Η ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ (του Γιάννη Ζήση)

Η εξέλιξη της κοινωνίας είναι αντίστοιχη του ατόμου. Σήμερα βιώνουμε ακόμη το στάδιο που μπορούμε να αποκαλέσουμε ως το στάδιο της τελετουργικής κοινωνίας. Σε αυτή τη φάση παραμένουμε από την εποχή της ανθρωπογένεσης. Η ανθρώπινη κοινωνία διανύει ακόμα την προϊστορία της και είναι δέσμια μιας μηχανιστικής και τελετουργικής αντίληψης της συγκρότησής εγκλωβισμένης στο όνομα χωρίς νόημα. Τελετουργική ήταν η ζωή μας στην πρωτογονική φάση, τελετουργική είναι και τώρα στην τρίτη ή ακόμη και την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.

Η κοινωνία μας είναι εργαλειακή, τεχνολογική, διοικητική, οικονομική, συμβολιστική – φετιχιστική, εμμεσοποιητική. Οι μορφές ομαδοποίησης όπως είναι τα κόμματα, οι ποδοσφαιρικές ομάδες και οι οργανώσεις, έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά. Χαρακτηριστικά της τελετουργικότητας του ατόμου είναι η δομή του υποσυνείδητου, η χρήση μηχανικών συνειρμών από την εγκεφαλική συνείδηση, η υποτυπώδης αντίληψη του ψυχολογικού χρόνου, η υποστασιοποίηση της συνείδησης στις αισθήσεις μέσα στη μορφή του χώρου του περιβάλλοντος.

Η ομαδοποίηση των ανθρώπων δε γίνεται ούτε ως προς τη λειτουργική ιδιότητά τους ούτε ως προς την Υπαρξιακή Μοναδικότητά τους, αλλά ως προς τα μορφικά κατηγορήματα. Η ομαδοποίηση του ανθρώπου είναι υποκείμενη περισσότερο στο να χαρακτηριστεί οργάνωση. Και επειδή η οργάνωση είναι κατασταλτική αποτελεί κύρια γεννήτρια για την επιθυμία εκτόνωσης σαν αντιστάθμιση για την καταστολή. Στο στάδιο αυτό μόνο η αντιστάθμιση αποτελεί ζωή και όχι η κατάφαση, μ’ αυτό τον τρόπο παράγεται υπεραξία από τις λειτουργίες του ανθρώπου, σαν υποκατάστατο της υπέρβασης.

Η ρύθμιση της ιδιοτέλειας και του ανταγωνισμού
Η Διαλεκτική περιέχει το δίδυμο της θέσης και της αντίθεσης (αντιστάθμιση), Σύνθεση ή υπέρβαση. Στην πράξη όμως έχουμε μια υποκατάσταση της σύνθεσης ή της υπέρβασης, γιατί η ζωή του ανθρώπου δεν εντοπίζεται σ’ αυτή και έτσι ο άνθρωπος είναι απών από αυτή.

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα: από τη μία υπάρχει ως θέση η ιδιοτέλεια. Η συλλογικότητά της όμως αποτελεί την αντιστάθμισή της με τη μορφή της ανταγωνιστικής επιβίωσης. Όμως, ο ανταγωνισμός όπως και η ιδιοτέλεια χρειάζονται ρύθμιση -στη λειτουργική τους συνύπαρξη- εφ’ όσον δεν οδηγούνται άμεσα στην καταστροφική έκρηξη, έτσι χρειάζεται κάτι το οποίο δεν είμαστε εμείς, επειδή δεν είμαστε εμείς ούτε σαν άτομο ούτε σαν σύνολο, αυτό αποτελεί πολιτική υπεραξία. Εδώ προκύπτει και ένα λάθος στους οραματιστές της καλυτέρευσης που περιορίζουν τις προσπάθειές τους αποκλειστικά στην ακύρωση του ανταγωνιστικού συστήματος.

Οι αρχές του μοντέλου της μηχανιστικής κοινωνίας
Στο μοντέλο της τελετουργικής κοινωνίας περιλαμβάνονται:

α) Η αρχή της φαντασιακής αποδοχής με συλλογικό τρόπο – η μηχανιστική αποδοχή. Ο αυτοδιορισμός της ηγεσίας και των θεσμών.

β) Η αρχή της ειδίκευσης, των διαφοροποιημένων προνομίων ή ρόλων – σύστημα διαφορώνπου οδηγεί σε πολύπλευρη ανισότητα και ανταγωνισμό, σε συμφέροντα διαιώνισης και προάσπισης της τελετουργίας. Δηλαδή η ειδίκευση αφορά την προσαρμογή της οργάνωσης προς τα μέσα και το υλικό που δουλεύει. Κάθε μέλος απομονώνεται -στη φάση αυτή- από την αντίληψη της ολότητας των μέσων της οργάνωσης.

