Συνέντευξη του καθηγητή φυσικής του Διαστήματος και Διευθυντή του Εργαστηρίου Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Ξενοφώντα Μουσά, με θέμα την αρχαία ελληνική τεχνολογία, τον υπολογιστή-μηχανισμό των Αντικυθήρων και την ιστορία της επιστήμης και της τεχνολογίας, αλλά και τις προοπτικές της εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
Η συνέντευξη πραγματεύεται δύο θέματα. Στο πρώτο μέρος γίνεται εκτενής παρουσίαση του Μηχανισμού των Αντικυθήρων και αναφορές για την επιστήμη στην αρχαία Ελλάδα.
Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται απόψεις και εκτιμήσεις για την εκπαίδευση και την επιστήμη στη σύγχρονη Ελλάδα.
Μέρος Α’ – Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων αποτέλεσε μια πραγματική επανάσταση για την εποχή κατασκευής του, η οποία τοποθετείται πιθανότατα στο 100-150 π.Χ. Αυτός ο αστρονομικός «υπολογιστής» είχε τη δυνατότητα υπολογισμού των εκλείψεων του Ήλιου και της Σελήνης, και πιθανότατα της θέσης των πλανητών, επρόκειτο για ένα προσομοιωτικό μηχανισμό της κίνησης των ουρανών.
Η Διεθνής ομάδα στην οποία συμμετείχε ο κ. Μουσάς είχε το Νοέμβριο του 2006 προχωρήσει σε Διεθνές Συνέδριο σχετικά με τον Μηχανισμό το οποίο συγκέντρωσε τεράστιο ενδιαφέρον από όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης.
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων άλλωστε δεν είναι η μόνη αρχαιοελληνική τεχνολογική καινοτομία που καθόρισε τις μετέπειτα τεχνολογικές εξελίξεις. Χαρακτηριστική της επιρροής της αρχαίας τεχνολογίας, είναι οι μονάδες μέτρησης που χρησιμοποιούνται σε κάποιες αγγλοσαξωνικές χώρες και οι οποίες προέρχονται από αρχαιοελληνικές μονάδες μέτρησης, όπως π.χ. το “πόδι” και η “μεγαλιθική γιάρδα” (το 1/100 του σταδίου), η απλή γιάρδα (μισό στάδιο) και το μίλι (δέκα στάδια).
Ο μηχανισμός, που ήταν φορητός, βρέθηκε κατά τύχη από 22μελή αποστολή σφουγγαράδων υπό τον καπετάνιο Δημήτρη Κοντό που γύρναγε για την πατρίδα του τη Σύμη. Λόγω καιρού, το καΐκι βγήκε στον όρμο της Μικρής Νήσου των Αντικυθήρων τη Μεγάλη Εβδομάδα του 1900. Περιμένοντας να φτιάξει ο καιρός είχαν την ιδέα τους να βουτήξουν για να βρουν μεγάλα κοχύλια, για τα οποία φημιζόταν η περιοχή.
Αντί κοχυλιών ένας ολόκληρος αρχαιολογικός θησαυρός ήρθε στο φως, με αγάλματα, κειμήλια, σκεύη και μηχανήματα της εποχής. Ανάμεσα στα ευρήματα και ο επαναστατικός μηχανισμός που αποκάλυψε πάρα πολλά για τις επιστημονικές προόδους που είχαν συντελεστεί προ Χριστού στην Ελλάδα.
Οι Έλληνες είχαν κάνει μεγάλα βήματα στην αστρονομία από το 2.000 π.Χ. και άλλο ένα εξαίρετο παράδειγμα αποτελεί το Ηλιοτρόπιο του Μέτωνα φτιαγμένο πίσω από το βωμό του Δία μέσα στην Πνύκα. Με το μηχανισμό αυτό γινόταν δυνατός ο ορισμός του χρόνου στην αρχαία Αθήνα. Άλλο παράδειγμα της εξέλιξης είναι ο οκταγωνικός πύργος του Κυρρήστου (οι γνωστοί μας “Αέρηδες” κοντά στον βράχο της Ακρόπολης) που έδειχνε με βάση τη θέση του Ήλιου και την σκιά που άφηνε πάνω στον πύργο, την ώρα της ημέρας.
