Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ & Η ΨΥΧΟΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ, Μέρος Β΄, του Roberto Assagioli*
Η μητρική αποστολή της γυναίκας
Ας εξετάσουμε τώρα μια άλλη αποστολή της γυναίκας, μια που είναι το ίδιο σπουδαία και ίσως ακόμη πιο θεμελιώδης από εκείνη της συζύγου, και αυτή είναι η αποστολή της ως μητέρα. Αυτές οι δύο αποστολές συμπληρώνουν η μια την άλλη στην ολοκληρωμένη γυναίκα και κάθε γυναίκα πρέπει να αποσκοπεί στην πραγματοποίηση αυτής της ψυχοσύνθεσης μέσα στον εαυτό της. Ενώ μερικές γυναίκες είναι περισσότερο διατεθειμένες να εκπληρώσουν πρωταρχικά την αποστολή να είναι σύντροφοι των ανδρών, άλλες απορροφώνται από τη μητρότητα.
Αλλά εκτός από τις τάσεις προς αυτές τις διαφορετικές αποστολές που απορρέουν από τη σωματική της υπόσταση, οι περιστάσεις της ζωής καλλιεργούν και συχνά υποχρεώνουν μια γυναίκα να συγκεντρώσει τα ενδιαφέροντα και τις δραστηριότητες της προς τη μία ή την άλλη από αυτές τις δύο αποστολές. Η γυναίκα που έχει σύζυγο αλλά που δεν έχει παιδί έχει μεγαλύτερη ευκαιρία να αφοσιωθεί σε πνευματική επικοινωνία, διανοητική επαφή και πρακτική συνεργασία με το σύζυγο της. Ακόμη μπορεί να διευρύνει τη σχέση με το να είναι επίσης «μητρική» προς το σύζυγο της. Και αυτή η προστατευτική, γεμάτη καλοσύνη και γενναιόδωρη συμπεριφορά μπορεί να προσθέσει μια νέα νότα, που κάνει την ένωση των δύο ψυχών και προσωπικοτήτων πιο πλούσια και πιο αρμονική.
Από το άλλο μέρος, η γυναίκα που έχει χάσει τον άνδρα της ή που για κάποιον λόγο δεν μπορεί να ζήση αρμονικά μαζί του μπορεί να υιοθετήσει την μητρότητα σαν τον κεντρικό της σκοπό. Στην περίπτωση αυτή αναζητεί τον λόγο, το νόημα και την αξία της ζωής σ’ αυτό τον ρόλο.
Η μητρότητα, εξεταζομένη στην πιο πλατιά και πιο βαθιά της έννοια, υπήρξε κοσμική αρχή πριν γίνει ανθρώπινη λειτουργία. Η Ύλη, η ουσία η οποία δέχεται τη δημιουργική ορμή του Πνεύματος και κατόπιν την επεξεργάζεται και την εκφράζει σε μυριάδες όντων, είναι η Παγκόσμια Μητέρα. Αυτή κάνει την ύπαρξη του έκδηλου σύμπαντος δυνατή. Στον πλανήτη μας, αυτή η Παγκόσμια Μητέρα καλείται Φύση, η γήινη μητέρα, που διαμορφώνει και εκτρέφει όλα τα δημιουργήματα. Αυτό το έχουν καταλάβει και αισθανθεί βαθιά όλοι οι λαοί από τους πανάρχαιους χρόνους. Στην αρχαία Αίγυπτο η λατρεία της Ίσιδας και στην Ελλάδα της Δήμητρας και της Κυβέλης αποτελούσε έκφραση αυτής της πίστης. Ύστερα, στον Χριστιανισμό έχουμε την λατρεία της Μαρίας, της Παρθένου Μαρίας του Σωτήρος, η οποία συνοδεύει τον Υιό και συμμετέχει στη λυτρωτική Του αποστολή.
