ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

TZΩΝ ΡΟΛΣ: TO ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΛΑΩΝ-ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ (του Λέιφ Βέναρ) — Σειρά Πολιτική Ηγεσία Επικοινωνία

Foreignrelations - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

Foreignrelations - Σόλων ΜΚΟ Αφού λοιπόν ολοκλήρωσε τις θεωρίες του περί νομιμότητας και δικαιοσύνης σε μια αυτάρκη φιλελεύθερη κοινωνία, στη συνέχεια ο Rawls επέκτεινε την προσέγγισή του στις διεθνείς σχέσεις αναλύοντας την ακόλουθη θεωρία: το δίκαιο των λαών. Για τον Rawls το γεγονός ότι κανένα ανεκτικό παγκόσμιο κράτος δεν μπορεί να είναι σταθερό είναι περιοριστικό του ρεαλισμού.

        Παραπέμπει στον Καντ που υποστηρίζει ότι μια παγκόσμια κυβέρνηση θα αποτελούσε είτε παγκόσμιο δεσποτισμό είτε θα μαστιζόταν από μάχες εναντίον διαφόρων ομάδων που προσπαθούν να κερδίσουν την πολιτική τους ανεξαρτησία. Το δίκαιο των λαών πρέπει να είναι διεθνές, όχι κοσμοπολίτικο: πρέπει να καθοδηγεί τη φιλελεύθερη κοινωνία στις σχέσεις της με άλλες κοινωνίες, φιλελεύθερες και μη.

       Ο Rawls περιγράφει τις βασικές ιδέες που κρύβονται πίσω από το δίκαιο των λαών ως εξής:
       Δύο βασικές ιδέες κρύβονται πίσω από το δίκαιο των λαών. Πρώτον, ότι τα μεγαλύτερα δεινά στην ανθρώπινη ιστορία – άδικοι πόλεμοι και καταπίεση, θρησκευτικές διώξεις και απαγόρευση της ελευθερίας συνείδησης, λιμός και φτώχεια, καθώς και γενοκτονίες και μαζικές δολοφονίες – αποτελούν συνέπειες της πολιτικής αδικίας, με τις δικές της βαναυσότητες και αναλγησία […] 
       Η άλλη βασική ιδέα, που προφανώς συνδέεται με την πρώτη, είναι ότι μόλις εξαλειφθούν οι σοβαρότερες μορφές πολιτικής αδικίας μέσω της εφαρμογής δίκαιων (ή τουλάχιστον αξιοπρεπών) κοινωνικών πολιτικών και της εγκαθίδρυσης δίκαιων (ή τουλάχιστον αξιοπρεπών) βασικών θεσμών, τα μεγάλα αυτά δεινά κάποια στιγμή θα εξαφανιστούν. (LP, 6-7)

       Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της «ρεαλιστικής ουτοπίας» που προτείνει ο Rawls είναι ότι τα μεγάλα δεινά της ανθρώπινης ιστορίας θα απουσιάζουν. Η σημαντικότερη προϋπόθεση για να επιτευχθεί αυτή η ρεαλιστική ουτοπία είναι να έχουν όλες οι κοινωνίες καλή εσωτερική οργάνωση: να έχουν όλες, δίκαιους ή τουλάχιστον αξιοπρεπείς, εσωτερικούς πολιτικούς θεσμούς.

Η διεθνής βασική δομή και οι αρχές του δικαίου των λαών
        Μεγάλο μέρος της παρουσίασης του Rawls για το δίκαιο των λαών μπορεί να παραλληλιστεί με τον απολογισμό της δικαιοσύνης ως ακριβοδικίας και τον πολιτικό φιλελευθερισμό. Δεδομένου ότι οι θεσμοί στο πλαίσιο της φιλελεύθερης κοινωνίας έχουν μια βασική δομή, επομένως, σύμφωνα με τον Rawls, υπάρχει και μια διεθνής βασική δομή. (LP, 33, 62, 114, 115, 122, 123)

