«Οι συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ των ανθρώπων λύνονται κατά βάση με τη χρήση βίας. Το ίδιο συμβαίνει σε ολόκληρο το ζωικό βασίλειο, από το οποίο ο άνθρωπος δεν θα έπρεπε να αποκλείει τον εαυτό του». Σίγκμουντ Φρόυντ [1]
«Η επιστημονική αντικειμενικότητα (του ψυχολόγου) χωρίς να αποκλείει τίποτε, του επιτρέπει να δει τον ασθενή του όχι μόνο σαν ανθρώπινο πλάσμα, αλλά και σαν υπανάπτυχτο ον προσδεδεμένο στο σώμα του σαν ζώο». Κάρλ Γιούνγκ [2]
Τα παραπάνω αποσπάσματα αυτών των δύο χαρακτηριστικών εκπροσώπων της επιστήμης της ψυχολογίας εντοπίζουν ένα κορυφαίο πρόβλημα με καθολικές συνέπειες τόσο στο προσωπικό επίπεδο της καθημερινής ζωής και ευτυχίας, όσο και στο κοινωνικό.
Πάνω σε αυτό το θέμα αναπτύσσεται συχνά η άποψη ότι ο άνθρωπος είναι ένας λύκος. [3] Ο συνδυασμός των ενστίκτων επιβίωσης και της οργανωτικής δύναμης του νου είναι ένα ανθρώπινο χαρακτηριστικό και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης μια από τις πολλές αρνητικές εκφράσεις του. Στην καρδιά όμως του ανθρώπου κατοικεί το Ωραίο, το Αγαθό και το Αληθινό το οποίο συγκρούεται με τη ζωική φύση. Έτσι, το πρόβλημα του ανθρώπου εντοπίζεται στην εναρμόνιση της φύσης του η οποία συνδυάζει μέσα της όλη την «πυραμίδα της εξέλιξης». Συμβολή στην αναζήτηση λύσης σε αυτό το καθαρά ανθρώπινο πρόβλημα αποτελεί το κείμενο που ακολουθεί. (Συντακτική ομάδα MKO Σόλων)
_______________
Ζωικότητα και Ανθρωπότητα
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του ανθρώπου βρίσκεται στη διαφοροποίηση του από τη ζωική φύση παράλληλα με την πλήρη της διατήρηση και την κλιμάκωσή της μέσα από χαρακτηριστικά που συνδέονται με την ανθρωπογένεση, την ατομικοποίηση, τη νοητικοποίηση και την πολιτισμοποίησή του.
Τα χαρακτηριστικά αυτά αναδείχθηκαν κυρίαρχα -για τον σχηματισμό της ανθρώπινης φύσης- ως εποικοδόμηση επάνω στη ζωική φύση. Συνδέονται, επίσης, με μια ενδότερη ταυτότητα επάλληλη στη ζωική φύση. Όπως μας δείχνει η επιστήμη της ψυχολογίας και η ψυχανάλυση το πρόβλημα του ανθρώπου -σε όλες τις παραλλαγές του- μπορεί να τεθεί ως:
Πρόβλημα ρύθμισης της ζωικότητας με τρόπο ώστε απ’ την μία να μην αναστέλλεται αυτή, αλλά και να μην δημιουργεί προβλήματα στην ανθρωπινότητα.
Απαιτείται μια επιλεκτικότητα απέναντι στα ζωικά χαρακτηριστικά όπως πχ:
ι) στη διατήρηση της ζωικής αθωότητας και
ιι) στην υπέρβαση της ζωικής πανουργίας των θηρευτικών μεθόδων ή των ιδιοτελών υπερβολών
Το ζήτημα αυτό φαίνεται να λύνεται μόνο στον βαθμό που ο άνθρωπος θα μπορέσει να ολοκληρωθεί νοητικά, δηλαδή με την υπέρβαση της νοητικής αμέλειας και ατέλειας. Η νοητική ολοκλήρωση του ανθρώπου συνδέεται με την ανάδειξη μιας εναργούς θεώρησης του κόσμου. Με αυτή την ενορατική και νοητική θεώρηση του κόσμου ο άνθρωπος μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη ζωική του αναφορά στις σχέσεις του και μέσα του χωρίς να καταστείλει τη ζωικότητα.
Υπάρχουν όψεις ζωικότητας τόσο λυτρωτικές οι οποίες μπορούν να αναδειχθούν σε συνάρτηση με την ψυχή και το νοείν όσο και όψεις που θα μας βυθίζουν στη βαρβαρότητα. Αυτό είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να το αντιμετωπίσουμε ως άνθρωποι και συνδέεται με την υπέρβαση της επιθετικότητας ταυτόχρονα με την υπέρβαση της νοητικής ατέλειας και αμέλειας. [4]
Η νοητική αμέλεια περιορίζει το όριο λειτουργίας του ανθρώπου σε ένα ιδιοτελές σύνορο – ζωτικό χώρο. Αυτός ο ζωτικός χώρος χωριστικότητας θα μπορούσε να είναι η οικογένεια και η καθημερινή βιοτική μέριμνα που αφήνει όμως έξω την ολότητα που για τον άνθρωπο έχει και πλανητικές διαστάσεις. Το πρόβλημα εντοπίζεται στον αποκλεισμό της γνωστικής διεύρυνσης, της συμπαθητικής διεύρυνσης της συνείδησης, της ανάπτυξης ομαδικής δομής της ζωής και της ψυχής και της ενορατικής αντίληψης.