Αν, από την εξέταση αυτών των τύπων λατρείας και από την άμεση παρατήρηση της μητρότητας, προσπαθήσουμε να ορίσουμε τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της, ανακαλύπτομε ότι αυτά είναι η παραγωγικότητα, η δημιουργικότητα, το δόσιμο ζωής και η γενναιόδωρη αγάπη αναμεμειγμένη με θυσία, αφοσίωση και προστατευτικότητα. Αυτές οι λειτουργίες δεν είναι αποκλειστικά ανθρώπινες εκδηλώνονται και στο βασίλειο των ζώων. Όπως είναι γνωστό, η όρνιθα που κλωσά, αν χρειασθεί, μπορεί να στερηθεί την τροφή της η ίδια για να θρέψει τα μικρά της. Αλλά υπάρχουν και πιο δραματικά παραδείγματα. Στα έντομα, ο πευκο-κουκούλι αποσπά το κάτω από το στήθος μέρος του σώματος του για να κάμει την υποδοχή στην οποία θα επωασθούν τα αυγά του και ύστερα από αυτή την πράξη της αυταπάρνησης πεθαίνει. Μερικά άλλα έντομα, οι λαμπρίτσες (cochineals), πριν πεθάνουν, τοποθετούνται κατά τέτοιον τρόπο, ώστε τα νεκρά σώματα τους να προστατεύουν τον γόνο τους από κακοκαιρίες. Στα τετράποδα, συχνά οι μητέρες υπερασπίζονται τα μικρά τους ακόμη και με θυσία της ίδιας τους της ζωής.
Για την πρωτόγονη γυναίκα, η μητρότητα είναι η ύψιστη έκφραση του όντος. Σε μερικές άγριες φυλές, η γυναίκα θεωρείται ότι αποκτά ψυχή μόνον αφού αποκτήσει παιδί. Σαν μητέρα, αποκτά βαθμό αξιοπρέπειας που δεν τον είχε σαν απλή σύζυγος και μόνον. Σε όλους τους πολιτισμούς, η ηθική αποστολή της μητέρας υπήρξε μεγάλη. Πέρα από την ευθύνη της σωματικής φροντίδας, η μητέρα επιφορτίζεται και με το καθήκον να διαπαιδαγωγήσει τα συναισθήματα και την φαντασία των παιδιών της και να τους ενσταλλάξει τις πρωταρχικές ηθικές και θρησκευτικές πίστεις. Άλλες ειδικά μητρικές αποστολές είναι η καλλιέργεια της καλαισθησίας και η άσκηση του παιδιού στην αλληλεγγύη, τη συμπάθεια και την αφοσίωση.
Αν συμβαίνει να δίνω έμφαση σ’ αυτές τις πασίγνωστες απόψεις της μητρικής συμπεριφοράς, αυτό είναι γιατί το νομίζω απαραίτητο να παρουσιάσω ένα αντιστάθμισμα σε μια αρνητική άποψη της μητρότητας. Το σφάλμα το πάρα πολύ, δυστυχώς, κοινό στην εκπλήρωση της μητρικής αποστολής, είναι αυτό που μπορεί να ονομασθεί υλιστικό. Η ουσιαστική φροντίδα για τις σωματικές ανάγκες του παιδιού στα πρώτα του χρόνια είναι αναγκαία και βασική. Αλλά η σωματική φροντίδα δεν είναι η μόνη αναγκαία φροντίδα. Και όταν κυριαρχεί πάνω στις άλλες πλευρές της μητρικής φροντίδας, προκαλείται ένας υλιστικός περιορισμός της μητρικής αποστολής, ο οποίος μπορεί να αποβεί πολύ βλαβερός. Αν συγκρίνουμε την φροντίδα που πολλές μητέρες δίνουν στα σώματα των παιδιών τους, στην προπαρασκευή τους για επαγγελματικές σταδιοδρομίες και για εξωτερική επιτυχία στη ζωή, με τη φροντίδα που δίνεται στις ψυχές των παιδιών τους και με τον βαθμό της διανοητικής και πνευματικής επικοινωνίας που επιτυγχάνουν με τα παιδιά τους, βλέπουμε την κλίμακα να κατεβαίνει πολύ για χάρη υλικών αξιών. Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλά παιδιά καλοφροντίζονται, καλοπροστατεύονται και κατευθύνονται προς καλές επαγγελματικές σπουδές, αλλά τους λείπει η ευαισθησία σε πνευματικές πραγματικότητες και σε ηθικές αξίες.
