Το κεντρικό πρόβλημα του ανθρώπου
Ποιοι είναι οι λόγοι που κάνουν τον άνθρωπο να αναζητά κάτι διαφορετικό από αυτό που υφίσταται; Ο κυριότερος παράγοντας είναι η τάση του για μεγαλύτερη ευτυχία. Η ευτυχία είναι καρπός της συνείδησής μας και των συνθηκών ζωής. Το αισθητήριο της ευτυχίας που αναπτύσσει ο εαυτός μας και οι συνθήκες ζωής διαμορφώνουν μια συνεχή αναζήτηση και αλλαγή. [1]
Πέρα όμως από την ατομική τάση του ανθρώπου για την ευτυχία και τους κοινωνικούς της όρους, υπάρχει και η ενδόμυχη εξελικτική τάση ανάπτυξης κάθε μορφής ζωής και συνείδησης. Η τελευταία, ίσως, είναι αυτή που προικοδότησε τον άνθρωπο με τη βίωση της ανάγκης της ευτυχίας.
Τί είναι η μεγαλύτερη ευτυχία;
Ο καθένας ορίζει την ευτυχία διαφορετικά για τον εαυτό του. Έτσι, προκύπτει το κοινωνικό φάσμα προσέγγισης της ευτυχίας, που όμως δεν εκπληρώνει πλήρως τις ατομικές ανάγκες για ευτυχία.
Η ευτυχία είναι το μεγαλύτερο αίτημα του ανθρώπου
Η αδυναμία πραγμάτωσης της ευτυχίας βασίζεται σε δύο λόγους:
Ο πρώτος λόγος -που μοιάζει αξεπέραστος- είναι ο φόβος της εκμηδένισης του εαυτού και των σχέσεών του μπροστά στη βιολογική παροδικότητα της συνειδητής ζωής. [2]
Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με τη συνειδησιακή φτώχεια, την εγωιστική καθήλωση της συνείδησης και τον ανορθολογισμό της.
Έτσι, η ευτυχία προσεγγίζεται ως ανταγωνιστικός ζωτικός χώρος και με αυτόν τον τρόπο δηλητηριάζονται τα κοινωνικά και τα ψυχολογικά θεμέλιά της. Η εγωιστική προσέγγιση της ευτυχίας στην πραγματικότητα είναι προσέγγιση της δυστυχίας, παρ’ όλες τις φαντασιώσεις περί του αντιθέτου. Ο εγωισμός θεμελιώνεται σε βιώματα ψυχολογικής «στενότητας» και «φτώχειας», και με τη σειρά του συντηρεί εντάσεις και συγκρούσεις κοινωνικές και εσωτερικές.
Ανθρώπινες σχέσεις και ευτυχία
Ο ατομικισμός στερείται βιοσοφίας και αποκλείει τις σωστές ανθρώπινες σχέσεις. Πώς θα νιώσουμε την ευτυχία πραγματωμένη αν δεν πετύχουμε σωστές σχέσεις; Ο ατομικισμός προκαλεί εχθρότητες, έστω και συγκαλυμμένες, και συντηρεί εικόνες εχθρών. Η εχθρότητα και ο ανταγωνισμός είναι μια ψευδής και αντιφατική ανάγκη της προσωπικότητας. [3]
Στο βάθος όλοι έχουμε ανάγκη τις συντροφικές σχέσεις και την ασφάλεια που αυτές παρέχουν. Η παράλογη όμως ανταγωνιστικότητα λειτουργεί ως μια όψη του ενστίκτου αυτοκαταστροφής.
Η βιοσοφική έμφαση όλων των θρησκειών στην αγάπη, όχι ως συναίσθημα αλλά ως στάση και επίγνωση ζωής, όπως και η ιδεολογική επίκληση της αδελφοσύνης ή της συντροφικότητας, αποβλέπει στην κατάπαυση της εχθρότητας και του ατομικισμού. Η ίδια η κοινωνία είναι δομημένη στην ιδέα της κοινής ωφέλειας, της αβλάβειας μεταξύ των ανθρώπων με όρους πραγματισμού.
Το πρόβλημα είναι ότι η κοινωνία μας -και η παιδεία της- δεν έχει καταφέρει να αγγίξει τη βαθύτερη άγνοια και νοοτροπία του εγωκεντρισμού. Έτσι, η πτωχευμένη συνείδηση του εγωκεντρικού εγώ λειτουργεί ως σκληρός πυρήνας διαιώνισης του αμετάτρεπτου και της τραγωδίας.
