Η Ευρωπαϊκή Ένωση αφού πέρασε από μια φάση μεγάλης ανάπτυξης και καθιερώθηκε ως μια ισχυρή δύναμη αλλά και εν μέρει ως πρότυπο συνασπισμού και συνεργασίας για τα υπόλοιπα κράτη του πλανήτη, βρίσκεται σήμερα στην πλέον κρίσιμη φάση για την επιβίωσή της.
Πάντα μία κρίση εμπεριέχει μια οδύνη που λειτουργεί παρωθητικά για πρόοδο και εξέλιξη. Χωρίς κρίσεις ο κόσμος και ο κάθε άνθρωπος χωριστά θα βούλιαζε σε ένα τέλμα αποζωτικοποίησης. Αυτές παρέχουν την ευκαιρία για το καλύτερο και την αναζωογόνηση. Όμως πέρα από την ευκαιρία αποκαλύπτουν μέσα από στοχαστικό προβληματισμό τις αιτίες της στρέβλωσης που οδηγούν στο αδιέξοδο. Αν αυτός ο προβληματισμός για τις αιτίες δεν πραγματοποιηθεί ή δεν ολοκληρωθεί, τότε ως αποτέλεσμα θα έχουμε τη μεγιστοποίηση της κρίσης και της οδύνης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με τον εαυτό της. Όχι λόγω των οικονομικών προβλημάτων από τα ελλείμματα του Νότου αλλά των θεμελιωδών αντιφάσεων στο εσωτερικό της. Ως κυριότερες αντιφάσεις θα θεωρούσαμε:
1) η αντίφαση του προκρίματος των εθνικών συμφερόντων έναντι της Ένωσης ως συνόλου. Αποκαλυπτικού αυτού του δεδομένου είναι ότι οι πολίτες του κάθε κράτους ταυτίζονται και αισθάνονται τον εαυτό τους πρωτίστως μέσα από την εθνικότητά τους και δευτερευόντως από την ιδιότητά τους ως Ευρωπαίου πολίτη.
2) η δημιουργία αξόνων ισχύος στο εσωτερικό της ή ακόμη και ισχυρών κρατών που διαμορφώνουν την πολιτική της. Χαρακτηριστικό, και εξαιρετικά γελοίο θα έλεγε κανείς, είναι ο τρόπος που στήνονται για να φωτογραφηθούν οι ηγέτες στις συναντήσεις τους, όπου ο γερμανός, ο γάλλος και ο βρετανός ηγέτης βρίσκονται μονίμως στο κέντρο. Αυτή η σημειολογική στάση αποκαλύπτει και το πως λαμβάνονται οι αποφάσεις. Το απόλυτα δεδομένο είναι ότι η ισχύς της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι η Γερμανία ή η Γαλλία αλλά η συλλογικότητά της, η συλλογική της συνείδηση: «Είμαστε ίσοι μεταξύ ίσων». Ε λοιπόν αυτό δε συμβαίνει.
3) η έλλειψη συλλογικού οράματος. Αυτό πρέπει να είναι ένα όραμα όχι μόνο οικονομικό αλλά και αξιακό (βλ. κοινωνικό, πολιτισμικό, δημοκρατικό-πολιτικό, πλανητικό κλπ). Το συλλογικό δε σημαίνει μόνο ένα όραμα για την Ευρωπαϊκή Ένωση και την πορεία της για το μέλλον αλλά και για τον πλανήτη.
4) η έλλειψη ευελιξίας που εν μέρει αντισταθμίζεται από το γεγονός της ισχύος της συλλογικότητας αλλά που δυστυχώς αφαιρεί δύναμη από το σχήμα. Ένα μέρος αυτής της έλλειψης προέρχεται από την ίδια τη φύση της συλλογικότητας αλλά ένα μεγάλο μέρος της γραφειοκρατίας και αυτής της πλαδαρής βραδύτητας και δυσκινησίας οφείλεται στο έλλειμμα εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών και αυτό είναι που πρέπει να εκλείψει ( ή μάλλον καλύτερα να εκλείψουν οι παράγοντες που του επιτρέπουν να υπάρχει). Εδώ βρίσκεται και η ευθύνη και των μικρότερων (σε ισχύ) κρατών στο να είναι αξιόπιστα στις δεσμεύσεις τους προς την ΕΕ αλλά και σταθερά στο όραμα της κοινότητας που συμμετέχουν.