Ένα άλλο σφάλμα αποτελεί η εκδήλωση υπερβολικής μητρικής αγάπης. Αυτή εκφράζεται με τις λέξεις «προσκόλληση», «ταύτιση» και «κτητικότητα». Αυτό το σφάλμα είναι πιο ανθρώπινο και πιο συγχωρετέο, αλλά μπορεί να είναι το ίδιο επιζήμιο όπως το πρώτο. Είναι ευνόητο ότι όσο περισσότερο δίνεις από τον εαυτό σου σε κάποιον άλλο και όσες περισσότερες θυσίες κάνεις γι’ αυτό το πρόσωπο, τόσο περισσότερο είναι δυνατόν να δεθείς με αυτό, να ταυτισθής με αυτό και να προσκολληθής σε αυτό. Αργά αργά ή γρήγορα, έρχεται η στιγμή της ζωής των παιδιών που η αποκόλληση από τη μητέρα είναι απαραίτητη. Έρχεται η στιγμή κατά την οποία ο γιος ή η κόρη πρέπει να αποκτήσουν ελευθερία και αυτονομία να κατευθύνουν οι ίδιοι τη ζωή τους. Αυτό είναι ένα πολύ φυσικό γεγονός, που το βρίσκουμε να εκφράζεται στα ζώα ενστικτωδώς. Σε αυτά, που πολλές ανθρώπινες περιπλοκές λείπουν, η απόσπαση γίνεται κατά έναν απλό τρόπο και στην κατάλληλη στιγμή. Ένα τυπικό παράδειγμα είναι αυτό των πτηνών που σπρώχνουν τα μικρά τους έξω από τη φωλιά, ώστε να υποχρεωθούν να μάθουν να χρησιμοποιούν τα δικά τους φτερά. (Αυτό, συμπληρωματικά, εκφράζει κάτι που έχει πολύ υψηλή συμβολική σημασία). Ένα παρόμοιο γεγονός λαμβάνει χώρα σε πολλούς πρωτόγονους λαούς. Στις καλά οργανωμένες κοινωνίες τους προβλέπονται τελετές μυήσεως και εφηβείας. Η στιγμή του αποχωρισμού από τη μητέρα, που συμπίπτει με την εφηβεία, αναγνωρίζεται σαν ένα κρίσιμο σημείο της ζωής του νέου. Είναι η στιγμή κατά την οποία οι έφηβοι συνειδητοποιούν πραγματικά τον εαυτό τους ως υπεύθυνα άτομα.
Αλλά συχνά η «πολιτισμένη» μητέρα δεν έχει ούτε την κατανόηση ούτε την απαιτούμενη σοφία να εκτελέσει αυτή την υπέρτατη και πιο λεπτή απ’ όλες τις θυσίες, αυτήν που της κοστίζει πιο πολύ και που θα μπορούσε να ονομαστεί «θυσία των προηγούμενων θυσιών». Το να θυσιάσει κανείς τη δική του προσκόλληση στα παιδιά του, να μπορέσει να «αποσυρθεί», είναι κάτι πολύ δύσκολο, γιατί είναι αντίθετο προς όλα αυτά που ήθελε να κάνει ως τότε. Ωστόσο η ζωή είναι γεμάτη από αυτές τις μεταβολές και τα περάσματα, κατά τα οποία ό,τι ήταν καλό και σωστό σε μια καλή εποχή γίνεται υπερβολικό, άκαιρο και επιζήμιο σε μιαν άλλη. Και έτσι, πολύ συχνά η μητέρα δεν βλέπει ή δεν θέλει να δει και δεν μπορεί να κάνει αυτή τη θυσία. Προσπαθεί να προσδέσει τα παιδιά της στον εαυτό της με κάθε τρόπο, χωρίς να αντιλαμβάνεται, ακόμη και ενθαρρύνοντας τα ελαττώματα τους. Το χειρότερο σε αυτή την υπόθεση είναι ότι νομίζει, ή θέλει να εξαπατά τον εαυτό της και άλλους στη σκέψη, ότι είναι για το καλό τους.
