H EΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ

Η έννοια της κοινωνίας είναι το κατάλληλο μέγεθος, οντότητα και ποιότητα τόσο για μια συνολική επαναπροσέγγιση των κοινωνικών επιστημών όσο και για την ανάκτηση των χαμένων πηγών της συμμετρίας, της αρμονίας και της εξέλιξης.

Η έννοια της κοινωνίας:
1. έχει το κατάλληλο μέγεθος για για να εξετασθεί το ζήτημα της εγγύτητας και  της επικουρικότητας του πολίτη σε σχέση με τη δημοκρατία ή στο πεδίο των αποξενωμένων ελίτ του κοινοβουλευτισμού, των αγορών και της παγκοσμιοποίησης.

2. είναι η κατάλληλη κλίμακα –σε σχέση με τον άνθρωπο και την ανάκτηση της αξίας και της επάρκειας και του ρόλου του–  για τη μόχλευση της οικονομίας και των διεθνών σχέσεων επέκεινα του εθνικισμού, του φονταμενταλισμού και του οικονομισμού των αγορών.

3. είναι το κατάλληλο μέγεθος για την επιστροφή του υποκειμένου, για την ομαδικότητα των υποκειμένων και για την εξυπηρέτηση των αναγκών και τον προσδιορισμό του πεδίου των αναγκών.

4. είναι το κατάλληλο μέγεθος για να τεθούν ξανά οι σκοποί ως λειτουργικοί, αλλά και, στη συνέχεια, ως κυρίαρχοι στα μέσα.

5. είναι το κατάλληλο μέγεθος για να εκφραστεί η θέληση του ανθρώπου, για να εκφραστεί η πνευματική, επίσης, θέληση, η λογοϊκή θέληση και η δικαιϊκή δυναμική.

6. είναι το κατάλληλο μέγεθος για τον αναστοχασμό και για τον επανασχεδιασμό της κοσμοθεωρίας και του συστήματος.

7. είναι το κατάλληλο μέγεθος για τον έλεγχο της ασύμμετρης εξέλιξης, για την συνέχιση και την ανάκτηση της κοινωνικής εξέλιξης.

Από το κράτος των ελίτ στο κράτος της κοινωνίας

Έχουμε τονίσει και αλλού ότι θα πρέπει να μεταθέσουμε, σιγά-σιγά, το επίκεντρο της επιστημονικής προσέγγισης, αλλά και της λειτουργίας του κράτους, από το κράτος δικαίου ή το κράτος – έθνος, για παράδειγμα, στο κράτος – κοινωνία, έτι περισσότερο, τώρα καθώς έχουμε το κράτος των αγορών ως κυρίαρχο ή το κράτος των ελίτ και των οικονομιών κλίμακας που, τελικά, ακυρώνουν και το νόημα της λειτουργίας των αγορών ή τη φιλελεύθερη έννοια της ανταγωνιστικότητας.

Το κράτος – κοινωνία είναι:
1. το κατάλληλο πεδίο οντολογικής προσέγγισης των διεθνών σχέσεων της διεθνούς κοινότητας και της συνάφειας ανθρώπου και ανθρωπότητας ή της ανθρώπινης ιδιότητας και ιθαγένειας∙

2. το δικαιϊκό, νομικό πεδίο μέσα από το οποίο η δικαιϊκή υπόσταση απελευθερώνεται από την εδαφικότητα και την καταγωγή, είναι καθολική, δίκαιη και ανήκει στους πάντες, αποτελώντας αφετηρία για την ισότητα, την ελευθερία και θεσμική αφετηρία, επίσης, για την αδελφοσύνη ή τον μερισμό∙

3. το κατάλληλο μέγεθος για την αποδέσμευση του πνευματικού στοιχείου του ανθρώπου πέρα από την αγοραία φαντασίωση του ατομικισμού, την αλλοτρίωση στο καθεστώς της ιδιοτέλειας και της ειδωλοποίησης του εαυτού∙

4. το κατάλληλο μέγεθος για την ανακάλυψη των πραγματικών αναγκών τόσο στο επίπεδο του ατόμου, όσο και στο επίπεδο του συνόλου, και  τον προσδιορισμό του πεδίου των αναγκών και της εξυπηρέτησής τους μέσα στη λειτουργική σχέση που ορίζει ο σκοπός, μέσα στο κοινωνικό πεδίο που συντελείται η πραγμάτωση και στο οποίο δεν μπορεί να λειτουργήσει ένας αξιακός τεμαχισμός της ελευθερίας.

