Ο άνθρωπος, την μια και την αυτή στιγμή είναι μια μοναχική ύπαρξη και μια κοινωνική ύπαρξη. Ως μοναχική ύπαρξη προσπαθεί να προστατέψει την ύπαρξη του και εκείνο απ’ αυτά που είναι πιο κοντά του για να ικανοποιήσουν τις προσωπικές του επιθυμίες και να αναπτύξουν τις εσωτερικές του ικανότητες. Ως κοινωνική ύπαρξη ζητά να κερδίσει την αναγνώριση και την συμπάθεια των συνανθρώπων, να συμμεριστεί τις απολαύσεις τους, να τους ανακουφίσεις στη λύπη τους, και να βελτιώσει τις συνθήκες της ζωής τους. Μόνο η ύπαρξη απ’ αυτές τις διαφορετικές, συχνά αντιμαχόμενες προσπάθειες για τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του ανθρώπου, και ο ιδιαίτερος συνδυασμός τους καθορίζει την έκταση στην οποία ένα άτομο μπορεί να πετύχει μια εσωτερική ηρεμία και μπορεί να συνεισφέρει στην ευημερία της κοινωνίας.
Είναι αρκετά πιθανό ότι η σχετική δύναμη αυτών των δύο τάσεων, κυρίως, είναι ορισμένη από την κληρονομικότητα. Αλλά η προσωπικότητα που προβάλλει τελικά σχηματίζεται από το περιβάλλον στο οποίο τυχαίνει να βρεθεί ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής του, από τη δομή της κοινωνίας στην οποία μεγαλώνει, από την παράδοση εκείνης της κοινωνίας και από την εκτίμηση των ιδιαίτερων τύπων συμπεριφοράς. Η αφηρημένη έννοια «κοινωνία» σημαίνει για την ατομική ανθρώπινη ύπαρξη το συνολικό άθροισμα των άμεσων και έμμεσων σχέσεων με τους σύγχρονούς της και με όλους τους ανθρώπους από τις προηγούμενες γενιές.
Το άτομο είναι ικανό να σκεφτεί, να αισθανθεί, να μοχθήσει και να εργαστεί μόνο του. Αλλά εξαρτάται τόσο πολύ από την κοινωνία –στη φυσική, διανοητική και συναισθηματική του ύπαρξη-που είναι αδύνατο να τον σκεφτούμε ή να τον κατανοήσουμε ξέχωρα από το πλαίσιο της κοινωνίας. Η «κοινωνία» είναι αυτή που του προσφέρει την τροφή, το ρουχισμό, την κατοικία, τα εργαλεία της εργασίας, τη γλώσσα, τις μορφές της σκέψης και το μεγαλύτερο μέρος από το περιεχόμενο της σκέψης. Η ζωή του γίνεται δυνατή μέσα από την εργασία και τα επιτεύγματα των πολλών εκατομμυρίων του παρελθόντος και του παρόντος που καλύπτονται όλοι τους πίσω από τη μικρή λέξη «κοινωνία».
Συνεπώς είναι πρόδηλο ότι η εξάρτηση του ατόμου από την κοινωνία είναι ένα γεγονός στη φύση και δεν μπορεί να καταργηθεί-όπως συμβαίνει με τα μυρμήγκια και τις μέλισσες. Όμως, ενώ όλη η διαδικασία της ζωής στα μυρμήγκια και τις μέλισσες είναι καθορισμένη μέχρι την πιο μικρή λεπτομέρεια από αυστηρά, κληρονομικά ένστικτα, το κοινωνικό υπόβαθρο και οι αλληλοσυσχετίσεις των ανθρώπινων υπάρξεων είναι πολλοί διαφορετικά και υπόκεινται σε αλλαγές. Η μνήμη, η ικανότητα να κάνουμε νέους συνδυασμούς, το δώρο της προφορικής επικοινωνίας έκαναν δυνατές αναπτύξεις ανάμεσα στους ανθρώπους οι οποίες δεν υπαγορεύονται από βιολογικές αναγκαιότητες. Τέτοιες αναπτύξεις εκδηλώνονται στις παραδόσεις, στους θεσμούς και τις οργανώσεις, στη λογοτεχνία, στα επιτεύγματα της μηχανικής και της επιστήμης, στα έργα της τέχνης. Αυτό εξηγεί ότι, κατά κάποια έννοια, ο άνθρωπος μπορεί να επηρεάσει τη ζωή του μέσα από την επαφή του, και ότι σ’ αυτή τη διαδικασία η συνειδητή σκέψη και αναζήτηση μπορεί να παίξει ρόλο.
