ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, ATZENTA

ENTMOYNT ΧΟΥΣΕΡΛ: Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (του Αλέξανδρου Μπέλεση)

Husserl 1 - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

Husserl 1 - Σόλων ΜΚΟΕίμαστε στο 1935 στη Βιέννη και ο φιλόσοφος Έντμουντ Χούσερλ δίνει μια διάλεξη. Η αναφορά στο έτος 1935 είναι αρκετή για να μας πληροφορήσει σχετικά με τις συνθήκες κάτω από τις οποίες δόθηκε αυτή η διάλεξη. 

Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1929, προηγήθηκε το παγκόσμιο οικονομικό κράχ και ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται σε αναταραχή. 
Στην Γερμανία δύο χρόνια νωρίτερα (1933) ο Ναζισμός έχει γίνει καθεστώς και στην Ιταλία ο Φασισμός μετρά αρκετά χρόνια εξουσίας. 

Τα σύννεφα του φυλετικού μίσους στην Ευρώπη έχουν πυκνώσει. Αν και ο κόσμος έχει κουραστεί από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπάρχουν μερικοί διορατικοί πολιτικοί και στοχαστές που νιώθουν τον κίνδυνο της μετατροπής του πλανήτη σε αντιμαχόμενα στρατόπεδα ολοκληρωτισμού.


Ο φιλόσοφος Έντμουντ Χούσερλ δίνει την αυτοσχέδια διάλεξή του με «ανέλπιστη επιτυχία» με θέμα «η φιλοσοφία μέσα στην κρίση της ευρωπαϊκής ανθρωπότητας». Δεν έχει φτιάξει κείμενο παρά μόνο σημειώσεις. Προιδεάστηκε αρνητικά από την πρόσφατη αναβολή της διάλεξης που είχε προγραμματιστεί στην Πράγα. Αιτία οι «οχλήσεις» που προηγήθηκαν. Το θέμα του μικρού βιβλίου με τίτλο «Η κρίση του Ευρωπαίου ανθρώπου και η φιλοσοφία» είναι το κείμενο αυτής της διάλεξης.

Διαβάζοντάς το δίνεται η εντύπωση ότι δεν έχουν αλλάξει και πολλά από την εποχή του μεσοπολέμου όσον αφορά τους σκοπούς της ανθρωπότητας. Ο αναγνώστης έχει το προνόμιο να παρακολουθήσει -μέσα από τη ματιά του Χούσερλ-  την αγωνία για τις συνέπειες του εγκλωβισμού της επιστήμης στον εμπειρισμό και στην άρνησή της να ερευνήσει την συνείδηση και τους καθολικούς της νόμους.

«Ο φυσιοκρατικός αντικειμενισμός και ιδιαιτέρως η ψυχολογία παρέλειψαν την παραγωγή, το ριζικό και το κατ΄ουσίαν πρόβλημα της πνευματικής ζωής». «Όμως οι ιδέες είναι περισσότερο σθεναρές από όλες τις εμπειρικές δυνάμεις»

«Τυφλωμένοι από τον Νατουραλισμό (όσο έντονα και αν τον πολέμησαν φραστικώς) οι επιστήμονες του πνεύματος έχουν παραλείψει εντελώς να θέσουν έστω μόνο το πρόβλημα μιας καθολικής και καθαρής επιστήμης του πνεύματος και να ερωτήσουν για μια θεωρία της ουσίας του πνεύματος καθαρά ως πνεύματος, θεωρία που ερευνά τον άνευ όρων καθολικό παράγοντα της πνευματικότητας σύμφωνα με στοιχεία και νόμους. Τούτο όμως προκειμένου να συναχθούν επιστημονικές εξηγήσεις με ένα απολύτως οριστικό νόημα»