        Ενώ ο Rawls δεν ισχυρίζεται ότι η διεθνής βασική δομή έχει διαποτιστικές επιπτώσεις στις ευκαιρίες των ατόμων, οι κανόνες αυτής της βασικής δομής μπορούν να επιβληθούν δια της βίας (π.χ. η εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ το 1990 ανατράπηκε δια της βίας από μια συμμαχία άλλων χωρών). Οι αρχές που ρυθμίζουν αυτήν τη διεθνή βασική δομή απαιτούν λοιπόν αιτιολόγηση. Κατά την αιτιολόγηση των αρχών αυτών θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι υπάρχει ακόμα περισσότερος πλουραλισμός όσον αφορά τις κοσμοθεωρήσεις στις σύγχρονες κοινωνίες απ’ ότι υπάρχει στο πλαίσιο μιας φιλελεύθερης κοινωνίας.

         Ο Rawls παραθέτει οχτώ αρχές για μια ευνομούμενη διεθνή βασική δομή:

1. Οι λαοί είναι ελεύθεροι και ανεξάρτητοι και όλοι οι άλλοι λαοί θα πρέπει να σέβονται αυτήν την ελευθερία και την ανεξαρτησία.

2. Οι λαοί θα πρέπει να σέβονται τις Συνθήκες και τις δεσμεύσεις.

3. Οι λαοί είναι ίσοι και είναι μέρη των συμφωνιών που τους δεσμεύουν.

4. Οι λαοί θα πρέπει να σέβονται το καθήκον της μη-παρέμβασης (με εξαίρεση την αντιμετώπιση σοβαρής καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων).

5. Οι λαοί έχουν δικαίωμα στην αυτοάμυνα, αλλά δεν έχουν δικαίωμα να ξεκινήσουν έναν πόλεμο για άλλους λόγους πέραν της αυτοάμυνας.

6. Οι λαοί θα πρέπει να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα.

7. Οι λαοί θα πρέπει να τηρούν κάποιους καθορισμένους περιορισμούς στη διεξαγωγή του πολέμου.

8. Οι λαοί έχουν καθήκον να βοηθούν άλλους ανθρώπους οι οποίοι διαβιούν υπό δυσμενείς συνθήκες που δεν τους επιτρέπουν να έχουν ένα δίκαιο ή αξιοπρεπές πολιτικό και κοινωνικό καθεστώς. (LP, 37)

         Όλες αυτές οι αρχές, εξαιρουμένης της τελευταίας, είναι γνωστές από το σύγχρονο διεθνές δίκαιο (παρότι η λίστα ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Rawls είναι πιο περιορισμένη για τις αρχές 4 και 6 απ’ ότι η λίστα του διεθνούς δικαίου). Ο Rawls αφήνει επίσης περιθώριο ώστε το δίκαιο των λαών να περιλαμβάνει διάφορους οργανισμούς που μπορούν να βοηθήσουν τις κοινωνίες να αυξήσουν τον πολιτικό και οικονομικό τους συντονισμό, όπως είναι οι εξιδανικευμένες εκδοχές των Ηνωμένων Εθνών, του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Λαοί: φιλελεύθεροι και αξιοπρεπείς
        Οι δρώντες στη διεθνή θεωρία του Rawls δεν είναι μεμονωμένα άτομα (πολίτες) αλλά κοινωνίες (λαοί). Λαός είναι μια ομάδα ατόμων που άρχονται από μια κοινή κυβέρνηση, συνδέονται λόγω κοινής κατανόησης (common sympathies) και είναι σταθερά προσκολλημένοι σε μια κοινή αντίληψη σωστού και δικαιοσύνης. Η κυβέρνηση ενός λαού αναλαμβάνει την ευθύνη για την τήρηση περιβαλλοντικών και πληθυσμιακών πολιτικών ώστε η εδαφική επικράτεια να μπορεί διαχρονικά να στηρίξει τους πολίτες. Ο «λαός» είναι ηθικοποιημένη έννοια και δεν έχουν όλες οι χώρες στον παγκόσμιο χάρτη τα προσόντα για να ενταχθούν στην κατηγορία αυτή.