Ο κ. Μουσάς εξηγεί με τη βοήθεια διαφανειών πως ακριβώς πως λειτουργεί ο –εξαιρετικά πολύπλοκος για την εποχή του- μηχανισμός ο οποίος παρείχε τη δυνατότητα εξαιρετικά εύστοχων αστρονομικών εκτιμήσεων.
Μέρος Β’ – Ζητήματα εκπαίδευσης και επιστήμης στην Ελλάδα
Η επιστήμη δεν γνωρίζει όρια, αποτελεί ζήτημα σύνθεσης η οποία προωθεί την γνώση και την καινοτομία. Η γνώση και η πρόοδος όμως εξελίσσονται σε αντίθεση με τα θρησκευτικά δόγματα. Εν τέλει όμως είναι η ανθρώπινη θεώρηση που καθιστά κάτι δογματικό ή μη. Οι διαφορές μεταξύ των θρησκειών είναι κατά τον κ. Μουσά διαφορές μεταξύ ανθρώπων.
Η Ελλάδα έχει παράδοση χιλιάδων ετών στην παιδεία, και αυτό δεν αποτελεί καθαρά ζήτημα επιπέδου εκπαίδευσης. Εξαιρετικό παράδειγμα σε ιστορική συνέχεια, αποτελεί η κοινοτική λειτουργία ελληνικών σχολείων κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και της Ενετοκρατίας, τα οποία σε κάποιες περιπτώσεις και σύμφωνα με αρκετές λατινικές αναφορές, ήταν ανώτερα σε επίπεδο από τα αντίστοιχα λατινικά. Αντίστοιχες αναφορές για το επίπεδο της ελληνικής εκπαίδευσης από ξένους υπάρχουν πάμπολλες και στα νεότερα χρόνια, σύμφωνα με τον κ. Μούσσα. Οι ελληνικές επιστήμες και η παιδεία ήταν και είναι ιδιαίτερα προηγμένες στο θεωρητικό επίπεδο, σε αντίθεση με τις πρακτικότερες επιστήμες. Κάποτε η Ελλάδα διέθετε εξαιρετικά υψηλά ποσοστά του ΑΕΠ της για θέματα παιδείας, χωρίς δυστυχώς αυτή η κατάσταση να υφίσταται και σήμερα. Κατά τον κ. Μουσά αποτελεί ζήτημα κεφαλαιώδους σημασίας η αύξηση των δαπανών για την εκπαίδευση.
Όσον αφορά στη βελτίωση της παιδείας, αυτή θα χρειαστεί μια περισσότερο ανθρώπινη προσέγγιση από τους φορείς, τους γονείς, τα Μ.Μ.Ε., και όχι τη διαρκή και έντονη υποβάθμιση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος σε όλες του τις βαθμίδες -από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου έως τις ανώτερες πανεπιστημιακές σπουδές- η οποία έχει ως αποτέλεσμα η πλειονότητα των Ελλήνων να θεωρεί χαμηλό το επίπεδο της ελληνικής παιδείας.
Η στροφή προς την ιδιωτική εκπαίδευση δεν παρέχει το επίπεδο εκπαίδευσης που διατείνεται ότι μπορεί να παράσχει, δεδομένο που φαίνεται από μια εξέταση των πανεπιστημίων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Αν όπως λέει χιουμοριστικά ο κ. Μουσάς όλοι οι δημόσιοι ιθύνοντες έστελναν τα παιδιά τους σε δημόσια σχολεία και πανεπιστήμια, ίσως όλα διορθώνονταν αμέσως.
Η θετικότητα και η ενθάρρυνση αποτελούν βασικά κλειδιά προκειμένου τα παιδιά να κατανοήσουν την αξία της εκπαίδευσης. Το σύνθημα είναι «Δώστε στα σχολεία. Αξίζει».
Σχολιασμός: Άρης Καπαράκης
1 Ιουνίου 2011