Παιδιά που αποδέχονται αυτήν την εύκολη κατάσταση προστασίας, ένα είδος αποφυγής της γεύσης της σκληρότητος της ζωής, χωρίς να επαναστατήσουν και καμιά φορά με αυταρέσκεια, εισέρχονται στη ζωή απροετοίμαστα για τους αγώνες και τις παγίδες της. Εξαιτίας αυτής της έλλειψης ψυχολογικής και πνευματικής προπαρασκευής δημιουργούνται κίνδυνοι για την υγεία τους και για τη μελλοντική τους θέση στην κοινωνία και ανάμεσα στους συνανθρώπους τους. Συχνά παραμένουν αδύνατα, δειλά και ανίκανα. Σε πολλές άλλες περιπτώσεις, ωστόσο, συμβαίνει το αντίθετο. Όταν ένα παιδί έχει πιο ανδρική και ενεργητική ιδιοσυγκρασία, τείνει να ξεφύγει από την τυραννία της οικογένειας. Οι δεσμοί με τη μητέρα, που είχαν παραταθεί αφύσικα, σπάνε με βία και ο επαναστάτης κατηγορείται για αγνωμοσύνη και έλλειψη αγάπης. Η μητέρα δεν τον καταλαβαίνει και γι’ αυτό ακολουθούν οδυνηρές φιλονικίες. Άβυσσος ανοίγεται ανάμεσα στη μητέρα και στο παιδί και είναι η μητέρα αυτή που πιο πολύ υποφέρει απ’ αυτό. Έτσι αυτή χάνει και τα δύο, τη σχέση της με το παιδί της και την εκτίμηση του για τις θυσίες της, επειδή το ανάγκασε να επιβάλει την ανεξαρτησία του. Επειδή όμως η υπερπροστατευτικότητά της το εμπόδισε να αναπτύξει τη δική του κρίση, και επειδή αυτό, κάτω από την επαναστατικότητα του, εξακολουθεί να είναι ακόμη εντελώς εξαρτημένο πρόσωπο, προσανατολίζεται εύκολα στο να πέσει κάτω από κακές και επιβλαβείς επιρροές.
Αυτή η κρίση στη ζωή μιας γυναίκας εξηγεί επίσης ένα γεγονός, για το οποίο αστειευόμαστε, το οποίο όμως προκαλεί σοβαρή ζημιά και βαθύ πόνο: «το πρόβλημα της πεθεράς». Η κρίση της μητέρας που η κόρη της παντρεύεται είναι συχνά επικίνδυνη. Ενώ ένας έφηβος γιος αποσπάται βαθμιαία από τη μητέρα του, ο γάμος της κόρης μερικές φορές δημιουργεί ξαφνικό και επώδυνο χωρισμό. Ως τη στιγμή του γάμου μπορεί να είναι πολύ στενά συνδεδεμένη με τη μητέρα της. Ξαφνικά όμως βρίσκεται ένας νεοφερμένος που παρεμβάλλεται στον στενό δεσμό και τον διακόπτει. Αυτή είναι μια επικίνδυνη στιγμή για τη μητέρα. Αν δεν μπορέσει να την ξεπεράσει με σύνεση και θάρρος, μπορεί να γίνει μια «πεθερά» στην υποτιμητική σημασία της λέξης. Αισθάνεται εχθρική και δείχνει ζήλια προς τον άνδρα που φαίνεται ότι τη στέρησε από την κόρη της και τη συντροφιά. Φυσικά, η άδικη αντίδραση της προκαλεί μια δυσάρεστη ανταπόκριση από την πλευρά του γαμπρού της και μερικές φορές κι από την ίδια την κόρη. Και τότε ακολουθούν οι γνωστές περιπλοκές και συγκρούσεις.