         Η αντίληψη του Rawls σχετικά με τους λαούς στο πλαίσιο του δικαίου των λαών μπορεί να παραλληλιστεί με την αντίληψή του για τους πολίτες στο πλαίσιο της δικαιοσύνης ως ακριβοδικίας. Οι λαοί θεωρούν τους εαυτούς τους ελεύθερους υπό την έννοια ότι είναι νόμιμα πολιτικά ανεξάρτητοι και ίσους καθώς θεωρούν ότι όλοι αξίζουν ίση αναγνώριση και σεβασμό. Οι λαοί είναι λογικοί υπό την έννοια ότι θα σεβαστούν τους δίκαιους όρους συνεργασίας με άλλους λαούς, ακόμα και σε περιπτώσεις στις οποίες μπορεί να προάγουν τα λογικά συμφέροντά τους παραβιάζοντας τους όρους αυτούς, δεδομένου ότι οι άλλοι λαοί θα πράξουν το ίδιο. Έτσι, οι λογικοί άνθρωποι είναι απρόθυμοι να προσπαθήσουν να επιβάλλουν τα πολιτικά ή κοινωνικά ιδανικά τους σε άλλους λογικούς ανθρώπους. Πληρούν το κριτήριο της μεταξύ τους αμοιβαιότητας.

Ο Rawls περιγράφει τα θεμελιώδη συμφέροντα ενός λαού ως εξής:

• Προστασία της πολιτικής ανεξαρτησίας, του εδάφους και της ασφάλειας των πολιτών του,

• Διατήρηση των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών και της πολιτικής κουλτούρας του,

• Διασφάλιση του αυτοσεβασμού του ως λαού πράγμα που εξαρτάται από την επίγνωση της ιστορίας του και των πολιτισμικών του επιτευγμάτων από τους πολίτες.

         Ο Rawls αντιπαραθέτει τους λαούς με τα κράτη. Ένα κράτος, σύμφωνα με τον Rawls, παρακινείται από την επιθυμία για επέκταση του εδάφους του ή για τον προσηλυτισμό άλλων κοινωνιών στη θρησκεία του ή για απόλαυση της δύναμης να εξουσιάζει άλλους ή για αύξηση της σχετικής του οικονομικής ισχύος. Οι λαοί δεν είναι κράτη και όπως θα δούμε οι λαοί μπορεί να θεωρούν τις κοινωνίες που ενεργούν βάσει της εν λόγω επιθυμίας ως παράνομες.

         Οι λαοί είναι δύο ειδών, ανάλογα με τη φύση των εσωτερικών πολιτικών θεσμών τους. Οι φιλελεύθεροι λαοί πληρούν τις προϋποθέσεις του πολιτικού φιλελευθερισμού: έχουν νόμιμα φιλελεύθερα συντάγματα με κυβερνήσεις που βρίσκονται υπό λαϊκό έλεγχο και δεν υποκινούνται από μια μεγάλη συγκέντρωση ιδιωτικής οικονομικής ισχύος.

         Οι αξιοπρεπείς λαοί δεν είναι εσωτερικά δίκαιοι από μια φιλελεύθερη σκοπιά, μιας και οι βασικοί τους θεσμοί δεν αναγνωρίζουν τον έλλογο πλουραλισμό ούτε αντιλαμβάνονται τις φιλελεύθερες ιδέες των ελεύθερων και ίσων πολιτών που συνεργάζονται σε δίκαια βάση. Οι θεσμοί μιας αξιοπρεπούς κοινωνίας μπορούν να οργανωθούν γύρω από ένα ενιαίο δόγμα, όπως είναι μια κυρίαρχη θρησκεία. Το πολιτικό σύστημα μπορεί να μην είναι δημοκρατικό και οι γυναίκες ή τα μέλη μειονοτικών θρησκειών μπορεί να αποκλείονται από τα δημόσια αξιώματα. Παρόλα αυτά οι αξιοπρεπείς λαοί έχουν αρκετά καλή οργάνωση, σύμφωνα με τον Rawls, ώστε να δικαιούνται την ιδιότητα ισότιμου μέλους στη διεθνή κοινωνία. Όπως όλοι οι λαοί, έτσι κι οι αξιοπρεπείς λαοί δεν υποστηρίζουν επιθετικές εξωτερικές πολιτικές.
       Πέραν αυτών ο Rawls περιγράφει ένα είδος αξιοπρεπούς κοινωνίας – μια αξιοπρεπής ιεραρχικήκοινωνία – ώστε να απεικονίσει αυτό που απαιτεί η αξιοπρέπεια. Η βασική δομή μιας αξιοπρεπούς ιεραρχικής κοινωνίας απαιτεί ένα αξιοπρεπές σύστημα κοινωνικής συνεργασίας. Πρώτον, διασφαλίζει μια βασική λίστα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

         Δεύτερον, το πολιτικό του σύστημα λαμβάνει υπόψη τα θεμελιώδη συμφέροντα όλων των ανθρώπων μέσω μιας αξιοπρεπούς διαβουλευτικής ιεραρχίας (decent consultation hierarchy). Αυτό σημαίνει πως η κυβέρνηση όντως διαβουλεύεται με τους εκπροσώπους όλων των ομάδων που συλλογικά εκπροσωπούν όλα τα άτομα σε μια κοινωνία και ότι η κυβέρνηση αιτιολογεί τους νόμους και τις πολιτικές της στις ομάδες αυτές. Η κυβέρνηση δεν παρεμβαίνει στις διαμαρτυρίες και απαντά στις διαμαρτυρίες με ευσυνείδητες απαντήσεις. Η κυβέρνηση υποστηρίζει επίσης το δικαίωμα των πολιτών να μεταναστεύουν.

        Ο Rawls φαντάζεται μια αξιοπρεπή ιεραρχική κοινωνία που ονομάζει «Καζανιστάν». Εδώ, ευνοημένη θρησκεία είναι το Ισλάμ και μόνο οι μουσουλμάνοι έχουν δικαίωμα να κατέχουν υψηλά αξιώματα. Ωστόσο, οι μη μουσουλμανικές θρησκείες μπορούν να ασκούνται άνευ φόβου και οι πιστοί ενθαρρύνονται να συμμετέχουν στην πολιτική κουλτούρα της ευρύτερης κοινωνίας. Οι μειονότητες δεν υπόκεινται σε αυθαίρετη διάκριση από το νόμο ούτε αντιμετωπίζονται ως κατώτερες από τους μουσουλμάνους. Το Καζανιστάν χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με τον Rawls, ως ένα εν-τάξει μέλος της κοινωνίας των λαών.

Διεθνής ανεκτικότητα και ανθρώπινα δικαιώματα
         Οι φιλελεύθεροι λαοί ανέχονται τους αξιοπρεπείς λαούς και τους αντιμετωπίζουν πράγματι ως ίσους. Εάν δεν το έπρατταν, σύμφωνα με τον Rawls, θα σήμαινε έλλειψη σεβασμού στους αποδεκτούς τρόπους επιβολής της τάξης σε μια κοινωνία. Οι φιλελεύθεροι λαοί θα έπρεπε να αναγνωρίζουν το όφελος της αυτοδιάθεσης και να επιτρέπουν στις αξιοπρεπείς κοινωνίες να αποφασίζουν οι ίδιες για το μέλλον τους. Η κυβέρνηση ενός φιλελεύθερου λαού δεν θα πρέπει να ασκεί κριτική στους αξιοπρεπείς λαούς επειδή δεν είναι φιλελεύθεροι ή να δημιουργεί κίνητρα ώστε να γίνουν πιο φιλελεύθεροι. Η κριτική και οι παροτρύνσεις μπορεί να προκαλέσουν πικρία και δυσαρέσκεια στους αξιοπρεπείς λαούς και να είναι έτσι αντιπαραγωγικοί. 

