ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ & ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (του Γιάννη Ζήση)

Η πολιτική έρχεται συνεχώς αντιμέτωπη με κρίσεις. Παράγοντας αλήθειας σε κάθε πολιτική θεωρία και πρακτική αποτελεί η καθημερινή εμπειρία. Ο καθοριστικός συντελεστής είναι η συμβατότητα του πολιτικού εγχειρήματος με το πραγματικό σημείο εξέλιξης της ανθρώπινης ψυχής. Η ψυχολογία μάς προειδοποιεί πως η ψυχή του ανθρώπου διχάζεται ανάμεσα σε βαθιά εδραιωμένες σκοτεινές, αλλά και προοδευτικές τάσεις. Αυτή είναι η πραγματική βάση πάνω στην οποία χτίζει ο άνθρωπος το «σπίτι» του. Η προοδευτική της διαχείριση από τους πολιτικούς απαιτεί την αναγνώρισή της για αυτό που είναι στην πραγματικότητα. Απαιτεί, επίσης, και την εξάσκηση κάποιων ικανοτήτων. Με αυτά ασχολείται το άρθρο που ακολουθεί. (Εισαγωγικό σχόλιο της συντακτικής ομάδας solon.org.gr)

Αποτελεί γεγονός ότι μερικά πολιτισμικά στοιχεία του ανθρώπινου εποικοδομήματος, όπως οι εθνότητες, οι θρησκείες, οι γλώσσες και οι κουλτούρες, λειτουργούν με μια δυναμική σχεδόν κυκλικής εξελικτικής βιωσιμότητας. Ενώ τα παραπάνω θεωρούνται ότι είναι στοιχεία καθαρά του εποικοδομήματος, αυτά ανακυκλώνονται και, τελικά, γίνονται στοιχεία της ανθρωπολογικής δομής. Αποκτούν, δηλαδή, μια ιζηματική αυτοτέλεια, η οποία δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμη από τις τρέχουσες πολιτικές. Αυτή η αυτοτέλεια άλλοτε προσλαμβάνει εξελικτική και άλλοτε ενελικτική δυναμική. Σε αυτό το πεδίο, πολύ συχνά οι πολιτικοί σκοντάφτουν, καθώς τις περισσότερες φορές το υποτιμούν, κάτι που φαίνεται από τον σχεδιασμό της τρέχουσας διαχειριστικής τους ρουτίνας. Αλλά αυτό συμβαίνει όπου κυριαρχεί ο πολιτικός ναρκισσισμός. Είναι ένα πεδίο που η διαχείρισή του απαιτεί από την ηγεσία μια βαθιά ανθρωπολογική διορατικότητα.

Από μια άποψη, φαίνεται ότι είναι το πεδίο της παράδοσης, αλλά, κατ’ ουσίαν, δεν είναι μόνο αυτό. Είναι η γενετική ακεραιότητα και επιβίωση παράξενων στοιχείων που μπορεί να συνδέονται με το ταμπού και με την παράδοση. Είναι το κεντρικό πεδίο στο οποίο αναπτύσσονται οι ψυχολογικές και δυναμικέςπαραδοξότητες της πολιτικής, σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο. Αυτές οι παραδοξότητες δεν αποτυπώνονται τόσο καλά στις στατιστικές γνώμης. Το στοιχείο αυτό μπορεί να τύχει, όπως είπαμε, διπλής κατεύθυνσης και προοπτικής. Μπορεί να γίνει συντελεστής δημοκρατίας, αλλά όμως ευκολότερα μπορεί και γίνεται συντελεστής ολοκληρωτισμού.

Το ανθρωπολογικό, το λαογραφικό και το ψυχολογικό πεδίο είναι κατ’ εξοχήν ενεργά σε αυτό το φασματικό πεδίο της πολιτικής. Στοιχεία που μοιάζουν να έχουν ξεχαστεί επανέρχονται πολλές φορές ως τερατογενέσεις ή ως εμμονές και διαπλέκονται με την τύχη τόσο του ηγετικού προσώπου, όσο και μιας κοινωνίας που την ενσωματώνουν. Τα θρησκευτικά, φυλετικά και πολιτιστικά δεδομένα του εποικοδομήματος αυτονομούνται έναντι της λειτουργικής διαχειριστικής βάσης των θεσμών, της οικονομίας και της επιστήμης. Τα θρησκευτικά, φυλετικά και πολιτιστικά δεδομένα του εποικοδομήματος παλινδρομούν εν μέσω κρίσεων, λανθανοποιούνται ιζηματικά και κατόπιν επανέρχονται και δημιουργούν ένα επικοινωνιακό ή πολιτιστικό κόστος σε κάθε εγχείρημα εκσυγχρονισμού και προοδευτικής πολιτικής. Διαμορφώνουν μια κρίση αλήθειας για το πραγματικό επίπεδο της πολιτικής συνείδησης, για τις νοοτροπίες και για τους θεσμούς. Εκδηλώνονται, συχνά, άλλοτε ως ο σκληρός πυρήνας του συντηρητισμού και της αντίδρασης και άλλοτε ως μια εκρηκτική προοδευτικότητα.

Οι βαθύτερες ανθρωπολογικές ιδιαιτερότητες αποτελούν τον συντελεστή μιας λανθάνουσας μαζικότητας –της μαζικής κοινωνίας και του μαζικού πολιτισμού. Λειτουργούν ως πολιτισμική και ιδεολογική εφεδρεία στις φάσεις που έχουμε κενά οργάνωσης και στις φάσεις μη συντεταγμένης αντιμετώπισης προβλημάτων. Είναι το καθ’εαυτό επίπεδο της ιδεολογίας στην πραγματικότητά της και όχι στην εξιδανίκευσή της. Σε αυτό το πεδίο είναι που διαμορφώνονται οι επικράτειες γνώμης. Είναι το πεδίο που αρχίζουν οι ηγεσίες τις μυθοποιήσεις τους. Αυτό το πεδίο, δυστυχώς, είναι δύσβατο για μια αδρή λογική. Για να διαχειριστεί κανείς αυτό το πεδίο χρειάζεται βαθειές διεργασίες διαλεκτικής, χωρίς απλοϊκότητες.