Έτσι, φτάνουμε στην αναγκαιότητα να προσεγγίσουμε το ζήτημα της επιστήμης  που ασχολείται με την κοινωνική εξέλιξη και την αναγκαιότητά της ως μια σύνθεση των κοινωνικών επιστημώνκαι ως μια δυναμική λειτουργία από μέρους της κοινωνιολογίας. Τίθεται, λοιπόν, εκ νέου, ο κοινωνικός κοσμοθεωρητικός σκοπός – ο σκοπός και της κοσμοθεωρίας και της «κοινωνικής» κοινωνίας.

Πράγματι, το πεδίο των κοινωνικών επιστημών έχει ένα πλεονέκτημα καθώς οι άλλες συνιστώσες του πεδίου εξέλιξης και ρύθμισης, όπως η οικονομία και η πολιτική, είναι, κατ’ ουσίαν, καθηλωμένα πεδία προσέγγισης και ανάδειξης οριζόντων κοινωνικής εξέλιξης.

Η αδυναμία τους να αποτελέσουν πεδία κοινωνικής εξέλιξης ξεκινάει από την κυριάρχησή τους από ασύμμετρες δυναμικές και την απώλεια ισορροπίας, που βασίζεται στην εκτροπή της ιδιωτικότητας σε εξουσία. Οι διαπιστώσεις γύρω από αυτές τις εξελίξεις πρέπει, ουσιαστικά, να αποτελέσουν την αφετηρία για την αναγέννηση της κοινωνικής σκέψης, διανόησης, επιστήμης και εξέλιξης.

Η δυναμική συνύπαρξη της διαφθοράς, της ισχύος και του ατομικισμού σε μαζικό επίπεδο συνιστά μια άκρως επικίνδυνη δυναμική. Η κρίση της ιδιωτικότητας και της συνειδητότητας αναδεικνύεται μέσα σε αυτή την επικίνδυνη δυναμική και είναι το καταλυτικό στοιχείο  που  δείχνει  προς την ανάγκη εξυγίανσης της ιδιωτικότητας, όχι με την έννοια του ολοκληρωτισμού. Μαζί με την εξυγίανση της ιδιωτικότητας, και η ανάταξη  της συνειδητότητας, με την έννοια της ερμηνευτικής της επάρκειας, είναι ζητήματα θεμελιώδη και κεντρικά για έναν νέο κοινωνικό στοχασμό.

Eπιπλέον, ανθρωπολογική, δημογραφική και συστημική μεταβολή θέτουν άλλη μία παράμετρο: εκείνη της κλίμακας αλλαγής, δίπλα από την παράμετρο της ποιότητας, της αλλαγής, δηλαδή, κλίμακας ή ποσότητας και μεγέθους, που, βέβαια, αλληλεπιδρά με τη δυναμική της ποιότητας.

Η επαναθεμελίωση των σχέσεων του ατόμου και της ολότητας

Η νέα κοινωνική σκέψη, διανόηση, επικοινωνία και επιστήμη θα γίνει γόνιμη και ελκυστική σε μαζικό επίπεδο, στον βαθμό που θα μπορέσει να συμπράξει –θεσμικά, οικονομικά, πολιτισμικά και ιστορικά– στη δικαιϊκή εκκαθάριση του ορίζοντα.

Αυτό προϋποθέτει:

1. να μην αποβλέπει στον ολοκληρωτισμό, είτε με τη μεθοδολογία της είτε στην αναζήτηση της ποιότητας∙
2. να κόψει τον ιμάντα συνοχής μεταξύ της διαφθοράς της ισχύος και της εξουσίας και του ατομικισμού ως μοντέλου μίμησης, σε αυτό το πλαίσιο αγοραίας ανάδειξης της ατομικότητας.

Η νέα κοινωνική σκέψη πρέπει ναανα θεμελιώσει τις σχέσεις τόσο μεταξύ ατόμου και ολότητας, όσο και μεταξύ ολότητας και δικαιϊκότητας, και να αποφύγει την ευκολία να τοποθετηθεί αισιόδοξα στο ζήτημα του τί θα καταγράψει η ιστορία απέναντι στις πιθανές εκπλήξεις που μπορεί να επιφυλάσσει ο κομφορμισμός, ο οποίος φαντάζει για τους περισσότερους τόσο γοητευτικός στην πολιτική θρασύτητα της ισχύος.  Καθίσταται τόσο πειστικός, όσο ακριβώς υποδηλώνει στους κανόνες της δημαγωγίας του, ο αρχιδιάκονος του ολοκληρωτισμού Φύρερ λέγοντας ότι το μεγάλο ψέμα είναι πιο πιστευτό από την αλήθεια γιατί κανείς δεν πιστεύει σε τέτοια θρασύτητα ψέματος – ότι μπορεί, δηλαδή, να φτάσει κανείς να διακηρύξει τόσο μεγάλο ψέμα.