Η συλλογική φαντασιακή αποδοχή έχει κάνει ανέγγιχτο το σκοπό. Η μηχανικότητα της φαντασιακής αποδοχής αυτής δεν διερευνά το σκοπό.

Το σύστημα διαφορών σπάζει ολότελα τη συνοχή των συμμετοχών η οποία αντικαθίσταται από το μηχανιστικό σύστημα.

Αυτό το μοντέλο μπορεί να αφορά ακόμη και την οργάνωση εννοιών και όχι μόνο ανθρώπων. Συνήθως το σύστημα είναι ανταγωνιστικό και αγοραίο. Το επόμενο βήμα διασφαλίζει αυτή τη συστηματικότητα, την κάνει ικανή για επιβίωση και αναπαραγωγή. Όπως βλέπουμε το μοντέλο αυτό είναι από την αρχή αντι- ολιστικό. Αυτή είναι επίσης η μορφή οργάνωσης οποιασδήποτε ανθρώπινης ενόρμησης. Το σπάσιμο της ουσιαστικής συμμετοχής των μελών αντικαθίσταται από την τυπική τελετουργική και μηχανιστική συνοχή, γνωστή σε όλους από τις αλυσίδες αυτοματοποιημένης και τυποποιημένης εργασίας, όπου ελαχιστοποιείται η ανθρώπινη επικοινωνία. Τέτοια είναι και η περίπτωση της γραφειοκρατίας.

Η ειδίκευση οργανώνεται από την τελετουργία και το ίδιο το σύστημα απαιτεί την αποδοχή της αξίωσής του για αυθεντία. Το σύστημα απαιτεί να το σκεφτόμαστε ως αυτονόητο, φυσικό και δεδομένο και να ενσωματώνει την νοητική μας αδράνεια. Όσο συμβαίνει αυτό, κάθε εξέλιξη -και η έννοιά της ακόμα- θα βραχυκυκλώνεται στη συνείδησή μας και θα παράγεται υπεραξία για το παλιό.

Στην τελετουργικότητα της συλλογικής φαντασιακής αποδοχής και του συστήματος προνομίων και διαφορών εδραιώνεται και ο παράγοντας μιας ριζωμένης χωριστικότητας και κατάτμησης.

Έτσι φτάνουμε στο τελευταίο σημείο όπου θεμελιώνεται μια χωριστική απομόνωση, μια υποστασιοποίηση των δομικών μονάδων που μπορεί να είναι έννοιες, συμπεριφορές, άνθρωποι, έθνη κτλ.

Το τελευταίο στάδιο επιδιώκει να απομονώσει το μοντέλο οργάνωσης ή τελετουργίας μέσα από τα ίδια τα υποκείμενα από το μοντέλο της Ομάδας. Υπάρχουν κακέκτυπα ομαδικότητας, κακέκτυπα ελευθερίας, εκκεντρικοί κτλ.

Οι Αρχές του μοντέλου της ομάδας
Το μοντέλο της ομάδας συνοπτικά περιλαμβάνει:

α) Την Αρχή της Εξελισσόμενης και μη Χωριστικής Ταυτότητας του ατόμου και του συνόλου. Την Ταυτότητα τη θεωρούμε σαν αντίστοιχο του μοναδιαίου στοιχείου από τη μαθηματική θεωρία ομάδων. Εδώ το άτομο δεν είναι ενσωματωτής φαντασιακών αποδοχών.

β) Την Αρχή της Συμπληρωματικότητας και Ανοικτής Συμμετοχικής Σύνθεσης. Ας θυμηθούμε το Θεώρημα πληρότητας του Godel, γιατί αφορά εδώ την υπέρβαση των μονάδων στην αναζήτηση της Πληρότητας.

γ) Την Αρχή της Λειτουργικής Ακεραιότητας και της Πολυδιάστατης Ενότητας σαν αρχή διασφάλισης της μη υπαγωγής των συμμετεχόντων ούτε στη χωριστική απομόνωση, ούτε στην αναγκαστική συνάφεια.

δ) Την Αρχή της Ενότητας στη Διαφοροποίηση και του Πλουραλισμού στην Ενότητα. Εδώ επιχειρείται ο βιωματικός και λειτουργικός εμπλουτισμός της Ενότητας ή Εξέλιξης καθώς αυτή δεν προέρχεται ποτέ από την καταστροφή της εσωτερικής, ψυχικής ακεραιότητας των ατόμων. Η Ομαδικότητα οδηγεί σε Ελευθερία δια της Ενότητας. Δυστυχώς όμως είναι τέτοια η κατάσταση σήμερα όπου θα μπορούσαμε να γίνουμε μάρτυρες της ομαδοποίησης της αντιομαδικότητας.

