ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

Η ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ (του Γιάννη Ζήση)

Edmund Husserl common - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

Edmund Husserl common - Σόλων ΜΚΟΟι κοινωνικές επιστήμες, ακολουθώντας τον δρόμο που είχαν χαράξει και άλλες επιστήμες, αδιαφόρησαν για την κατανόηση του βάθους της ανθρώπινης ψυχής και στο πεδίο της θεωρίας, αλλά και στο πεδίο της έρευνας. Τόσο η στατιστική όσο και η δημοσκόπηση δεν είχαν δυναμική εξατομίκευσης βάθους και έχασαν την αξιοπιστία τους. Θα μπορούσαμε να πούμε πως, τελικά, ο υποστηρικτής της καταγραφής της ελεύθερης βούλησης, Γκάλοπ, σε μήκος χρόνου υποσκελίστηκε από τον «δημιουργό συναίνεσης» Μπερναίηζ.
Ο εξαφάνιση του προσώπου από το πεδίο της όρασης των κοινωνικών επιστημών συνετελέσθη μεθοδικά, παρά την τάση δικαίωσης του ανθρώπου στο επίπεδο της ευημερίας και της ελευθερίας. Ήταν το αποτέλεσμα του υπαινιγμού ότι ο άνθρωπος δεν είναι οντότητα και ότι για να εκπληρώσει με διάρκεια τους πόθους του, το φαντασιακό του πρέπει να ταυτιστεί με την εκπλήρωση μιας ιδεολογίας – ή με τον καταναλωτικό ηδονισμό. Επίσης, οι νέες μορφές ολοκληρωτισμού στον έλεγχο της πληροφορίας υλοποιούνται πάνω στην απουσία του προσώπου. [1]

Αντιλαμβανόμενος τις πολλαπλές συνέπειες αυτού του θεμελιώδους λάθους, ο φιλόσοφος της φαινομενολογίας Έντμουντ Χούσσερλ παρατηρούσε πως «η σύγχρονη ψυχολογία δεν θέλει πια να είναι επιστήμη της “ψυχής” αλλά των ψυχικών φαινομένων». [2]

Το ανθρώπινο πρόσωπο, τελικά, κατατάχθηκε στην κατηγορία που ο Ράιτ Μίλλς χαρακτηρίζει ως «εύθυμο ρομπότ».

Ο αφανισμός του υποκειμένου από τις κοινωνικές επιστήμες ακολούθησε, χρονικά, την εκτροπή των θρησκειών προς τον φονταμενταλιστικό ολοκληρωτισμό. Αυτή η εκτροπή  «κατάφερε»   να συνδυάσει την αναγνώριση της ύπαρξης του ανθρώπου –ως ψυχής– με τη σωτηρία μέσω του ασπασμού μιας φονταμενταλιστικής στάσης ζωής. 

Στη συνέχεια, είχαμε το τριπλό αίτημα του Διαφωτισμού και του Φιλελευθερισμού. Ο άνθρωπος εκλήθη να επιχειρήσει την ελευθερία, την ευημερία και να βασιστεί στη λογική του, θεωρώντας, όμως, ότι η πραγμάτωσή του αποτελεί θέμα αποκλειστικά των θεσμών, της γνώσης και της τεχνικής. Αλλά, «η τεχνική είναι, στην ουσία της, ένα οντολογικο-ιστορικό πεπρωμένο της λησμονημένης αλήθειας του Είναι».  [3]

Κατά παρόμοιο τρόπο είδαν τον άνθρωπο –χωρίς Είναι– οι βιολογικές επιστήμες, ο διαλεκτικός υλισμός, ο επιστημονικός μηχανικισμός, ο επιστημονικός υλισμός και ο θετικισμός. Σε αυτή τη διαδικασία, ο άνθρωπος κατέληξε να είναι έρημος από Εαυτό αλλά γεμάτος από είδωλα. Υποκατέστησε, για άλλη μια φορά, τον Εαυτό  του με τοτέμ και ταμπού και προσπάθησε να τα δικαιώσει. Κλήθηκε να δικαιώσει το αίτημα για ελευθερία,  ευημερία και λογική θεωρώντας τα αποκομμένα από το Είναι του. Αυτός ήταν ο «ζουρλομανδύας» της νεωτερικότητας.

Μακριά από την εκτροπή της πορείας της θρησκείας και του Διαφωτισμού σε μια μονόπλευρη αντίληψη του ανθρώπου, υπάρχει, ευτυχώς, μια ισορροπημένη προσέγγιση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα στοχαστών που ακολούθησαν αυτή την προσέγγιση αποτελούν ο φιλόσοφος Λιούις  Μάμφορντ και ο Έρβιν Λάσζλο. Όπως λέει ο Μάμφορντ αναφερόμενος στην προσέγγισή του, προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στα μετα-Αναγεννησιακά ρεύματα σκέψης με ένα εγχείρημα αντίστοιχο της Scienza Nuova του Giambattista Vico. [4] Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «η κουλτούρα του Νεου Κόσμου απέκλεισε ένα μεγάλο μέρος αυτού που είναι αληθινά ανθρώπινο και δεν κόμισε ούτε ίχνος θεϊκού στοιχείου […]  Το ανώτερο στοιχείο στην ανθρώπινη κουλτούρα δεν είναι η μηχανή αλλά το πρόσωπο». [5]

Βρισκόμαστε ενώπιον της ανάγκης επιβεβαίωσης της εσωτερικότητας της οντότητας του ανθρώπου, με μια αμεροληψία που μπορεί να μετριάσει την κυριαρχία της επιθυμίας η οποία υποκατέστησε ως αλλοτρίωση την οντότητά μας και μετέτρεψε την προσωπικότητα σε Λερναία Ύδρα αυταπάτης και γοητείας.