         Πράγματι, ο δημόσιος λόγος (reason) επιβάλλει καθήκον ευπρέπειας ενώπιον των μελών της διεθνούς κοινωνίας, όπως και ενώπιον των μελών μιας φιλελεύθερης κοινωνίας. Οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι και οι υποψήφιοι για υψηλά αξιώματα θα έπρεπε να εξηγήσουν τις θέσεις τους περί εξωτερικής πολιτικής σε άλλους λαούς σύμφωνα με τις αρχές και τις αξίες του δικαίου των λαών και θα έπρεπε να αποφεύγουν την εξάρτηση από επίμαχες τοπικιστικές αντιλήψεις τις οποίες δεν μπορούν λογικά να συμμερίζονται όλοι οι λαοί.

         Ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο οι φιλελεύθεροι λαοί ανέχονται τους αξιοπρεπείς λαούς, σύμφωνα με τον Rawls, είναι ότι οι αξιοπρεπείς λαοί εγγυώνται σε όλους τους ανθρώπους εντός της επικράτειάς τους μια βασική λίστα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα βασικά αυτά ανθρώπινα δικαιώματα περιλαμβάνουν το δικαίωμα στη διαβίωση, στην ασφάλεια, στην προσωπική ιδιοκτησία και τυπική ισότητα ενώπιον του νόμου, καθώς και την ελευθερία από τη δουλεία, την προστασία εθνοτικών ομάδων από γενοκτονίες και ορισμένη ελευθερία συνείδησης (αλλά όχι, όπως είδαμε, δικαίωμα συμμετοχής στις δημοκρατικές διαδικασίες). Τα βασικά αυτά ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν τις ελάχιστες απαιτούμενες συνθήκες ώστε να μπορούν οι άνθρωποι να προβούν σε κοινωνική συνεργασία με οποιαδήποτε πραγματική έννοια. Επομένως, κάθε καλά οργανωμένη κοινωνία οφείλει να τα προστατεύσει.

         Ο ρόλος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο δίκαιο των λαών είναι λοιπόν να θέσει όρια στη διεθνή ανεκτικότητα. Κάθε κοινωνία που εγγυάται τη λίστα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Rawls θα είναι απρόσβλητη από καταναγκαστική παρέμβαση από άλλους λαούς. Οι κοινωνίες που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα υπερβαίνουν τα όρια ανεκτικότητας και μπορεί δικαίως να υποβληθούν σε οικονομικές κυρώσεις ή ακόμα και στρατιωτική επίθεση.

Η διεθνής αρχική θέση 
         Η διεθνής αρχική θέση μπορεί να παραλληλιστεί με την εγχώρια αρχική θέση της δικαιοσύνης ως ακριβοδικίας. Η αρχική αυτή θέση απαντά στο ερώτημα; «Με τι όρους συνεργασίας θα συμφωνούσαν οι ελεύθεροι και ίσοι λαοί (φιλελεύθεροι και αξιοπρεπείς) υπό δίκαιες συνθήκες;» Η στρατηγική είναι να οικοδομηθεί η αντίληψη των λαών στο πλαίσιο της αρχικής αυτής θέσης, μαζί με περιορισμούς στους λόγους που ευνοούν βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου: να περιγραφούν οι έλλογες συνθήκες υπό τις οποίες μπορεί να επιτευχθεί ορθολογική συμφωνία για τις αρχές.

         Στο πλαίσιο της διεθνούς αρχικής θέσης εκπρόσωποι κάθε λαού συμφωνούν στις αρχές για την διεθνή βασική δομή. Κάθε συμβαλλόμενος βρίσκεται πίσω από ένα πέπλο άγνοιας, στερημένος πληροφοριών σχετικά με το λαό που εκπροσωπεί, όπως το μέγεθος της επικράτειάς του και τον πληθυσμό, καθώς και την αντίστοιχη πολιτική και οικονομική ισχύ του. Κάθε μέρος προσπαθεί να κάνει το καλύτερο για τον λαό που εκπροσωπεί, στο πλαίσιο των θεμελιωδών συμφερόντων που έχουν όλοι οι λαοί.

