την εξουσία –όπως λέει ο Ρουσσώ– και το δικαίωμά του να καταριέται όποιον αντιδικήσει μαζί του. Ο Ρουσσώ, επίσης, αναφέρεται σε αυτόν τον εγκληματία που επινόησε το “δικό μου”, τη χωριστικότητα. Βέβαια, αυτός που το σκέφτηκε μπορεί να ήταν μια αθώα φύση – μια αθωότητα που μπορεί να είχαν οι άνθρωποι του Διαφωτισμού όπως ο Άνταμ Σμιθ ή ο Τζων Λοκ και άλλοι.
Η διαλεκτική σχέση μεταξύ νόμου και κοινωνίας
Ο νόμος, συνεπώς, συνδέεται με τη χωριστικότητα του ανθρώπου και τη θεσμοποίησή της, τη μόχλευση, δηλαδή, των ιδιοτελών κινήτρων μέσα σε θεσμικά όρια. Τελικά, όμως, ο νόμος εξελίσσεται σε εξουσία και σε παραβίαση των ίδιων των ορίων του. Η κρίση της διαλεκτικής σχέσης ανάμεσα στον νόμο και το κράτος φανερώθηκε ακόμη και στις ριζοσπαστικές ιδεολογίες που, παρά την ορθολογικότητά τους, ιστορική και θεωρητική, δεν μπόρεσαν, στην πράξη, να λειτουργήσουν με μια ελαχιστοποίηση του καταναγκασμού με τη βοήθεια της παιδείας και της θεσμικής ρύθμισης της εργασίας, καθώς και της εξυπηρέτησης των αναγκών και του κοινωνικού μερισμού του προϊόντος.
Το πρόβλημα του νόμου σχετίζεται τόσο με τη φύση, όσο και με την εξέλιξη της κοινωνικής οντότητας.
Πρέπει να αναγνωρίσουμε εξίσου την κοινωνική οντότητα και τη διαλεκτική της σχέση με τον νόμο. Αυτή η σχέση είναι προγενέστερη εκείνης του κράτους της επικράτειας, της εξουσίας, των αγορών και του οικονομικού συστήματος με την κοινωνική συλλογικότητα.
Είναι μια διαλεκτική διπολικότητα όπου ο νόμος εκπροσωπεί τη θεσμική πύκνωση και δημιουργική επινόηση της μόχλευσης της δυναμικής του ανθρώπου στο κοινωνικό πεδίο και, ταυτόχρονα, της ρύθμισης της κοινωνικής οντότητας.
Κοινωνική οντότητα είναι τόσο ο άνθρωπος, όσο και η κοινωνική ολότητα. Υπό την έννοια αυτή, λοιπόν, ο νόμος πρέπει να είναι εφελκυστικός της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της ισότητας, της αδελφοσύνης και, εξελικτικά, προσαρμοστικός στην ανθρώπινη, την περιβαλλοντική, πνευματική και πολιτιστική ανάγκη στην ιστορία. Πρέπει να λειτουργεί ως μια δυναμική πρόνοια.
Έτσι, όσοι επιχειρούν τείνοντας τον νόμο υπερβολικά, εξαντλώντας την αυστηρότητά του, τον υπονομεύουν. Πολλοί, δε, τον τείνουν τόσο στο οικονομικό και στο κοινωνικό πεδίο, όσο και στο πεδίο του λόγου. Η ανάγκη της επίτασης του λόγου αναδείχθηκε τόσο στα πεδία της ριζοσπαστικής ιδεολογίας και μεταρρύθμισης από μια σειρά στοχαστών, όπως ο Αντόνιο Γκράμσι ή ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, όσο και, υπό μία έννοια, συνδιαλλαγής με τη διαχρονική προοδευτικότητα των εγχειρημάτων, όπως, για παράδειγμα, στον αντίλογο απέναντι στους Σαντινίστας.
Ισορροπημένος Νόμος
Επίλογος
Το πρόβλημα, λοιπόν, είναι ότι πρέπει να κατανοήσουμε ότι δεν μπορούμε να δεχθούμε είτε την παράδοση, είτε την αγορά, είτε το κράτος ως πολιτική εξουσία ως απόλυτο κάτοχο του νόμου. Ο νόμος διαχέεται στο σύνολο του κοινωνικού σώματος, είναι, σε έναν βαθμό, αδιαμεσολάβητος και αποβλέπει στην έκφραση της γενικής βούλησης και στην εξατομίκευση της ανάγκης, στην εξειδίκευσή της με ανθρωπιστικό μέτρο και με εξελικτικό εκπαιδευτικό χαρακτήρα.
Αναφορές:
[1] Τζαβάρας, Γιάννης, 1988, “Η Ποίηση του Εμπεδοκλή”, εκδ. Δωδώνη, σελ. 205.
[2] Γένεση, κεφ.4, παράγρ. 23-24.
Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας
Φωτό: wikipedia
Σχέδιο: ΜΚΟ Σόλων
Ημερομηνία δημοσίευσης κειμένου: 26 Σεπτεμβρίου 2012
