ΨΕΥΔΕΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ & ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ (του Κορνήλιου Καστοριάδη) (του Αλέξανδρου Μπέλεση)

Κάθε κοινωνία δημιουργεί ένα σύνολο αναγκών για τα μέλη της και τα μαθαίνει ότι τη ζωή δεν αξίζει να τη ζει κανείς-και ούτε μπορεί υλικά να τη ζει-παρά μόνον αν αυτές οι ανάγκες «ικανοποιούνται» κουτσά-στραβά. 

Ποια είναι, από τούτη την άποψη, η ιδιοτυπία του καπιταλισμού; 
Πρώτο, το ότι ο καπιταλισμός μπόρεσε να εμφανιστεί, να διατηρηθεί, ν’ αναπτυχθεί και να στεριώσει (παρά και μαζί με τους έντονους εργατικούς αγώνες που συντάραξαν την ιστορία του), μόνον επειδή έβαλε στο κέντρο των πάντων τις «οικονομικές» ανάγκες.

Ένας μουσουλμάνος ή ένας ινδουϊστής όλη τη ζωή του θα βάζει στη μπάντα χρήματα για να κάνει το προσκύνημα στην Μέκκα ή σε κάποιο Τέμενος, αυτό του είναι μια «ανάγκη». Δεν είναι όμως για ένα άτομο κατεργασμένο από την καπιταλιστική κουλτούρα: το προσκύνημα αυτό είναι μια δεισιδαιμονία ή λόξα. Για το ίδιο όμως άτομο δεν είναι δεισιδαιμονία ή λόξα, αλλά απόλυτη «ανάγκη» να έχει ένα αυτοκίνητο ή ν’ αλλάζει αυτοκίνητο κάθε τρία χρόνια, ή να έχει μια έγχρωμη τηλεόραση.

***

Η κοινωνία αυτή λειτουργεί επειδή οι άνθρωποι επιθυμούν πολύ ν’ αγοράσουν ένα αυτοκίνητο και γενικά μπορούν να το αποκτήσουν, και επειδή μπορούν ν’ αγοράσουν βενζίνη για τούτο το αυτοκίνητο. Γι’ αυτό πρέπει να καταλάβουμε ότι ένα από τα πράγματα που θα μπορούσαν να γκρεμίσουν το κοινωνικό σύστημα στη Δύση δεν είναι η απόλυτη η σχετική «εξαθλίωση», αλλά λόγου χάρη το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις δεν μπορούν πια να προμηθεύουν βενζίνη στους αυτοκινητιστές.

Πρέπει να καταλάβουμε καλά τι σημαίνει αυτό. Όταν μιλάμε για το πρόβλημα της ενέργειας, για το πυρηνικό κλπ, στην ουσία εμπλέκεται όλη η πολιτική και κοινωνική λειτουργία και όλος ο σύγχρονος τρόπος ζωής. Έτσι έχει το πράγμα, τόσο «αντικειμενικά» όσο και από την σκοπιά των ατόμων. Από την άποψη αυτή οι κριτικές μας για καταναλωτική αποβλάκωση έχουν ελάχιστη σημασία.

***

Η ενεργειακή κρίση δεν έχει νόημα ως κρίση, και δεν είναι κρίση παρά μόνο σε σχέση με το σημερινό μοντέλο κοινωνίας. Είναι αυτή η κοινωνία που έχει ανάγκη κάθε χρόνο 10% περισσότερο πετρέλαιο ή ενέργεια για να μπορεί να εξακολουθεί να λειτουργεί.

Αυτό σημαίνει πως η ενεργειακή κρίση είναι, κατά κάποιαν έννοια, κρίση αυτής της κοινωνίας. Έτσι, περιέχει το σπέρμα-εδώ προβάλλει ένα ζήτημα στο οποίο είναι περισσότερο δουλειά δική σας παρά δική μου να δώσετε μιαν απάντηση της αμφισβήτησης από τα άτομα ολόκληρου του συστήματος, ίσως όμως να περιέχει επίσης το σπέρμα της δυνατότητας να ακολουθήσουν οι άνθρωποι, στο πολιτικό επίπεδο, τα πιο πλανερά και τα πιο τερατώδη ρεύματα. Γιατί η κοινωνία αυτή, τέτοια που είναι, δεν θα μπορούσε ίσως να εξακολουθήσει να υπάρχει αν δεν της είχε εξασφαλιστεί τούτο το χουρχουρητό της αύξουσας κατανάλωσης. Θα μπορούσε να αυτό-αμφισβητηθεί λέγοντας αυτό που κάνουν οι άνθρωποι είναι καθαρή τρέλα, ο τρόπος που ζουν είναι παράλογος. Αλλά θα μπορούσε επίσης να γαντζωθεί στον τωρινό τρόπο ζωής, λέγοντας: το τάδε κόμμα έχει την λύση, ή δεν έχουμε παρά να πετάξουμε έξω τους Εβραίους, τους Άραβες ή δεν ξέρω ποιον άλλο, για να λύσουμε τα προβλήματα μας.

Έτσι μπαίνει το ζήτημα και έτσι σας το θέτω τώρα: σε ποιο σημείο βρίσκεται η κρίση του καπιταλιστικού τρόπου ζωής για τους ανθρώπους; Και τι θα μπορούσε να είναι μια διαυγής πολιτική δραστηριότητα που επιταχύνει τη συνειδητοποίηση του παράλογου χαρακτήρα του συστήματος και βοηθάει τα άτομα να συναγάγουν τις κριτικές κατά του συστήματος που, ασφαλώς, διαμορφώνονται ήδη δεξιά κι αριστερά;

***

Το εργατικό κίνημα αμφισβήτησε, από μιας αρχής, το σύνολο της οργάνωσης της κοινωνίας, αλλά μ’ ένα τρόπο που, αναδρομικά, δεν μπορεί παρά να μας φαίνεται κάπως αφηρημένος. Αυτό που το εργατικό κίνημα πολεμούσε κατά κύριο λόγο ήταν η διάσταση της εξουσίας-δηλαδή η δυνάστευση που είναι η «αντικειμενική» της πλευρά.

***

Εκείνο που το οικολογικό κίνημα αμφισβήτησε, από τη μεριά του, είναι η άλλη διάσταση: το σχήμα και η δομή των αναγκών, ο τρόπος ζωής, πράγμα που αποτελεί ένα κεφαλαιώδες ξεπέρασμα εκείνου που μπορεί να θεωρηθεί ως ο μονόπλευρος χαρακτήρας των προγενέστερων κινημάτων. Στο κέντρο της προσοχής του οικολογικού κινήματος είναι ολόκληρη η αντίληψη, ολόκληρη η τοποθέτηση των σχέσεων ανάμεσα στην ανθρωπότητα και τον περιβάλλοντα κόσμο, και τελικά το θεμελιακό και αιώνιο ερώτημα: τι είναι η ανθρώπινη ζωή; Ζούμε για ποιο λόγο;

Επιλογές από το βιβλίο “Από την Οικολογία στην Αυτονομία”, εκδόσεις Κέδρος, 1981

Επιλογή: Αλέξανδρος Μπέλεσης,
Mέλος της ΜΚΟ Σόλων,
info@solon.org.gr

Διαβάστε επίσης: Παρακμή & αναγέννηση του εργατικού κινήματος  

Φωτό: wikimedia