         Ο Rawls ισχυρίζεται πως οι συμβαλλόμενοι στο πλαίσιο της διεθνούς αρχικής θέσης θα ευνοούσαν τις οχτώ αρχές που αναφέρθηκαν παραπάνω. Ξεκινώντας από μια βάση ισότητας και ανεξαρτησίας, τα μέρη δεν θα έβλεπαν κανέναν λόγο να εισάγουν ανισότητες στις σχέσεις μεταξύ των λαών (πέραν ορισμένων λειτουργικών ανισοτήτων στο σχεδιασμό συνεταιριστικών οργανισμών, όπως είναι η επιπλέον συμμετοχή των πλουσιότερων χωρών σε έναν εξιδανικευμένο Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών).

        Οι συμβαλλόμενοι θα απέρριπταν διεθνείς ωφελιμιστικές αρχές, καθώς κανένας λαός δεν είναι προετοιμασμένος να δεχτεί να θυσιάσει τα θεμελιώδη συμφέροντά του προς όφελος μιας μεγαλύτερης συνολικής παγκόσμιας ωφέλειας.

         Μετά την επιλογή των οχτώ αρχών του δικαίου των λαών, τα μέρη πρέπει στη συνέχεια να βεβαιωθούν πως οι αρχές αυτές μπορούν να βάλουν μια σταθερή τάξη στις διεθνείς σχέσεις στο πέρασμα του χρόνου. Κατ’ αναλογία προς την εγχώρια περίπτωση, τα μέρη θα δουν ότι οι αρχές του δικαίου των λαών διασφαλίζουν το συμφέρον των λαών και οι λαοί θα αποκτήσουν εμπιστοσύνη και πίστη ο ένας στον άλλον, καθώς όλοι με το πέρασμα του χρόνου θα τηρούν τις αρχές αυτές πρόθυμα. Η σταθερότητα της διεθνούς πολιτικής τάξης θα είναι επομένως σταθερότητα για τους ορθούς λόγους (και όχι απλά ένα modus vivendi), μιας και κάθε λαός θα διασφαλίζει τις αρχές αυτές ως την πρώτη και καλύτερη επιλογή του όποια και αν είναι η εκάστοτε διεθνής ισορροπία δυνάμεων.

         Ο Rawls επιχειρεί επίσης να αντλήσει εμπειρική υποστήριξη για το επιχείρημα της σταθερότητας από τη βιβλιογραφία για τη δημοκρατική ειρήνη. Οι κοινωνικοί επιστήμονες ανακάλυψαν πως ιστορικά οι δημοκρατίες απέφευγαν τον πόλεμο μεταξύ τους. Ο Rawls το αιτιολογεί λέγοντας πως οι φιλελεύθερες κοινωνίες είναι, λόγω των εσωτερικών πολιτικών δομών τους, ικανοποιημένες. Οι φιλελεύθεροι λαοί δεν επιθυμούν ηγεμονική δόξα, εδαφική επέκταση ή τον προσηλυτισμό άλλων στη θρησκεία τους και ό,τι χρειάζονται από άλλες χώρες μπορούν να το αποκτήσουν μέσω του εμπορίου. Οι φιλελεύθεροι λαοί, σύμφωνα με τον Rawls δεν έχουν λόγο να διεξάγουν επιθετικούς πολέμους κι έτσι μπορεί να υπάρξει πραγματική ειρήνη μεταξύ τους. Και δεδομένου ότι οι αξιοπρεπείς λαοί ορίζονται ως μη-επιθετικοί, κάθε αξιοπρεπής λαός μπορεί επίσης να συμμετέχει σε αυτήν τη φιλελεύθερη ειρήνη.

