ΕΘΝΟΣ & ΚΡΑΤΟΣ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

TO ΔΗΜΟΣΙΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΧΩΡΙΣ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΩΣ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

Demonstration - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

Demonstration - Σόλων ΜΚΟΣυλλογικότητες- Ομαδικότητες

Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι σχετικά καινοφανές, να υπάρχει δημόσιο συμφέρον χωρίς ταυτόχρονη ύπαρξη του κράτους πρόνοιας. Τα κράτη ισχυροποιήθηκαν πολύ μέσω της παρεχόμενης πρόνοιας, η οποία ανέπτυξε και συμπαγοποίησε τον κοινωνικό ιστό, το «ανήκειν». Αυτό απαίτησε και αύξηση της δύναμης ελέγχου.

Αφαιρουμένης όμως αιφνιδίως της πρόνοιας, απομένει στο τέλος ο, δυσανάλογα για το παρόν, διογκωμένος ελεγκτικός-κατασταλτικός μηχανισμός, πράγμα που θέτει πλέον εν αμφιβόλω το περιεχόμενο του δημοσίου συμφέροντος και το συναρτά περισσότερο με τα συμφέροντα των διαφόρων ελίτ, πέραν του ότι μπορεί να ευνοήσει και την ανάπτυξη της αντιδημοκρατικότητας στην πράξη -γιατί στη συνείδηση η αντιδημοκρατικότητα του ανθρώπου είναι δεδομένη, αν και όχι απόλυτη. 

Αλλά, αν οι λαοί και οι κυβερνώντες ενδιαφερόντουσαν πραγματικά για το δημόσιο συμφέρον, θα είχαν αναλωθεί περισσότερο με την εργασία της διευκρίνισης των διαφόρων εννοιών με προστασία τόσο της κοινωνίας όσο και του ατόμου, τόσο της ελευθερίας όσο και της ασφάλειας, και θα έδιναν σαφέστερο και ορθότερο περιεχόμενο στα ατομικά δικαιώματα. Και αυτό όμως θα πρέπει να είναι αντικείμενο εκτενέστερης ανάλυσης λόγω της σοβαρότητας του θέματος και της ανάγκης για κατανόηση.

Για παράδειγμα, είναι ζήτημα προς διευρεύνηση: τα ατομικά δικαιώματα εμπίπτουν ή όχι στο δημόσιο συμφέρον; Κατά την άποψή μας τα ατομικά δικαιώματα εμπίπτουν στην έννοια του δημοσίου συμφέροντος και μάλιστα χωρίς αυτά δεν υπάρχει καν δημόσιο συμφέρον, παρά μόνον επιβολή κάποιας ελίτ που παίρνει διάφορα ονόματα για δικαιολογία.

Αλλά, για να πούμε ο,τιδήποτε με έγκυρο τρόπο και χωρίς ανόητες συγκρούσεις εννοιολογικές και πρακτικές, θα πρέπει να ορίσουμε αξιακά την κατεύθυνση και το αφηρημένο περιεχόμενο των ατομικών δικαιωμάτων.

Πρώτον, δεν είναι δυνατόν τα ατομικά δικαιώματα να προστατεύουν οποιαδήποτε επιθυμία των ατόμων, αλλά αυτές μόνον που δεν τείνουν σε περιορισμό της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας των άλλων. Αυτός ο περιορισμός από το δικαίωμα των άλλων τίθεται, γιατί το ατομικό δικαίωμα έχει καθολική ισχύ, δηλαδή ισχύει για όλους και αν ισχύει για λίγους, τότε θα πρόκειται για απονομή εύνοιας και όχι για ατομικό δικαίωμα. 
Για παράδειγμα λοιπόν, η απόκτηση τεράστιου πλούτου και δύναμης, ακόμη και αν είναι μόνον ατομική και όχι εταιρική, δεν είναι δυνατόν να αποτελεί περιεχόμενο ατομικού δικαιώματος, γιατί το σύνταγμα προστατεύει τον κοινωνικό άνθρωπο και όχι τον άνθρωπο που είτε θέλει να αρθεί στο «ύψος» του εξουσιάζοντα τους άλλους ανθρώπους είτε θέλει να ζήσει μια φαντασίωση, αυτήν του μεγάλου πλούτου, τελικά επιβλαβή για τους άλλους, και ο οποίος είναι ουσιωδώς αντικοινωνικός. Τα ατομικά δικαιώματα τείνουν να προστατεύσουν την αρμονία ανάμεσα στο άτομο και την κοινωνία και όχι την υπερφίαλη φαντασίωση.