Στα τελευταία χρόνια, αυτή η κατάσταση παρουσιάζεται λιγότερο συχνά, γιατί τα κορίτσια, ιδίως στις μεγάλες πόλεις, συναγωνίζονται σε ανεξαρτησία τα αγόρια και με αυτόν τον τρόπο αποσπώνται από τις μητέρες τους σε μια μικρότερη ηλικία. Αυτό όμως το γεγονός κάνει ακόμη πιο απαραίτητη την ανάγκη να συγχρονίζονται ψυχολογικά οι μητέρες με τις κόρες τους. Η διατήρηση γεμάτης από νόημα σχέσης με έναν έφηβο που μεταβάλλεται με τόση ταχύτητα απαιτεί μεγάλη προσπάθεια κατανόησης από την πλευρά της μητέρας.
Υπάρχει ένα βασικό προφυλακτικό απ’ αυτά τα προβλήματα: δεν πρέπει να αφήνουμε τους εαυτούς μας να απορροφώνται με αποκλειστικότητα από καμία ανθρώπινη λειτουργία ή αποστολή, οποιανδήποτε και να είναι, ακόμη και η πιο ευγενική και η πιο ωραία. Η γυναίκα, για να είναι μητέρα κατά τον πιο καλό και αποτελεσματικό τρόπο, δεν πρέπει να πέσει στην παγίδα να είναι αποκλειστικά μητέρα. Αντί γι’ αυτό, πρέπει να είναι ένα ανθρώπινο ον που είναι επίσης και μητέρα και που επιτελεί την αποστολή της μητέρας με όλη την αγάπη που αυτό απαιτεί. Αλλά, επαναλαμβάνω, δεν πρέπει να είναι μόνον μητέρα. Είναι απαραίτητο να έχει κατά νου ότι συνυπάρχει μέσα στη γυναίκα (και θα έλεγε πάνω από τον ρόλο της μητέρας) μια ανθρώπινη ψυχή που έχει συνείδηση του εαυτού της, που έχει επίσης και άλλα ενδιαφέροντα και δραστηριότητες και που αναμιγνύεται στις κοινωνικές υποθέσεις και συμμετέχει στην πνευματική ζωή. Αυτό δεν κάνει τη γυναίκα λιγότερο μητέρα, αλλά καλύτερη μητέρα.
Κατά πρώτο λόγο, η γυναίκα που ενδιαφέρεται για κοινωνικά προβλήματα και που παίρνει μέρος στη ζωή του καιρού της, της κοινότητάς της και της χώρας της, μπορεί καλύτερα να καταλάβει τον κόσμο στον οποίο τα παιδιά της μεγαλώνουν. Αν, όταν τα παιδιά της είναι μικρά, τα στερεί από λίγη φροντίδα για να παρακολουθεί τα θέματα της εποχής της, για να διαβάζει σημαντικά βιβλία και για να ενδιαφερθεί για προβλήματα που ξεπερνούν τη μικρή σφαίρα της οικογένειάς της, τότε, όταν τα παιδιά της γίνουν έφηβοι, θα είναι σε θέση να τα παρακολουθεί και να τα κατανοεί, να γίνεται φίλη μαζί τους και να αποτελεί για τα ίδια καλή συντροφιά. Κατά συνέπεια, προς το συμφέρον της ίδιας της μητρικής αποστολής, είναι συνετό η μητέρα να μην είναι αποκλειστικά μια μητέρα. Όταν φτάσει η στιγμή του χωρισμού, αυτή θα έχει έτοιμη μία άλλη σειρά ανθρώπινων και πνευματικών ενδιαφερόντων, στην οποία μπορεί να αφιερώσει την ενεργητικότητα και τον χρόνο της.
Για να κάνω περισσότερο κατανοητό αυτό το σημείο θα αναφέρω το παράδειγμα μιας Αμερικανίδας που αντιμετώπιζε την ανάγκη να ζήσει με την κόρη της και τον γαμπρό της. Για να αποφύγει να γίνει μια τυπική «πεθερά», στην ηλικία των πενήντα ξαναγύρισε στο κολλέγιο και σπούδαζε για ένα πτυχίο. Και συνήθιζε να λέει: «Όπως καταλαβαίνετε, επιστρέφοντας το βράδυ για το δείπνο, είχα κάτι καλύτερο από τις φιλονικίες ανάμεσα στην κόρη μου και τον γαμπρό μου να ασχοληθώ. Σκεφτόμουνα τον Πλάτωνα και τους Αιγυπτίους».