Επίλογος
Η ανάκτηση του υποκειμένου πρέπει να είναι ένα από τα πρώτα βήματα που πρέπει να γίνουν στον δρόμο της αναζήτησης μιας νέας θεωρίας που να ερμηνεύει με επάρκεια τις κρίσεις και το νόημά τους και να δίνει μια ρεαλιστική εικόνα του επόμενου ανθρωπολογικού βήματος. Γι’ αυτό τον λόγο, οι κοινωνικές επιστήμες καλούνται να λειτουργήσουν με μια νέα δυναμική δείχνοντας το απαραίτητο ενδιαφέρον στην αίσθηση της πνευματικής ασφάλειας του όντος, στην οντολογική και την πνευματική ασφάλεια, όπως θα έλεγαν ο Καρλ Γιουνγκ ή ο Άντονυ Γκίντενς. Ταυτόχρονα, καλούνται να συνεχίσουν τον δρόμο του δικαιϊκού λόγου, της δικαιϊκής υπερβατικότητας, έναντι της ιδιωτικότητας, και τον δρόμο της ελευθερίας ως ουσιαστικής καθολικής αξίας που να λειτουργεί με όρους αλληλέγγυου μερισμού. Η ελευθερία δεν πρέπει να ιδιωτικοποιείται, όπως συμβαίνει όταν παίρνει τη μορφή εξουσίας και αλλοτρίωσης.


Αναφορές
:
[1] Husserl, Edmund, 1988, “Η Φιλοσοφία ως Αυστηρή Επιστήμη”, εκδ. ΡΟΕΣ σσ. 56, 46, 48:
«Η σύγχρονη ψυχολογία δεν θέλει πια να είναι επιστήμη της ψυχής”,  αλλά των ψυχικών φαινομένων». 
«Η πειραματική ψυχολογία είναι μια μέθοδος που ενδεχομένως κατορθώνει να διαπιστώσει πολύτιμα ψυχοφυσικά γεγονότα και κανόνες, αλλά που, χωρίς μια συστηματική επιστήμη του συνειδέναι –που να ερευνά εμμενώς το ψυχικό στοιχείο- δεν υπάρχει καμία δυνατότητα για βαθύτερη κατανόηση και οριστική επιστημονική αξιολόγηση». 
«Η πειραματική μέθοδος είναι απαραίτητη, εφόσον πρόκειται για τον προσδιορισμό διυποκειμενικών συναφειών που υφίστανται ανάμεσα σε γεγονότα. Προϋποθέτει όμως κάτι που κανένα πείραμα δεν μπορεί να το κατορθώσει: την ανάλυση της ίδιας της συνείδησης». 
[2] Ιωάννα Μουτσοπούλου, Η ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΩΣ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ, solon.org.gr.
[3] Heidegger, Martin, «Επιστολή για τον ανθρωπισμό», 1987, εκδ. ΡΟΕΣ,  σελ. 113.
[4] Berlin, Isaiah, «Τρεις Κριτικοί του Διαφωτισμού Vico, Hamann, Herder», 2002, εκδ. ΚΡΙΤΙΚΗ. 
[5] Mumford, Lewis, “Οι Μεταμορφώσεις του Ανθρώπου”, εκδ. ΝΗΣΙΔΕΣ,  σελ. 153.


Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας

Το παρόν άρθρο αποτελεί μέρος του δοκιμίου με τίτλο Η ΚΡΙΣΗ, Η ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ, Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ. Με την παρούσα σειρά δημοσιεύσεων πιστεύουμε πως συμβάλουμε στη γέννηση μιας νέας κοινωνιολογικής θεωρίας που θα δίνει ικανοποιητική ερμηνεία στα σύγχρονα κοινωνικά φαινόμενα και θα προτείνει ένα βιώσιμο διέξοδο από τα σύγχρονα αλληλένδετα αδιέξοδα. Η νέα κοινωνική σκέψη καλείται να επαναθεμελιώσει τις σχέσεις ατόμου και ολότητας, ολότητας και δικαιϊκότητας και να μεταθέσει το επίκεντρο της επιστημονικής προσέγγισης αλλά και της λειτουργίας του κράτους από το κράτος δικαίου ή το κράτος έθνος στο κράτος κοινωνία.

Πρώτη δημοσίευση: 15 Ιουνίου 2011

Φωτογραφία: Έντμουντ Χούσσερλ, wikipedia

Σχετικά άρθρα