Ο άνθρωπος αποκτά κατά τη γέννησή του, μέσα από την κληρονομικότητα μια βιολογική δομή που πρέπει να τη θεωρήσουμε σταθερή και αξεπέραστη, που περιλαμβάνει τις φυσικές παρορμήσεις που χαρακτηρίζουν το ανθρώπινο είδος. Επιπρόσθετα, κατά τη διάρκεια του κύκλου της ζωής του, αποκτά μια πολιτιστική δομή που την υιοθετεί από την κοινωνία μέσα από την επικοινωνία και μέσα από άλλους τύπους επιρροών. Αυτή η πολιτιστική δομή, με το πέρασμα του χρόνου, υπόκειται σε αλλαγή και καθορίζει σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό τη σχέση ανάμεσα στο άτομο και την κοινωνία. Η σύγχρονη ανθρωπολογία μας δίδαξε, μέσα από τη συγκριτική έρευνα των αποκαλούμενων πρωτόγονων πολιτισμών, ότι η κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπινων υπάρξεων μπορεί να διαφέρει υπερβολικά, ότι εξαρτάται υπερβολικά από τα πολιτιστικά πρότυπα που επικρατούν και τους τύπους της οργάνωσης που δεσπόζουν σε μια κοινωνία. Εκείνοι που μοχθούν να βελτιώσουν τη μοίρα του ανθρώπου μπορούν να βασίζουν πάνω σ’ αυτό, τις ελπίδες τους:
Οι ανθρώπινες υπάρξεις δεν είναι καταδικασμένες, εξαιτίας της βιολογικής τους δομής να εξαφανίσουν η μία την άλλη ή ότι βρίσκονται στο έλεος ενός σκληρού, αυτό-επιβαλλόμενου πεπρωμένου.
Αν αναρωτηθούμε πώς η δομή της κοινωνίας και η πολιτισμική τάση του ανθρώπου θα έπρεπε να αλλάξει ώστε να γίνει η ανθρώπινη ζωή όσο το δυνατόν πιο ικανοποιητική, θα πρέπει να έχουμε διαρκώς συνείδηση για το γεγονός ότι υπάρχουν κάποιες συνθήκες που είμαστε ανίκανοι να τις τροποποιήσουμε. Όπως αναφέρθηκε πιο πριν, η βιολογική φύση του ανθρώπου δεν υπόκειται, για κάθε πρακτικό σκοπό, σε αλλαγή. Επιπλέον, οι τεχνολογικές και δημογραφικές αναπτύξεις των λίγων περασμένων αιώνων δημιούργησαν συνθήκες που πρόκειται να παραμείνουν. Σε σχετικά πυκνά εδραιωμένους πληθυσμούς με τα αγαθά που δεν τους είναι διαθέσιμα διαρκώς, είναι υπερβολικά αναγκαία μια έντονη διαίρεση της εργασίας και ενός υπερβολικά κεντρικού μηχανισμού παραγωγής. Η εποχή-που όταν κοιτάμε στο παρελθόν φαίνεται τόσο ειδυλλιακή-έφυγε για πάντα όταν άτομα ή σχετικά μικρές ομάδες θα μπορούσαν να είναι ολοκληρωτικά αυτάρκεις. Είναι μια μικρή υπερβολή να πούμε ότι το ανθρώπινο γένος αποτελεί ακόμη και τώρα μια πλανητική κοινωνία παραγωγής και κατανάλωσης.
Tί αποτελεί την ουσία της κρίσης
Έφτασα τώρα στο σημείο που μπορώ να υποδείξω με συντομία τι αποτελεί για μένα την ουσία της κρίσης της εποχής μας. Αφορά τη σχέση του ατόμου με την κοινωνία. Το άτομο απέκτησε τώρα πιο μεγάλη επίγνωση της εξάρτησής του από την κοινωνία. Αλλά δεν αντιλαμβάνεται αυτή την εξάρτηση σαν ένα θετικό εφόδιο, σαν ένα οργανικό δεσμό, σαν μια προστατευτική δύναμη, αλλά μάλλον σαν μια απειλή για τα φυσικά του δικαιώματα ή ακόμη και για την οικονομική του ύπαρξη. Επιπλέον η θέση του στην κοινωνία είναι τέτοια που οι εγωιστικές τάσεις της ψυχοσύνθεσης του τονίζονται διαρκώς, ενώ οι κοινωνικές του τάσεις, που από τη φύση τους είναι ασθενέστερες, επιδεινώνονται βαθμιαία. Όλες οι ανθρώπινες υπάρξεις, όποια κι αν είναι η θέση τους στην κοινωνία, υποφέρουν από αυτή τη διαδικασία της επιδείνωσης. Φυλακισμένοι, χωρίς να το ξέρουν, από τον ίδιο τους τον εγωισμό νιώθουν ανασφαλείς, μόνοι και στερημένοι από την κοινή, απλή και χωρίς πολυπλοκότητες απόλαυσης της ζωής. Ο άνθρωπος μπορεί να βρει νόημα στη ζωή του, καθώς είναι σύντομη και επισφαλής, μόνο μέσα από την αφιέρωσή του στην κοινωνία.
Η εκπαίδευση του ατόμου, μαζί με την προώθηση των εσωτερικών του δυνατοτήτων, θα έπρεπε να προσπαθεί να του αναπτύξει μια αίσθηση υπευθυνότητας για τους συνανθρώπους του αντί να επικροτεί τη δύναμη και την επιτυχία στη σημερινή κοινωνία.
(Out Of My Later Years από τον Albert Einstein, σελ 125-130)
Φωτό: wikipedia
25 Αυγούστου 2011