Αυτή η έλλειψη διάκρισης απέναντι στα κίνητρα και τη μεθοδολογία της εξουσίας και της ιδιοτέλειας θα πρέπει να τερματιστεί.

Η επανανοητικοποίηση του δημόσιου διαλόγου

Αλλά  το μεγάλο διακύβευμα – πρόκληση και πεδίο εκλυτικής εφελκυστικής δράσης της επιστήμης της κοινωνικής εξέλιξης βρίσκεται στο εγχείρημα να επανανοητικοποιήσει τον δημόσιο διάλογο και να λειτουργήσει αυτογνωσιακά, έστω και με τον κανόνα της εμπνευσμένης άγνοιας υπό το καθεστώς της ατελούς κοινωνίας, όπως την περιγράφει ο Τζίλας.  Το μεγάλο στοίχημα για την επιστήμη της κοινωνικής εξέλιξης βρίσκεται στο να μπορέσει να διακόψει την απουσία της διαλογικής υπευθυνότητας και ομαδικότητας στο επίπεδο του καθημερινού ανθρώπου, του ανθρώπου του δρόμου και της οικίας και της εργασίας.

Το κρίσιμο σημείο –θα λέγαμε– βρίσκεται στο να ξεπεραστεί η απουσία της διαλογικής υπευθυνότητας και ομαδικότητας και των πληθικών και διαμεσολαβητικών εκφράσεων που λειτουργούν ως τείχος απέναντι στην προοπτική ανανέωσης και ανάδειξης της δικαιϊκής αξίας και αλήθειας στο πεδίο των αξιών και της επικοινωνίας.

Οι πληθικές, μαζικές και διαμεσολαβητικές εκφράσεις –που είναι εκφράσεις των ελίτ και των διαχειριστών της ισχύος όσο κατέχουν συνοχή που δεν διακόπτεται από την κρίση και από την αντιδικία και την εφαρμογή των μέτρων αντιμετώπισής της στο οικονομικό πεδίο και σε άλλα–  συγκροτούν ένα συμπαγές εμπόδιο για την εξέλιξη. Αποτελούν ένα πεδίο συνέργειας των ελίτ και της μαζικότητας όπου η εξουσία λειτουργεί ως υποκατάσταση του νόμου ή του δικαίου και ο ατομικισμός ως υποκατάσταση της συμμετοχής, της ελευθερίας.

Εδώ, πρέπει να συνεκτιμήσουμε την ανθρωπολογική και την πολιτισμική κρίση στην οποία συναντάμε παράδοξες συμμαχίες, όπως αυτή του ναρκισσισμού με τον μηδενισμό. Έχουμε έναν μηδενιστικό ναρκισσισμό μαζί με μια αυτοθεωτική θεατροποίηση, που εκφράζουν ιδιοτέλεια. Η οντολογική άγνοια κατασταλάζει ως ένα καθεστώς σύνθετης μορφής ιδιοτέλειας και αλλοτρίωσης σε μια κρίση συμφερόντων εξουσίας και προβλημάτων όπου ο σημαντικός και καθοριστικός παράγοντας είναι το χρήμα, το κεφάλαιο και η ιδιοκτησία. Όλα, αυτά, μαζί με την οντολογική άγνοια, βρίσκονται σε αντιδιαστολή με την εγνωσμένη Σωκρατική άγνοια, στην οποία έχουμε άλλοτε αναφερθεί.

Η επανακοινωνικοποίηση του ανθρώπου

Η επανακοινωνικοποίηση του ανθρώπου είναι ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα, καθώς  αυτή κυριαρχείται τόσο από την ανεκπλήρωτη ζήτηση όσο και από την οντολογική και συστημική άγνοια. Είναι δύσκολο να επανακοινωνικοποιηθεί ο άνθρωπος, σε παράλληλη δυναμική με την ανασυγκρότηση της κοινωνίας, με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης και μερισμού, γιατί έχει εκτονωθεί και διαβρωθεί ρητορικά και ιδεολογηματικά όλη η αξιακή δυναμική (από την ατομική κλίμακα του πολίτη έως τη θεσμική κλίμακα της πολιτικής) από τους πολιτικούς.