Μοντέλα οργάνωσης και θεωρία ομάδων
Τα μοντέλα οργάνωσης και ομαδοποίησης στον πλανήτη είναι εφαρμοσμένα σ΄όλες τις αναπτυσσόμενες δομές. Τα εξελικτικά στάδια της ζωής και της συνείδησης δημιουργούν τα βασίλεια της φύσης, ένα οικοσύστημα που μέσα του περιέχει και δομές υπέρβασης, συνειδησιακές εξελίξεις και δυνατότητες. Για την ώρα το κυρίαρχο μοντέλο -λόγω του ανθρωποκεντρισμού και της ανθρώπινης βίας- είναι το μοντέλο της οργάνωσης. Οι εναλλακτικοί στοχαστές αναζητάνε το ολιστικό και συμβιωτικό μοντέλο, που σημαίνει λιγότερο ανταγωνισμό σ’ όλα τα είδη.

Ας πάμε στο ανθρώπινο βασίλειο, εκεί έχουμε πολλές ανταγωνιστικές διαιρέσεις, έθνη, φυλές, θρησκείες, τάξεις, φύλα, ηλικίες κτλ. Όλες αυτές οι διαιρέσεις είναι κυρίαρχα ανταγωνιστικές και συνεπώς οργανωμένες και όχι ομαδοποιημένες.

Το εγχείρημα του επόμενου εξελικτικού βήματος πρέπει να ξεκινήσει από το σύνολο, με το σύνολο της ανθρωπότητας και να φτάσει στις άμεσες ανθρώπινες σχέσεις μέχρι την εσωτερική ζωή του ανθρώπου. Όλες αυτές οι ομαδοποιήσεις πρέπει να ομαδοποιηθούν. Ας θυμηθούμε πως η θεωρία των ομάδων αφορά τα προβλήματα των εξισώσεων μεγάλων δυνάμεων· πράγματι στον κοινωνικό, οικολογικό και ψυχολογικό χώρο ισχύουν συνθήκες ακόμα πιο δυσεπίλυτες από αυτές που αφορά η μαθηματική Θεωρία ομάδων, η Τοπολογία και οι Χώροι Χίλμπερτ.

Συμπέρασμα

Η ανθρώπινη κοινωνία διανύει ακόμα την προϊστορία της και είναι δέσμια μιας μηχανιστικής και τελετουργικής αντίληψης της συγκρότησης εγκλωβισμένης στο όνομα χωρίς νόημα.
Το μοντέλο της τελετουργικής κοινωνίας καθοδηγείται από :
1.Την αρχή της συλλογικής μηχανιστικής αποδοχής της αυθεντίας του συστήματος
2.Την αρχή των προνομίων και των διαφορών
Το μοντέλο της ομάδας καθοδηγείται από:
1.Αρχή της Εξελισσόμενης και μη Χωριστικής Ταυτότητας του ατόμου και του συνόλου
2.Αρχή της Συμπληρωματικότητας και Ανοικτής Συμμετοχικής Σύνθεσης
3.Αρχή της Λειτουργικής Ακεραιότητας και της Πολυδιάστατης Ενότητας
4.Αρχή της Ενότητας στη Διαφοροποίηση και του Πλουραλισμού στην Ενότητα
Το εγχείρημα του επόμενου εξελικτικού βήματος πρέπει να ξεκινήσει από το σύνολο, με το σύνολο της ανθρωπότητας και να φτάσει στις άμεσες ανθρώπινες σχέσεις μέχρι την εσωτερική ζωή του ανθρώπου.

Κείμενο: Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας

(Φωτό: wikimedia)

______________________________

Το παραπάνω κείμενο αποτελεί μέρος του δοκιμίου “Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΩΣ ΒΑΣΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΟΛΙΣΤΙΚΗ, ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΛΑΝΗΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ”και αναφέρεται στην ανάγκη να υπάρξουν Νέες Επιστήμες, με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η αποξένωση των γνώσεων από τη ζωή του επιστήμονα -η αλλοτρίωση της χρήσης τους μέσα στο κοινωνικό σύνολο από την αλλοτρίωση των ανθρώπων και τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα και η ανεπάρκεια της γνώσης για τον σύγχρονο κόσμο, όλα αυτά- μας αναγκάζουν στη διατύπωση της πρότασης για την ανάπτυξη εκείνων των Νέων Επιστημών που θα γεφυρώσουν την αποξένωση των τεχνολογιών από το ψυχικό βάθος της ζωής και του ανθρώπινου Είναι.

Το δοκίμιο θα δημοσιευτεί σταδιακά. Με την παρούσα σειρά δημοσιεύσεων πιστεύουμε πως συμβάλουμε στον διάλογο για την αναζήτηση ενός βιώσιμου πολιτισμού με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον.