Η αξία της νηφαλιότητας
Η πρώτη αξία που προτείνουμε ως βασικό κορμό μιας αξιόπιστης και βιώσιμης νέας ιδεολογίας είναι η αξία της νηφαλιότητας – μία αξία η οποία πρέπει να συνδέεται με την αξιοπιστία, όπως και κάθε άλλη. Η νηφαλιότητα είναι εκείνη η ορθή στάση του πολίτη που η καθημερινή εμπειρία την αναδεικνύει ως ανάγκη. Η ορθή θέση παρατήρησης, η αυτογνωσία [1] και η γνώση της ανάγκης είναι εντελώς απαραίτητες ιδιότητες και αποτελούν τα «παιδιά» της πραγματικής νηφαλιότητας. Το αυτογνωσιακό έλλειμμα [2] του πολίτη, του πολιτικού, του παραγωγού και του καταναλωτή (ο άνθρωπος υπό την όποια ιδιότητα του) προβάλλει ως ένας παράγοντας διεύρυνσης του φάσματος της ατέλειας, του σφάλματος και του λάθους της γοητείας της αυταπάτης.
Συνεπώς, η νηφαλιότητα είναι αναγκαία ιδιότητα για να υποστηρίξει την εφαρμογή των αξιών, για να λειτουργήσει ως μέτρο. Η επίτευξή της, όμως, σημαίνει ορθή πολιτική επικοινωνία, καθώς και δημοκρατική και πνευματική εκπαίδευση. Σε αυτό το πεδίο, τελικά, θα πρέπει να υπάρξει:
1. μια εξειδικευμένη πολιτική η οποία να μας απελευθερώσει από τις «μονόδρομες» και αδιέξοδες ιδεολογικές και ιδεολογηματικές δημαγωγίες και να καταδείξει την αυτοτέλεια του ανθρώπινου παράγοντα με αλληλέγγυο τρόπο·
2. μια εκπαίδευση με την οποία να μπορούμε να υποστηρίξουμε την ισηγορία στην κατεύθυνση της ποιότητας και της πολιτικής σύνθεσης και αποτελεσματικότητας.
Η νηφαλιότητα θα υποστηρίξει, επίσης, τον εξελικτικό πραγματισμό. Η νηφαλιότητα αναγνωρίζει τις συσχετίσεις και τις πραγματικότητες της διαρθρωτικής σχέσης πολιτικών ή οικονομικών υποκειμένων και συστήματος, όπου, προφανώς, τόσο οι πολιτικές όσο και οι οικονομικές αξίες –μεταξύ αυτών και το κέρδος– μπορούν να συνεκτιμηθούν. Η πρωτοβουλιακότητα, η ελευθερία και, βέβαια, το κέρδος θα μπορούν να ρυθμίζονται με όρους διαφάνειας, θεσμικότητας και κοινής ωφέλειας.
Η νηφαλιότητα –θα λέγαμε– ήταν μια αξία που έλειπε και λείπει τόσο από την ιδεολογία όσο και από τη διακυβέρνηση, όπου η ιδεολογία εκφράζει και την κοινωνία ως πολιτικό σώμα και ως πολιτικό ρυθμιστή. Και εδώ ανακύπτουν και τα ζητήματα που αφορούν την εκπαίδευση και τη διαμεσολαβητική πολιτική επικοινωνίας και αυτή των μέσων ενημέρωσης.
Η αξία της διαφάνειας και η ρύθμιση της ιδιωτικότητας
Παρ’όλα αυτά, η νηφαλιότητα δεν είναι επαρκής παράγοντας από μόνη της, αν δεν συνοδεύεται από τη διαφάνεια. Η διαφάνεια είναι η δεύτερη, στη σειρά, αξία της διακυβέρνησης, των θεσμών και της επικοινωνίας. Διαφάνεια πολιτική, οικονομική, πολιτισμική και κοινωνική. Και εδώ, βέβαια, τίθεται το ζήτημα της ιδιωτικότητας και της ελευθερίας.
Πώς μπορούν να συνυπάρξουν με τη διαφάνεια η ιδιωτικότητα και η ελευθερία; Η διαφάνεια είναι όρος για τη δημοκρατία, αλλά η υπερβολή στη διαφάνεια μπορεί να λειτουργήσει ως πολιτισμικός και θεσμικός παράγοντας ολοκληρωτισμού.
Σε αυτό, ακριβώς, το σημείο, πρέπει να προσδιορίσουμε τα όρια της ιδιωτικότητας και του απορρήτου, θεωρώντας ως δεδομένο:
1. την ισχυρή τάση ιδιοτέλειας·
2. την αναγκαιότητα της ανθρώπινης ελευθερίας.