Ο αναγνώστης βρίσκει στον ΧούσσερλHusserl_2 μια διαχρονική φωνή απέναντι στους αναδυόμενους ολοκληρωτισμούς της σκέψης, και στους «μονόδρομους» που  επιβάλλονται  σε κάθε εποχή:
«καμία γνωστική διαδρομή, καμιά επι μέρους αλήθεια δεν επιτρέπεται να απολυτοποιείται και να απομονώνεται. Μόνο με αυτή την ύψιστη αυτοσυνειδησία που καθίσταται η ίδια κλάδος του ατελεύτητου έργου, μπορεί να εκπληρώσει η φιλοσοφία την λειτουργία της που είναι να φέρει στον σωστό δρόμο τον εαυτό της και τον γνήσιο άνθρωπο»

Η συνεισφορά της Ευρώπης στον πολιτισμό είναι πως θεμελίωσε την φιλοσοφία ως μέσο εύρεσης της αλήθειας. Στην πορεία της όμως έχασε το δρόμο της. Ως επανόρθωση ο Χούσσερλ προτείνει να επεξεργαστούμε το νόημα της Ευρώπης «ως ιστορική τελολογία ατελεύτητων έλλογων στόχων». Κάνοντάς το αυτό λέει η «αφλογιστία» και «η κρίση» του πολιτισμού της Ευρώπης  θα μπορούσε να καταστεί σαφής ως «η αλλοτρίωση του (ρασιοναλισμού)», και «η διαπλοκή του με την φυσιοκρατία και τον αντικειμενισμό».

Όσο και εάν μπορεί να φαίνεται σε μερικούς η ζωή της σκέψης χωρίς πρακτικές συνέπειες και ξεκομμένη από την καθημερινότητά τους, γεγονός της ζωής είναι ότι ο πολιτισμός μας αποτελεί την εκδήλωση κατασταλαγμένων ρευμάτων σκέψης. Η σκέψη του Χούσερλ ζει και σήμερα και αγωνίζεται να ισορροπήσει τη κυρίαρχη σκέψη που μας οδήγησε στον σημερινό αναδυόμενο οικονομικό ολοκληρωτισμό, στην περιβαλλοντική εγκληματικότητα, και μακριά από μια ζωή με νόημα.

Όσον αφορά το μέλλον της Ευρώπης ο Χούσερλ θέτει καθαρά το εξής σταυροδρόμι:
«Η κρίση της ευρωπαϊκής ύπαρξης έχει μόνο δύο διεξόδους:

-είτε την έκπτωση της Ευρώπης και την αποξένωσή της μακριά από το οικείο της ορθολογικό νόημα της ζωής, δηλαδή την κατάπτωσή της σε εχθρότητα απέναντι στο πνεύμα και σε βαρβαρότητα,
είτε την αναγέννηση της Ευρώπης μέσα από τη φιλοσοφία και χάρη σε έναν ηρωισμό του λόγου που θα υπερβεί οριστικά τον νατουραλισμό.

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος της Ευρώπης είναι η κόπωση. Αν δώσουμε τη μάχη ενάντια στον κίνδυνο των κινδύνων ως “καλοί Ευρωπαίοι”, επιδεικνύοντας εκείνη την ανδρεία που δεν φοβάται ούτε και μια μάχη δίχως τέλος, τότε, μέσα από την πυρκαγιά του μηδενισμού της απιστίας και μέσα από τη φωτιά που σιγοκαίει (τη φωτιά της αμφισβήτησης για την ανθρώπινη αποστολή της Δύσης), μέσα από τις στάχτες της μεγάλης κόπωσης, θα έρθει στην επιφάνεια ο Φοίνιξ μιας νέας εσωτερικότητας της ζωής και μιας νέας ανύψωσης του πνεύματος ως ενέχυρο για ένα υψηλό και μακρινό ανθρώπινο μέλλον: καθώς το πνεύμα και μόνο το πνεύμα είναι αθάνατο»

Έντμουντ Χούσερλ, “Η κρίση του ευρωπαίου ανθρώπου”, εκδόσεις Έρασμος, 1991, “Η κρίση της ευρωπαϊκής ανθρωπότητας και η φιλοσοφία”, εκδόσεις Εκκρεμές2001

Αλέξανδρος Μπέλεσης
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων
info@solon.org.gr 

Σχετικά άρθρα