ANABIΩΝΟΥΝ ΟΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΙ (του Νίκολας Σαμπάνης)

Η κρίση χρέους στην Ευρώπη είναι μια κλιμακούμενη σύγκρουση ταυτότητας
Την περασμένη εβδομάδα οι ευρωπαίοι ηγέτες συναντήθηκαν στο Βερολίνο εν μέσω νέων ενδείξεων επικείμενης ύφεσης και μιας διαφαινόμενης αποδοχής της πιθανότητας η Ελλάδα να βγει εκτός ευρωζώνης μέσα στον επόμενο χρόνο – μια κίνηση που θα έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις στο μέλλον του ευρώ.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι πίσω από την κρίση, από τη διαφθορά και τη συλλογική ανευθυνότητα στην Ελλάδα έως την ευρωπαϊκή θεσμική ακαμψία και τη λανθασμένη σύλληψη μιας νομισματικής ένωσης χωρίς οικονομική ένωση. Ομως αυτή δεν είναι απλώς μια ιστορία για μεγάλες σπατάλες και αυστηρή νομισματική πολιτική. Η ευρωπαϊκή κρίση χρέους δεν είναι απλώς μια οικονομική κρίση, είναι μια κλιμακούμενη σύγκρουση ταυτότητας, μια διαμάχη εθνοτική.

Η ΕΕ αποτέλεσε μια πολιτική ιδέα σχεδιασμένη να δαμάσει τη φιλοπόλεμη Γερμανία. Η ισχυρή οικονομική αλληλεξάρτηση και μια κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα, σκέφθηκαν οι ιδρυτές της ΕΕ, θα μπορούσε να καλλιεργηθούν από τους θεσμούς της Ενωσης, καθώς οι Ευρωπαίοι θα απολάμβαναν τα οφέλη της οικονομικής ευημερίας που θα δημιουργούσε η ενοποίηση. Οι ελίτ των χωρών θα μπορούσαν να πουλήσουν την ιδέα στους λαούς όσο η Ευρώπη ευημερούσε και διατηρούσε υψηλό διεθνές στάτους. Ομως η Ενωση έχει χάσει τη λάμψη της. Η ανάπτυξη επιβραδύνεται, ο πληθυσμός γερνά. Ο παλαιός σύμμαχος, οι ΗΠΑ, στρέφει την προσοχή του στην Ανατολική Ασία. Η κοινή αμυντική πολιτική της είναι ρηχή.

Καθώς το κύρος της Ευρώπης μειώνεται, η ήδη επισφαλής ευρωπαϊκή ταυτότητα θα εξασθενήσει περισσότερο και οι πολίτες των πιο πλούσιων ευρωπαϊκών κρατών είναι πιθανό να στραφούν στις εθνικές τους ταυτότητες – ως Γερμανοί ή Γάλλοι. Αυτό αναμένεται να αυξήσει την αντίδρασή τους στη χρήση των φόρων που πληρώνουν για να ξελασπώσουν τους εθνικά διαφορετικούς Νοτιοευρωπαίους, ιδιαίτερα τους Ελληνες με την τόσο διαφορετική κουλτούρα. Ολα αυτά θα περιορίσουν οποιαδήποτε προοπτική δημοσιονομικής ενοποίησης που θα μπορούσε να σώσει το ευρώ.

Το αποτέλεσμα είναι ένας φαύλος κύκλος: καθώς οι εθνικές ταυτότητες επιστρέφουν, οι εθνικές διαφορές γίνονται εμφανέστερες. Η διολίσθηση σε εθνική σύγκρουση στην Ευρώπη δεν είναι βίαιη, όμως παρ’ όλα αυτά μπορεί να αποβεί καταστροφική τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά. Πάρτε για παράδειγμα τις εντάσεις μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας. Πρόσφατη δημοσκόπηση δείχνει ότι η πλειονότητα των Γερμανών θέλει την αποχώρηση της Ελλάδας από την ευρωζώνη εάν δεν πραγματοποιήσει μεταρρυθμίσεις γρήγορα, παρ’ ότι οι αναλυτές προειδοποιούν ότι η έξοδος της Ελλάδας θα έχει ανυπολόγιστο κόστος για τη Γερμανία. Είναι προφανές ότι κάτι πιο βαθύ κινεί τη γερμανική κοινή γνώμη.

Πρόσφατη έρευνα πολιτικών επιστημόνων δείχνει ότι οι απόψεις των γερμανών ψηφοφόρων σχετικά με τη διάσωση χωρών εξηγείται από το πόσο κοσμοπολίτες είναι, πόσο δηλαδή ταυτίζονται με γεωγραφικά ή πολιτισμικά απομακρυσμένες ομάδες. Οσο πιο κοσμοπολίτης είναι κάποιος τόσο περισσότερο υποστηρίζει τη χορήγηση βοήθειας. Δυστυχώς, αυτή η νοοτροπία μπορεί να είναι το πρώτο θύμα της αναμόχλευσης εθνικής έντασης καθώς οι πληθυσμοί αντιδρούν αρνητικά στην αυξανόμενη πολιτική δημαγωγία και την ενίσχυση των εξτρεμιστών. Το στίγμα της λέξης PIGS (ακρωνύμιο που όμως διαβάζεται και ως «γουρούνια») για τις δοκιμαζόμενες οικονομίες της Πορτογαλίας, της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Ισπανίας, όπως και η ιατρική αναλογία της μετάδοσης στον Βορρά των ασθενειών του μολυσματικού Νότου αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα. Οι Γερμανοί λένε στους Ελληνες πώς να ζήσουν και οι Ελληνες απαντούν αποκαλώντας τους Ναζί.

Αυτό δεν είναι μόνο αποτέλεσμα οικονομικής ανησυχίας ή φόβου. Είναι η προβλεπόμενη επανεμφάνιση σκληρών εθνικών ταυτοτήτων, τις οποίες η ΕΕ ήλπιζε ότι θα εξαφανίσει. Βάσει της κοινωνικής ψυχολογίας, οι περισσότεροι Ελληνες είναι πιθανό να θελήσουν να παραμείνουν αγκιστρωμένοι ακόμα και στο τελευταίο κομμάτι της ευρωπαϊκής τους ταυτότητας, επειδή αυτό τους δίνει περισσότερο αυτοεκτίμηση από την εναλλακτική – τη βαλκανική ταυτότητα ή εκείνη της Εγγύς Ανατολής που προσπαθούσαν επί δεκαετίες να ξεφορτωθούν. Ομως ακόμα και αυτό μπορεί να μη διαρκέσει πολύ.

Οι Γερμανοί πρέπει να προχωρήσουν σε μια ειλικρινή δημόσια συζήτηση για το τι σημαίνει να είναι κάποιος Ευρωπαίος, πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι καλοί ευρωπαίοι πολίτες προς τους υπόλοιπους Ευρωπαίους και γιατί μια ισχυρή Ευρώπη είναι καλή για τα γερμανικά συμφέροντα σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούν οι ΗΠΑ, η Κίνα και οι ανερχόμενες δυνάμεις όπως η Ινδία και η Βραζιλία. Χωρίς μια τέτοια συζήτηση και πραγματικές παραχωρήσεις προς την Ελλάδα, μια ελληνική έξοδος από την ευρωζώνη είναι αναπόφευκτη – και μαζί της ο θρίαμβος του τοπικισμού στην Ευρώπη.

Νίκολας Σαμπάνης, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και διευθυντής του Προγράμματος Ηθικής, Πολιτικής και Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Γέιλ

Πηγή/φωτό: Τα Νέα