        Αφού συμφωνήσουν οι συμβαλλόμενοι στις οχτώ αρχές του δικαίου των λαών, στη συνέχεια συνεχίζουν να προσδιορίζουν πιο συγκεκριμένα τις αρχές αυτές σε μια διαδικασία ανάλογημε την εγχώρια ακολουθία των τεσσάρων σταδίων.


Θεωρία του μη ιδανικού: τα εκτός νόμου κράτη και οι επιβαρυμένες κοινωνίες

        Οι αρχές που επιλέγονται στο πλαίσιο της διεθνούς αρχικής θέσης περιέχουν την πρόνοια για μη ιδανικές καταστάσεις: καταστάσεις στις οποίες τα έθνη είναι απρόθυμα να συμμορφωθούν με τις αρχές του ιδανικού ή δεν μπορούν να συνεργαστούν βάσει αυτών. Η πρόνοια περιλαμβάνεται στις αρχές 4 έως 8 του δικαίου των λαών.

       Τα εκτός νόμου κράτη αρνούνται τη συμμόρφωση: απειλούν την ειρήνη προσπαθώντας να επεκτείνουν την εξουσία και την επιρροή τους ή παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα αυτών που διαβιούν στην επικράτειά τους. Οι αρχές του δικαίου των λαών επιτρέπουν στους λαούς να πολεμούν αυτά τα εκτός νόμου κράτη σε αυτοάμυνα και να λαμβάνουν καταναγκαστικά μέτρα εναντίον τους ώστε να σταματήσουν την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε οποιαδήποτε στρατιωτική σύγκρουση με τους παράνομους, οι λαοί θα πρέπει να σέβονται τις αρχές της δίκαιης διεξαγωγής πολέμου, όπως είναι η αποφυγή άμεσων επιθέσεων σε άμαχους πολίτες του εχθρού εκτός από ιδιαίτερα κρίσιμες περιπτώσεις. Στόχος του πολέμου, σύμφωνα με τον Rawls, είναι η μέριμνα ώστε όλες οι κοινωνίες να τηρούν το δίκαιο των λαών και κάποια στιγμή να γίνουν πλήρη μέλη της διεθνούς κοινωνίας.

        Οι επιβαρυμένες κοινωνίες παλεύουν με κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που δυσχεραίνουν τη διατήρηση των φιλελεύθερων ή αξιοπρεπών θεσμών τους. Μπορεί να στερούνται επαρκών υλικών ή κοινωνικών πόρων ώστε να στηρίξουν ένα σχέδιο κοινωνικής συνεργασίας, ίσως επειδή επέτρεψαν να αναπτυχθεί ο πληθυσμός πέραν των υφιστάμενων πόρων της επικράτειας. Το δίκαιο των λαών (όγδοη αρχή) απαιτεί τη συνδρομή προς τους επιβαρυμένους λαούς μέχρι να μπορούν να αναλάβουν τις υποθέσεις τους (ήτοι να αποκτήσουν καλή οργάνωση).

        Ο Rawls υποστηρίζει πως η βασική δομή της κοινωνίας και η πολιτική της κουλτούρα είναι τα σημαντικότερα για την αυτάρκειά της. Και όμως υπάρχουν καταστάσεις στις οποίες η διεθνής κοινότητα πρέπει να βοηθά την επιβαρυμένη κοινωνία να ξεπεράσει αυτό το επίπεδο. Αυτό το καθήκον βοήθειας αποτελεί τη μεγαλύτερη παρέκκλιση του Rawls από τους κανόνες του υφιστάμενου διεθνούς δικαίου. Η αποδοχή αυτού του καθήκοντος θα απαιτούσε σημαντικές αλλαγές στο πως ανταποκρίνονται σήμερα τα έθνη στην παγκόσμια φτώχεια και στα αποτυχημένα κράτη.