Δεύτερον, τα ατομικά δικαιώματα έχουν να κάνουν με υποκείμενα και όχι με συγκεντρώσεις δύναμης, π.χ. χρήματος, γιατί αυτές οι συγκεντρώσεις θέτουν το άτομο ή τα άτομα σε θέση υπερ-υποκειμένου ή ολότητας. Αυτή η θέση υπερ-υποκειμένου δεν είναι αληθινά τέτοια στην ουσία της, αλλά η δύναμή της την κάνει να τη μιμείται αποτελεσματικά. Το χρήμα εμπίπτει στη ρύθμιση των ατομικών δικαιωμάτων στον βαθμό που είναι αναγκαίο για την ανάπτυξη του ανθρώπου με κοινωνικά συμβατό τρόπο.

Τρίτον, τα ατομικά δικαιώματα αφορούν φυσικά πρόσωπα και όχι πλασματικά πρόσωπα,όπως είναι τα νομικά πρόσωπα, π.χ. οι εμπορικές εταιρείες, ούτε άλλες συλλογικότητες. Και φυσικά το να είναι οι εταιρείες (μεγάλες ή μικρές) υποκείμενα ατομικών δικαιωμάτων είναι τελείως έξω από τη λογική των ατομικών δικαιωμάτων. Αλλά και να εθεωρούντο τέτοια υποκείμενα και πάλι, λόγω των παραπάνω διατυπωθεισών αρχών, δεν θα έπρεπε να προστατεύονται έτσι ώστε να τους επιτρέπεται η υπερβολική συσσώρευση δύναμης. Ωστόσο μία τέτοια αποδοχή υποκειμενικότητας θα ήταν βλαπτική, γιατί θα αποτελούσε ένδειξη άγνοιας και ένα βήμα για την ανατροπή και των υπολοίπων αρχών. Βέβαια τα νομικά πρόσωπα είναι στην πραγματικότητα παροδικές συλλογικότητες και δεν είναι μόνον οικονομικού χαρακτήρα, απλά οι οικονομικής κατεύθυνσης εταιρείες είναι οι επικρατέστερες στην παρούσα εποχή.

Στην παρούσα φάση της ανθρώπινης εξέλιξης δεν υπάρχει η δυνατότητα για νομική ρύθμιση των νομικών προσώπων ή των άλλων συλλογικοτήτων ως υποκειμένων ατομικών δικαιωμάτων και μάλλον δεν θα πρέπει να υπάρξει τέτοια, γιατί προς το παρόν οι συλλογικότητες ενσωματώνουν μέσα τους την ατομική ανθρώπινη ιδιοτέλεια και προσδίδουν τεχνηέντως στα άτομα υπερβολική δύναμη. Τόσο τα νομικά πρόσωπα όσο και οι άλλου χαρακτήρα συλλογικότητες βρίσκουν την αναγκαιούσα και ορθή ελευθερία και προστασία μέσω των ατομικών δικαιωμάτων των μελών τους ως φυσικών προσώπων.

Στο μέλλον η αυξανόμενη ένταση της συλλογικότητας των σχέσεων θα οδηγήσει σε αιτήματα και προβλήματα, αλλά τα άτομα δεν είναι ώριμα τόσο ώστε οι συλλογικότητες που απαρτίζουν να καταστούν κοινωνικές έξω από τον εαυτό τους και η συλλογικότητα, αν και είναι ζητούμενη και απαραίτητη για την ατομική εξέλιξη ως υπέρβαση του ατομιστικού εαυτού, ωστόσο προς το παρόν ενσωματώνει τις ατομικές ιδιοτέλειες και κρύβει μέσα της απεριόριστους κινδύνους για εκμετάλλευση, επιβολή και ομαδική περιχαράκωση αντιφάσκουσα τελικά και προς την έννοια της ίδιας της ομαδικότητας. Αυτό συμβαίνει, επειδή και οι ομάδες έχουν διττό χαρακτήρα: είναι άτομα σε σχέση με ευρύτερα σύνολα και είναι ομάδες σε σχέση με τα μικρότερα ή με τα άτομα που είναι μέλη τους, πράγμα που ξεχνιέται συχνά και έτσι παρατηρείται το φαινόμενο η περιορισμένη συλλογικότητα να εκλαμβάνεται ως ανιδιοτέλεια, παρά τον ατομιστικό χαρακτήρα της απέναντι σε άλλους που βρίσκονται έξω από αυτή τη συλλογικότητα.

Το ότι και τα άτομα πράττουν το ίδιο, δεν αποτελεί δικαιολογία για αποδοχή μιας τέτοιας υποκειμενικοποίησης ούτε σημαίνει ότι η κατάσταση δεν θα αλλάξει προς το χειρότερο με την δια νόμου αναγνώριση υποκειμενικότητας των συλλογικοτήτων ως φυσικών προσώπων. Θα γίνει πολύ χειρότερη και ανεξέλεγκτη, επειδή οι συλλογικότητες διαθέτουν ένα άγνωστο υπόβαθρο για το γίγνεσθαι, πολύ πιο χαοτικό από το ατομικό, πιο ισχυρό λόγω της συγκεντρωμένης και ενωμένης δύναμης, με ακόμη λιγότερη αυτογνωσία από αυτήν που έχει το άτομο και με λιγότερο ακόμη ευκρινή ευθύνη επειδή αυτή μπορεί να αποδίδεται είτε στη συλλογικότητα είτε στα ατομικά μέλη της χωρίς η ορθότητα της απόδοσης ευθυνών να είναι εύκολα διακριτή. Ο νομοθέτης δεν μπορεί να χειρισθεί τέτοια θέματα ούτε η κοινωνία ούτε η πολιτική ούτε οι ίδιες οι ομάδες.

Αυτό είναι ένα ζήτημα το οποίο αυτοί που έχουν συλλάβει την ελευθερία και την καταπίεση ομάδων με μία αόριστη και οδυνηρή εντύπωση θα πρέπει να προσέξουν ιδιαίτερα και χωρίς προσκόλληση και αντανακλαστικότητα σε αντίπαλες απόψεις, για να μην προκύψουν χειρότερα δεινά στο μέλλον. Γιατί συνήθως οι απόψεις διαμορφώνονται από αντίδραση προς τις αντίθετες, π.χ. αν ο εθνικισμός είναι κακός, τότε μπορεί κάποιος να οδηγηθεί στην επιθυμία για ανυπαρξία εθνών, αν η ατομική ελευθερία οδηγεί σε κατάχρηση, τότε κάποιος μπορεί να οδηγηθεί σε επιθυμία για απαγορεύσεις παντός είδους και υπαναχώρηση στη μιζέρια του οπισθοδρομικού παρελθόντος, αν η ελευθερία των γυναικών διευκόλυνε το διαζύγιο και τη διάλυση της (ούτως ή άλλως διαιρεμένης) οικογένειας, τότε μπορεί να γίνει επιθυμητός ο πλήρης εγκλεισμός της γυναίκας στο σπίτι, αν τα παιδιά με την ελευθερία τους αδιαφορούν για τους γονείς, τότε μπορεί να ζητηθεί η νομιμοποίηση της πλήρους επιβολής των γονέων στα παιδιά, αν η επίλυση του προβλήματος μιας αληθινά και άδικα πάσχουσας συλλογικότητας ως τέτοιας διευκολύνεται από την δικαιϊκή υποκειμενικοποίησή της, τότε μπορεί βιαστικά να ζητηθεί η απονομή ατομικών δικαιωμάτων σε συλλογικότητες με απρόβλεπτες συνέπειες στο μέλλον και τόσα άλλα που μπορούν να είναι αναρίθμητα. 
Αλλά η αντίδραση δεν είναι το κατάλληλο υπόστρωμα για ανάπτυξη θετικής διατύπωσης εννοιών, για κατανόηση και για αποφυγή μειζόνων επιπλοκών στο μέλλον. Ο δρόμος για το ορθό είναι ένας, η συνείδηση, και είναι ο δυσκολότερος τόσο για κατανόηση όσο και για εφαρμογή στην πράξη.

Η ανθρωπότητα διαθέτει ακόμη τεράστια έλλειψη τόσο κατανόησης των θεμελιωδών αξιών όσο και ανταπόκρισης σε αυτές, πράγμα που την καθιστά ανεπαρκή για χειρισμούς μεγάλου βεληνεκούς. Εξάλλου η ίδια η ατομική βελτίωση θα μπορούσε να προκαλέσει τέτοιες θετικές ανατροπές αν τη θελήσει η ανθρωπότητα, ώστε τέτοια διλήμματα και προβλήματα να μην προκύπτουν στο μέλλον.

Η δε ιδιαιτερότητα της «ομαδικότητας» έγκειται στο ότι μια ομάδα που εκφράζει πραγματικά την έννοια της ομαδικότητας δεν μπορεί παρά να έχει πρόθεση ανιδιοτελώς ανοικτή προς όλα και όλους, δεν μπορεί σε καμμία περίπτωση να είναι «ομαδική» χωριστικότητα. Όμως η ομαδικότητα προς το παρόν γίνεται αντιληπτή ως μία άλλη χωριστικότητα, μία συλλογική διακριτότητα για χάρη της διακριτότητας και του οφέλους, πράγμα που αναιρεί τον ομαδικό χαρακτήρα. Είναι δηλαδή προς το παρόν αντιφατική προς τον εαυτό της. Για τις εμπορικές εταιρείες αυτό είναι απολύτως εμφανές, επειδή ο ίδιος ο σκοπός τους είναι οικονομικά κερδοσκοπικός, αλλά και για τις ομαδικότητες άλλου τύπου -ίσως περισσότερο συναισθηματικού- πρέπει να γίνει επίσης σαφές, μια και το κέρδος δεν είναι κατ’ ανάγκην μόνον οικονομικό.

Επειδή λοιπόν μια τέτοια συλλογική ανοικτότητα είναι αδιανόητη σήμερα, γι’ αυτό τον λόγο κάθε συζήτηση για ομαδικότητα εφαρμοσμένη στην πράξη με αφηρημένο και καθολικό τρόπο είναι απρόσφορη για επίλυση προβλημάτων και βέβαιη πηγή τεράστιων προβλημάτων για το μέλλον.

Ιωάννα Μουτσοπούλου, δικηγόρος, μέλος της Μ.Κ.Ο. Σόλων

2 Αυγούστου 2011

_____________________________________
Το παρόν άρθρο είναι μέρος του δοκιμίου με τίτλο: «Η έννοια του δημοσίου συμφέροντος και η προστασία του Συντάγματος» και θεωρεί πως το αληθινό επίκεντρο της σημερινής κρίσης του κόσμου δεν είναι ακριβώς η οικονομία, παρόλο που εκφράζεται μέσω αυτής, αλλά η ανθρώπινη ιδιοτέλεια και η λανθασμένη αντίληψη των εννοιών. Το δοκίμιο θα δημοσιευτεί σταδιακά.

Φωτό:wikimedia

Σχετικά άρθρα