Η κοινωνική ένταση του ανταγωνισμού -για την οποία είναι δεδομένη η συνενοχή όλων- επιτείνει την κρίση. Μόνη ελπίδα παραμένει η απόρριψη του εγωισμού μέσω της εξάντλησής του. Ο άνθρωπος, κατά παράδοξο τρόπο, όταν ζει εγωκεντρικά στερείται της εσωτερικής ανάπτυξης και απονεκρώνει την εσωτερική αίσθηση της ζωής.
Ο λόγος που συμβαίνει αυτό, είναι ότι ο εγωκεντρικός άνθρωπος αφενός μεν επιδιώκει να επιβάλεται κοινωνικά, αφετέρου νιώθει τη συνεχή ανάγκη του καθρέφτη. Ο ίδιος είναι ένας καθρέφτης για το πώς τον βλέπει το περιβάλλον και ζει για το είδωλό του. Το σύνδρομο αυτό παίρνει συχνά ακραίες παθολογικές μορφές όπου μπορούμε να δούμε τάσεις άγριας αυτοκαταστροφικότητας και εγκληματικότητας. Οι ενδιάμεσες μαζικές καταστάσεις δεν είναι λιγότερο επικίνδυνες και δυστυχείς.[4]
Η αναγκαιότητα της πνευματικής αναγέννησης
Από την όλη κατάσταση -και ιδιαίτερα με τις εντάσεις της ζωής της εποχής μας- προκύπτει η αναγκαιότητα της πνευματικής αναγέννησης του ανθρώπου. Χωρίς την πνευματική αναγέννηση του ανθρώπου, όχι μόνο η εποχή στερείται τον πλούτο των ανθρωπίνων δυνάμεων, αλλά και ο ίδιος ο άνθρωπος αδυνατεί να πραγματώσει την ευτυχία του.
Σημειώνουμε κάτι που έχει διαπιστωθεί πολλές φορές. Ακόμη και η ανεπάρκεια συσσώρευσης «αγαθών» και ισχύος δεν μας απομακρύνει από την τραγωδία ή τουλάχιστον δεν κατοχυρώνει το εσωτερικό βίωμα της ευτυχίας. Ο ρόλος της συνείδησης είναι καθοριστικός, καθώς, με αυτήν βιώνει η προσωπικότητα ευτυχία ή δυστυχία.
Η ανυπαρξία εσωτερικής αίσθησης για τη ζωή, τον εαυτό και τους άλλους είναι μια βασική πηγή δυσχέρειας και δυστυχίας. Αυτό που αποκαλούμε ως «το νόημα της ζωής» είναι όλο και πιο σημαντικός συντελεστής αίσθησης πληρότητας και ευτυχίας της καθημερινότητας. Η υποκρισία γίνεται όλο και πιο μάταιη, κουραστική και αντιπαθητική. Σημαντικός αριθμός ανθρώπων αναζητούν την εσωτερική διάσταση της ευτυχίας και εδώ είναι που βρίσκεται η ελπίδα για το μέλλον. Όταν η ανυπαρξία εσωτερικής αίσθησης για τη ζωή αρχίζει να γίνεται κουραστική, αρχίζει ο δρόμος της εσωτερικής αφθονίας. [5]
Αναφορές:
[1] Ερρίκος Μπεργκσόν, “Η δημιουργική Εξέλιξη”, εκδόσεις Πόλις,
[2] Γιάννης Ζήσης, “Ο φόβος του θανάτου, η ιδιοποίηση – Ιδιοκτησία & η υπέρβασή τους – Μέρος ‘Α”,
[3] Εριχ Φρομ, “Ο άνθρωπος: Λύκος ή πρόβατο;”,
[4] Γιόζεφ Ράττνερ, “Μαζική και ατομική παράνοια”,
[5] Ιωάννα Μουτσοπούλου, “Το αυτογνωσιακό νόημα της ευτυχίας & οι ανθρώπινες σχέσεις – Ο επαναπροσδιορισμός της αγάπης, της επιθυμίας & της ελευθερίας”
Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας
Ημερομηνία δημοσίευσης: 27 Μαρτίου 2012