Αυτός ο συντελεστής εμπεριέχει, επίσης, τις παράλογες σχέσεις, ταυτίσεις και τις αφετηριακές έννοιες συμφερόντων. Κατά κάποιο τρόπο, είναι σαν να λέμε ότι χρειάζεται να προσεγγίσουμε το πολιτικό υποσυνείδητο και το υπερσυνείδητο για να μπορέσουμε να διαυγάσουμε και να κάνουμε αποτελεσματικό το ιδεολογικό αξιακό πεδίο.

Αν, για παράδειγμα, ένα ιδεολογικό πολιτιστικό και θρησκευτικό ρεύμα ελέγξει αυτόν τον συντελεστή (δηλαδή, το ανθρωπολογικό πεδίο), τότε αυτό σταδιακά θα κυριαρχήσει και στα υπόλοιπα. Μόνο όταν ο λόγος θα κυριαρχεί στην ψυχολογική ταυτότητα και στη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του και τον κόσμο, θα έχουμε μια δυναμική πνευματικής ασφάλειας της πολιτικής σε αυτό τον τομέα.

Είναι μια αρχή αντιφατικής εντατικοποίησης του ανθρώπου που τον έλκει στην κατεύθυνση της μυθοπλασίας ή της θεατρικοποίησης – της δραματικοποίησης της ιστορίας.

Η ιζηματική αυτονόμηση του εποικοδομήματος είναι συνήθως ο τραγικός συντελεστής απώλειας των ευκαιριών και, σπανίως, συντελεστής αισιότητας. Αυτό αποτελεί συνάρτηση της πολιτικής ωριμότητας και εξέλιξης, που δεν συνδέεται, κατ’ ανάγκην, με τους θεσμούς, αλλά κυρίως με τη συνείδηση, τη βούληση και τις νοοτροπίες.

Η διαχείριση αυτού του πεδίου απαιτεί μια ασυνήθιστη δυναμική και ποιότητα ηγεσίας της κυβερνητικής ικανότητας. Είναι το πιο δύσβατο πεδίο για δημοκρατικές περιόδους που παραμένει λανθάνον.

Το πεδίο της ιζηματικής αυτονόμησης του εποικοδομήματος είναι το κατεξοχήν πεδίο της ιδεολογίας, της θρησκείας, των ηθικών αξιών, των ταυτίσεων και των πολιτισμικών ειδωλοποιήσεων, κατά τον ίδιο τρόπο που στο προηγούμενο κεφάλαιο θεωρήσαμε τα άλλα πεδία της πολιτικής ως: πεδίο της αυτής καθ’εαυτήν πολιτικής διάστασης, πεδίο της εκπαίδευσης και της επικοινωνίας, πεδίο της οικονομίας της πολιτικής, πεδίο της αισθητικής της πολιτικής και πεδίο της πολιτικής γνώσης και επιστήμης.

Συνοπτικά

–Ο ανθρωπολογικός συντελεστής είναι το πεδίο δοκιμασίας της αλήθειας για κάθε πολιτική ιδεολογία.

–Οι εθνότητες, οι θρησκείες, οι γλώσσες και οι κουλτούρες είναι μερικά από τα πολιτισμικά στοιχεία του ανθρώπινου τα οποία, αν και αποτελούν δημιουργήματα του, αυτά ανακυκλώνονται και γίνονται μέρος του πυρήνα του και αυτονομούνται έναντι των πολιτικών ή των θεσμών. Αποτελούν τμήμα του ανθρωπολογικού υπόβαθρου πάνω στο οποίο κτίζεται το εποικοδόμημα.

–Αποκτούν μια ιζηματική αυτοτέλεια η οποία δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμη από τις τρέχουσες πολιτικές.

Ο ανθρωπολογικός συντελεστής:

αποτελεί άλλοτε τον παράγοντα της δημοκρατίας και άλλοτε του ολοκληρωτισμού·
χαρακτηρίζεται από τη γενετική ακεραιότητα και επιβίωση παράξενων στοιχείων που μπορεί να συνδέονται με το ταμπού και με την παράδοση·
διαμορφώνει την κρίση αλήθειας για το πραγματικό επίπεδο της πολιτικής συνείδησης·
είναι το καθ’εαυτό επίπεδο της ιδεολογίας στην πραγματικότητά της και όχι στην εξιδανίκευσή της·
λειτουργεί ως πολιτισμική και ιδεολογική εφεδρεία στις φάσεις που έχουμε κενά οργάνωσης και σε φάσεις μη συντεταγμένης αντιμετώπισης προβλημάτων.

Η αρχή της αντιφατικής εντατικοποίησης έλκει τον άνθρωπο στην κατεύθυνση της μυθοπλασίας ή της θεατρικοποίησης – της δραματικοποίησης της ιστορίας.

Η διαχείρισή τους απαιτεί από την ηγεσία:

βαθιά ανθρωπολογική διορατικότητα,
βαθειές διεργασίες διαλεκτικής, χωρίς απλοϊκότητες,
προσέγγιση του πολιτικού υποσυνειδήτου και υπερσυνειδήτου.

Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας

Φωτό: wikimedia

Το παρόν κείμενο αποτελεί μέρος του δοκιμίου με τίτλο “Πολιτικές αξίες και αξιοπιστία στη νέα εποχή ” το οποίο δημοσιεύεται σταδιακά.