Πράγματι, όταν μια γυναίκα έχει ευρύτερα και πλουσιότερα ενδιαφέροντα, μπορεί να αντικρύζει τους καθημερινούς οικογενειακούς μικροκαυγάδες, τις συγκρούσεις και τα προβλήματα προσαρμογής, που μπορεί να παρουσιάζονται στη συζυγική ζωή της κόρης της με πολύ μεγαλύτερη ηρεμία. Ακριβώς με την απόσπαση αυτή, αντί να γίνει εμπόδιο και δυσκολία, μπορεί να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια στην κόρη της. Η ίδια Αμερικανίδα συνήθιζε να λέει για το γαμπρό της, που ήταν δύσκολος χαρακτήρας και που συνήθιζε να συγχύζεται με το παραμικρό: «Είναι να τον λυπάται κανείς εμείς μπορούμε να αγνοήσουμε τη δυστροπία του, αλλ’ αυτός δεν θα μπορέσει να ξεφύγει από τον εαυτό του».
Φυσικά, αυτή είναι μια σπάνια περίπτωση. Είναι δύσκολο στην ηλικία των πενήντα να αλλάξει μια γυναίκα απότομα, από τα οικιακά καθήκοντα στη ζωή του σπουδαστού. Πρέπει, επομένως, να προετοιμάζει τον εαυτό της βαθμιαία για το πέρασμα με το να συνδυάζει τα μητρικά της καθήκοντα με ευρύτερα διανοητικά, κοινωνικά και πνευματικά ενδιαφέροντα. Ενώ στα πρώτα χρόνια της έγγαμης ζωής υποχρεώνεται συνήθως από τα οικιακά της καθήκοντα η γυναίκα να θυσιάσει ως ένα βαθμό τα ευρύτερα της ενδιαφέροντα, τώρα μπορεί να ικανοποιήσει τη δίψα της για πολιτιστικές και πνευματικές δραστηριότητες που είχε ανακόψει. Αυτό θα κάνει το νέο τρόπο ζωής της πολύ ευκολότερο.
_______________________
*Ο Roberto Assagioli (27/02/1888 – 23/08/1974) ήταν Ιταλός ψυχολόγος, ειδικευμένος στην ανθρωπιστική και διαπροσωπική ψυχολογία. Υπήρξε ο εφευρέτης του κινήματος της ψυχοσύνθεσης και εξέτασε λεπτομερώς τη δυνατότητα της σταδιακής ολοκλήρωσης της προσωπικότητας μέσα από τη χρήση της Θέλησης.
Απόσπασμα από το βιβλίο: «ΒΑΣΙΚΑΙ ΕΝΝΟΙΑΙ ΨΥΧΟΣΥΝΘΕΣΕΩΣ», του οποίου, η μετάφραση & έκδοση πραγματοποιήθηκε το 1969 από τον κ.Τριαντάφυλλο Τριανταφύλλου. Τον ευχαριστούμε θερμά για την ευγενική παραχώρηση του αποσπάσματος, προς δημοσίευση.
Μεταφορά καθαρεύουσας σε δημοτική: solon.org.gr
Διαβάστε επίσης του Roberto Assagioli:
–Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ & Η ΨΥΧΟΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ, Μέρος Α΄, του Roberto Assagioli(Ψυχολογικές Διαφορές μεταξύ Ανδρών και Γυναικών)
—Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ & Η ΨΥΧΟΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ, Μέρος Γ΄, του Roberto Assagioli(α.Η γυναίκα στην εκπαίδευση, β.Η γυναίκα στη νοσοκομειακή περίθαλψη & γ. Η γυναίκα στην κοινωνική πρόνοια)
—Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ & Η ΨΥΧΟΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ, Μέρος Δ΄, του Roberto Assagioli (Η γυναίκα ως πηγή έμπνευσης)