Συμφιλίωση και ρεαλιστική ουτοπία
         Το όραμα του Rawls είναι όραμα για μια αδιάκοπη ειρηνική συνεργατική διεθνή τάξη, όπου οι φιλελεύθεροι και αξιοπρεπείς λαοί είναι έτοιμοι να επιβάλλουν την ειρήνη στα επιθετικά κράτη, να διασφαλίσουν τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και να βοηθήσουν τις χώρες που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες όσο χρίζουν βοήθειας.

        Σε ένα βαθμό πρόκειται για όραμα περιορισμένης φιλοδοξίας. Οι αξιωματούχοι των δημοκρατικών κοινωνιών δεν μπορούν να κάνουν πολύ περισσότερα από το να ελπίζουν πως οι αξιοπρεπείς κοινωνίες θα γίνουν εσωτερικά πιο ανεκτικές και δημοκρατικές. Μόλις εκπληρωθεί το καθήκον βοήθειας των επιβαρυμένων λαών δεν τίθενται επιπλέον προϋποθέσεις σε ότι αφορά την οικονομική διανομή στο πλαίσιο του δικαίου των λαών του Rawls: οι ανισότητες πέραν των εθνικών συνόρων δεν ενδιαφέρουν πολιτικά. Τα άτομα ανά τον κόσμο μπορεί να υποφέρουν πολύ λόγω κακοτυχίας και μπορεί να στοιχειώνονται από ένα πνευματικό κενό. Ο πρακτικός στόχος του δικαίου των λαών του Rawls είναι η εξάλειψη των μεγαλύτερων δεινών στην ανθρώπινη ιστορία: άδικοι πόλεμοι και καταπίεση, θρησκευτικές διώξεις και αποστέρηση της ελευθερίας συνειδήσεως, λιμός και φτώχεια, γενοκτονίες και μαζικές δολοφονίες. Τα όρια της φιλοδοξίας αυτής έχουν ως αποτέλεσμα να μένουν έξω πολλοί τομείς στον κόσμο στους οποίους δεν δίνει λύσει η πολιτική φιλοσοφία του Rawls.

        Παρόλα αυτά, ενώ το όραμα του Rawls είναι ρεαλιστικό είναι ταυτόχρονα και ουτοπικό. Το να πιστέψει κανείς ότι το όραμα του Rawls είναι εφικτό είναι σαν να πιστεύει ότι τα άτομα δεν είναι μόνο εγωκεντρικά και ανήθικα και ότι οι διεθνείς σχέσεις μπορούν να είναι κάτι παραπάνω από έναν απλό ανταγωνισμό για εξουσία, πλούτο και δόξα. Η αποδοχή της πιθανότητας ενός δίκαιου και ειρηνικού μέλλοντος προσφέρει μια άμυνα έναντι της παραίτησης ή του κυνισμού, που θα φάνταζε διαφορετικά αναπόφευκτος. «Καταδεικνύοντας πώς ο κοινωνικός κόσμος μπορεί να πραγματοποιήσει τα χαρακτηριστικά μιας ρεαλιστικής ουτοπίας, η πολιτική φιλοσοφία παρέχει έναν μακροπ ρόθεσμο στόχο πολιτικού αγώνα και η προσπάθεια επίτευξής του δίνει νόημα σε αυτά που μπορούμε να κάνουμε σήμερα.» (LP, 128)


Διαβάστε επίσης: 
Τζων Ρολς, Στόχοι και Μέθοδοι
Τζων Ρολς, Πολιτικός Φιλελευθερισμός
Τζων Ρολς, Η δικαιοσύνη ως ακριβοδικία

Από τη σειρά «Σύγχρονοι Στοχασμοί και Πολιτικές Παρεμβάσεις» του Ινστιτούτου Στρατηγικών και Αναπτυξιακών Μελετών (ΙΣΤΑΜΕ) – Ανδρέας Παπανδρέου
Διαβάστε για τη ζωή και το έργο του Τζων Ρολς εδώ

Ευχαριστούμε το ΙΣΤΑΜΕ για την παραχώρηση της άδειας για την δημοσίευση αυτού του άρθρου

8 Δεκεμβρίου 2010

Σχετικά άρθρα