Γενικότερα, το πρόβλημα της κρίσης της αλήθειας των αξιών και των υποκειμένων είναι βασικό για την ανάκτηση και την αυτοεκτίμηση του υποκειμένου, μεταξύ υπαρξιακού και ατελούς υποκειμένου, όπως θα έλεγε ο Μάσλοου,  όπου επιχειρήθηκε ο εξωραϊσμός του ατελούς και η αναγωγή του σε υπαρξιακό ή η σύγχυση μεταξύ τους, αντί της συνεργατικής εξελικτικής εναρμόνισής τους.

Η μετα-ρητορική συνείδηση

΄Εχουμε αναπτύξει μια ρητορική συνείδηση που λειτουργεί ως ένας ψυχολογικός αγοραίος φουτουρισμός, ενώ θα πρέπει τώρα να αναπτύξουμε μια μετα-ρητορική συνείδηση στην οποία θα πρέπει να είναι επαρκής ο λόγος και η γνώση ως πράξη και βίωμα. Η ρητορική συνείδηση εκτονώθηκε και αποδυναμώθηκε –όχι μόνο στην πράξη– με εξωραϊσμούς εκ μέρους της διαχείρισης, αλλά και κριτικά με ασύμμετρες προσεγγίσεις. Γι’ αυτούς τους κινδύνους προειδοποιούσε και ο Ένγκελς.  Εδώ υπάρχει η διπλή διαφθορά: δεν είναι μόνο η διαφθορά της εξουσίας, αλλά και η διαφθορά της αντιεξουσιαστικής κριτικής της εξουσίας.

Οι επιστήμες του ανθρώπου δεν πρέπει να είναι τόσο αισιόδοξες για το ανθρωπολογικό υπόβαθρο και τον ιστορικό του ρόλο. Ας θυμούνται το «στραβόξυλο» του Καντ[1] ή «το στρεβλό υλικό της ανθρωπότητας», όπως το επικαιροποίησε ο Isaiah Berlin. Επίσης, θα πρέπει να είναι και σφαιρικές στη συστημική προσέγγιση που κάνουν ως κριτικές και αξιόπιστες εκτιμήσεις της κοινωνικής πραγματικότητας. Σε διαφορετική περίπτωση, αφήνουν χώρο στο κενό, ως θεατρικό συστατικό των εξελίξεων, μεταξύ εξουσίας, κριτικής και ανθρώπων.

Η ανάγκη για μια εσωτερική εγκράτεια, η μετριοπάθεια, δηλαδή κάποιων, ή  η ανάγκη για σφαιρικότητα της κοινωνικής κριτικής δεν θα πρέπει να συγκαλύψει την αναγκαιότητα για μια νέα κοινωνική σκέψη και για μια επικαιροποίηση της κοινωνιολογίας με σκοπό τη συνέργεια της κοινωνικής επιστήμης στη δημιουργία μιας νέας στάσης απέναντι στα πράγματα. Η κοινωνική επιστήμη πρέπει να λειτουργήσει ως πεδίο μιας νέας στάσης απέναντι στις εξελίξεις και το μέλλον.

Επίλογος

• Η έννοια της κοινωνίας έχει το κατάλληλο μέγεθος, οντότητα και ποιότητα τόσο για μια συνολική επαναπροσέγγιση των κοινωνικών επιστημών όσο και για την ανάκτηση των χαμένων πηγών της συμμετρίας, της αρμονίας και της εξέλιξης.
• Πρέπει να μεταθέσουμε σταδιακά το επίκεντρο της επιστημονικής προσέγγισης από το κράτος των αγορών και των ελίτ στο κράτος κοινωνία.
• Η νέα κοινωνική σκέψη πρέπει να αναθεμελιώσει τις σχέσεις μεταξύ ατόμου και  ολότητας,  αλλά και ολότητας και δικαιϊκότητας

_______________

[1] Καντ, Ιμμάνουελ: «Από τέτοιο στραβόξυλο που είναι ο άνθρωπος, τίποτα ίσιο δεν μπορείς να ροκανίζεις». http://www.pegas.gr/sofia/40.htm