Δεν υπάρχει ελευθερία για την ισχύ· υπάρχει ελευθερία για τη διαβίωση, όπου η έννοια της διαβίωσης αποσυνδέεται από την άσκηση της ισχύος και έναντι του φυσικού περιβάλλοντος, κάτι που σημαίνει την ανάγκη σεβασμού των περιβαλλοντικών και βιολογικών αξιών και, ταυτόχρονα, την ανάγκη ρύθμισης της οικονομικής πρωτοβουλίας σε σχέση με το περιβάλλον. Με άλλα λόγια, η οικονομική δραστηριότητα πρέπει να τελεί υπό ένα καθεστώς περιβαλλοντικής διαφάνειας.
Είναι σαφές, βέβαια, πως ο βίος, υπό την έννοια του ζωτικού χώρου στις ιδιωτικές υποθέσεις, τελεί υπό το καθεστώς των ανθρώπινων δικαιωμάτων και ελευθεριών και του αλληλέγγυου χαρακτήρα τους στον βαθμό που το αλληλέγγυο των δικαιωμάτων δεν παραβιάζεται· στον ίδιο βαθμό αυτό ισχύει και για την ιδιωτικότητα. Επιπλέον, είναι ο ίδιος αλληλέγγυος χαρακτήρας της ελευθερίας που επιβάλλει τη διαφάνεια.
Η διαφάνεια είναι αναγκαία για την ορθή λήψη αποφάσεων και για την κοινωνική εξυπηρέτηση και της ελευθερίας και της συνοχής. Η διαφάνεια είναι, επίσης, όρος της αγοράς και της ζήτησης που εξασφαλίζει τη λειτουργία της ελευθερίας των καταναλωτών, τη λειτουργία της ανταγωνιστικότητας, υπό το πρίσμα της ωφέλειας του καταναλωτή, του κέρδους, δηλαδή, του καταναλωτή. Η διαφάνεια διαμορφώνει ακόμη το πλαίσιο της θεμιτότητας της ανταγωνιστικότητας για την προσφορά.
Έτσι, παρουσιάζεται και η αναγκαιότητα μιας εννοιακής και αξιακής διαφάνειας που θα διαλύσει τη σύγχυση και τη στρέβλωση των θεσμών που προκαλείται από το έλλειμμα του εννοιολογικού προσδιορισμού στη λειτουργία τους. Βλέπουμε επίσης την αναγκαιότητα της βιωματικής και της θεσμικής διευκρίνισης του κόσμου της έννοιας. Ο κόσμος της έννοιας αναδεικνύεται και στο πεδίο της νηφαλιότητας. Είναι ο κόσμος του λόγου. Όλες οι πολιτικές, συστημικές, οικονομικές, πολιτισμικές αξίες και άλλες μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά μόνο υπό το φως του κόσμου της έννοιας και του λόγου.
Η αξία της δικαιοσύνης
Η αξία της δικαιοσύνης είναι η αμέσως επόμενη αξία που προτείνουμε. Η αξία της δικαιοσύνηςπραγματώνει τις άλλες αξίες και αποτελεί το μέτρο της πράξης. Υποδηλώνει την ανάγκη ενός συστήματος απόδοσης ως προς τη διαφάνεια, τη νηφαλιότητα, τη δυνητική ισότητα και την πραγματική σημασία της ευκαιρίας και της ελευθερίας, σε μια αφετηριακή δυναμική αλλά και σε μια προοπτική βιωσιμότητας. Η δικαιοσύνη εξυπηρετεί, επακριβώς, τον λόγο στο εμπράγματο μέτρο.
Η θεωρία του δικαίου καλείται να βρει τις τομές μεταξύ ελευθερίας και ευθύνης, δικαιώματος και εμπράγματης υποχρέωσης που υποδηλώνει η αμοιβαιότητα. Η παραγωγή, εξάλλου, του οποιουδήποτε προϊόντος αναδεικνύει μια κυκλική και ρυθμιστική συνεκτικότητα – είτε πρόκειται για πολιτικό είτε για οικονομικό προϊόν.
Αναφορές:
[1] Μουτσοπούλου, Ιωάννα, Το αυτογνωσιακό νόημα της ευτυχίας και οι ανθρώπινες σχέσεις
[2] Γιουνγκ, Καρλ, Aυτογνωσία και πολιτικές κρίσεις (του Καρλ Γιουνγκ)
Γιάννης Ζήσης
Φωτό: wikimedia
Το παρόν κείμενο αποτελεί μέρος του δοκιμίου με τίτλο “Πολιτικές αξίες και αξιοπιστία στη νέα εποχή” το οποίο δημοσιεύεται σταδιακά.