Στον άνθρωπο ακριβώς έλαχε ο εξελικτικός κλήρος για τις διαδικασίες ολοκλήρωσης όλων των βασιλείων της εξέλιξης. Είναι το μόνο είδος που έχει μέσα του τις δυνατότητες μιας ολοκλήρωσης όλης της πυραμίδας της εξέλιξης και μιας υπερβατικής αναφοράς.
Η έννοια της υπερβατικής αναφοράς αναφέρεται στην απελευθέρωση απο τη βαρύτητα της χωριστικότητας, η οποία εκφράζεται με διάφορες μορφές όπως είναι η αδιαφορία, η επιθετικότητα και η ατέλεια – αμέλεια του νου. Η υπέρβαση της χωριστικότητας ολοκληρώνει τον άνθρωπο σε ένα δημιουργικό στοχαστή, ένα εκφραστή της κοινότητας του αγαθού, του αληθινού και του ωραίου. Τότε ο άνθρωπος μπορεί να λειτουργήσει ως ένας μεταμορφωτικός παράγοντας που καθιστά την ορατότητα ποιητική πανδαισία του θεωρείν και της ελευθερίας.
Ο άνθρωπος μέσα από αυτή την ολοκλήρωση αποβαίνει ένας εκφραστής μιας συνέχειας του ποιείν μέσα στην πολυχρωμία του, μιας λυτρωτικής συνέχειας του ποιείν, όπου οι ταυτότητες και οι ιδέες δενπεριορίζονται από τον κύκλο των μορφών. Ο ολοκληρωμένος άνθρωπος αναδεικνύει την αποσύνδεση του Είναι από τις μορφές όλο και περισσότερο. Έτσι φτάνουμε από τα φαινόμενα στην αυτοαναφορικότητα του Είναι, όπως τη στοχεύει μεταξύ άλλων και ο Έντμουντ Χούσσερλ στην ύστερη «Φαινομενολογία» του.
Αυτό το ζήτημα είναι μείζον και ενδεικτικά περιλαμβάνει:
i) τις ατέλειες του συλλογικού πολιτισμού, ο οποίος ρέπει σε αυτό που αποκαλούσε ο Καρλ Γιάσπερς ως «μαζικό πολιτισμό»,
ii) τις ατέλειες στον ορίζοντα της πολιτικής, του στοχασμού και της δημιουργίας,
iii) τις ατέλειες στον ορίζοντα των θρησκειών και της οικονομίας που αναδεικνύουν, επίσης, έναν ατελή κύκλο νόησης, μια αμέλεια νοηματική και νοητική, ένα έλλειμμα στοχασμού.
Στην υπέρβαση αυτού του ελλείμματος στόχευε και η επίκληση για μια τέτοια προσήλωση στην αφηρημένη σκέψη που να κάνει τα ιδιοτελή συμφέροντα που κινούν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων και των λαών να σιγάσουν, όπως έλεγε και ο Χέγκελ.
Με αυτή την προοπτική μιας υπερβατικοποιημένης και αποσυνδετικής αυτοαναφορικής εναρμόνισης στο Είναι -μεταξύ ανθρωπινότητας και ζωικότητας- πιστεύουμε ότι ολοκληρώνεται η προσέγγιση και αναδεικνύεται η αναγκαιότητα για ένα νέο κοσμοσύστημα – κοσμοθεώρηση. Έτσι, θα οδηγηθούμε σε μια νέα αναζητούμενη συνθήκη πολιτισμού που θα ολοκληρώνει την ατομικότητα με την ομαδικότητα και τον ελευθεριακό κοινοτισμό υπό τους όρους ενός Λόγου που ολοκληρώνεται ηθικά στην ενορατική ενάργεια. Θα προχωρήσει η διανοητική ολοκλήρωση και νοητικοποίηση στον πολιτισμό εκείνο που ολοκληρώνεται οικολογικά με συνθήκες εξελικτικής αβλάβειας και ανάδειξης της ψυχικής αυτοαναφορικότητας του ανθρώπινου όντος. Θα προχωρήσει η ολοκλήρωση της ανθρωπογένεσης μέσα στη ζωικότητα της σωματικότητας και της μορφής και η αποδέσμευση του απελευθερωτικού ποιείν και της αμοιβαιότητας του υπηρετείν στη σχέση του μέρους με το Όλο.
Αναφορές
[1] Σίγκμουντ Φρόυντ, “Για τον Πόλεμο και τον Θάνατο”, σελ. 64,
[2] Καρλ Γιούνγκ, “Ο Ανεξερεύνητος Εαυτός”, σελ. 71,
[3] Έριχ Φρομ, “O άνθρωπος: Λύκος ή πρόβατο;”,
[4] Γιάννης Τζαβάρας, “Η Ποίηση του Εμπεδοκλή”, εκδόσεις Δωδώνη, 1988,, σελ. 205 «Από αμέλεια του νου καταβροχθίζουμε ο ένας τον άλλον» (φράση του Εμπεδοκλή του Ακραγαντίνου)
Φωτό: wikipedia
Γιάννης Ζήσης,
Συγγραφέας