5) η απουσία πολιτικών που θα εξασφαλίζουν την ισόρροπη οικονομική ανάπτυξη και θα αποτρέπουν, αυτό που σήμερα συμβαίνει, την οικονομική ανισότητα και αποκλεισμό και που προωθεί η κα Μέρκελ (προφανώς εν αγνοία της αλλά και από παρεξήγηση του ρόλου της, στην προσπάθειά της να περιορίσει τα ελλείμματα και να «συμμορφώσει» τους άτακτους και λιγότερο συστηματικούς). Χρειάζεται να γίνει κατανοητό ότι η οικονομική σύγκλιση δεν μπορεί να επιτευχθεί όταν κάποια κράτη μέλη χρηματοδοτούν δάνεια και υποδομές που δεν έχουν, τη στιγμή που τα πλούσια χρηματοδοτούν την έρευνα και την τεχνολογία. Ποτέ έτσι δεν πρόκειται να κλείσει η ψαλίδα. Οι τιμωρίες δεν αλλάζουν κανέναν. Αντιθέτως προκαλούν αντανακλαστικά φόβου και μίσους.
Η «αλληλεγγύη» πρέπει να θεωρείται δεδομένη για να αντιστρέψουμε τη γνωστή ρήση του κου Σόυμπλε. Όχι για να μπορεί ο καθένας να ασωτεύει σε βάρος των υπολοίπων αλλά γιατί είναι η ουσία της συλλογικότητας.
Η ενιαία οικονομική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το επόμενο βήμα και σίγουρα η μόνη λύση. Αλλά υπό προϋποθέσεις. Αν δεν εκλείψουν και οι υπόλοιπες αντιφάσεις δε θα είναι βιώσιμη. Αν οι πολίτες δεν πιστέψουν στην Ενιαία Ευρώπη (και είναι αλήθεια ότι και αυτή δεν έχει κάνει πολλά για να τους πείσει), των πολιτών όμως και όχι των ισχυρών συμφερόντων, τίποτα δεν μπορεί να αποτρέψει τη μελλοντική πιο επώδυνη κρίση και ενδεχομένως διάλυση.
Η Ευρώπη δεν πίστεψε αρκετά στον εαυτό της και δεν τον οραματίστηκε ποτέ ως ένα παγκόσμιο πρότυπο όπου η ελευθερία, η ισότητα και η αδελφοσύνη πραγματώνονται. Η εσωστρέφειά της στην εξωτερική πολιτική ευτυχώς δεν της επέτρεψε να παίξει έναν ηγεμονικό ρόλο. Και «ευτυχώς» γιατί το θέμα δεν είναι να επικρατήσει ως άλλος ένας (συνηθισμένος) πόλος πολιτικής και οικονομικής ισχύος στον πλανήτη, αλλά ως μια δύναμη δικαίου, ορθού λόγου και πλανητικής αλληλεγγύης. Ως ένα αληθινό πλανητικό πρότυπο.
Μέχρι να γίνει κάτι τέτοιο, οι ηγέτες, πελαγωμένοι αφού ποτέ δεν κατέκτησαν τη νηφαλιότητα της απλότητας για να μπορούν να αξιολογούν (να ιεραρχούν τις αξίες δηλαδή) με ορθό τρόπο, δίχως έμπνευση και όραμα, θα προσπαθούν ματαίως να επιλύσουν το πρόσκαιρο και τα αδιέξοδά του, θα προσπαθούν να συντηρήσουν κάτι που ίσως καλά καλά δεν καταλαβαίνουν, θα οδεύουν προς κάποια σύνοδο κορυφής με πρόθεση να διεκδικήσουν τα συμφέροντά τους και όχι με αίσθηση της συλλογικής τους ευθύνης.
Γιώργος Μαυρουλέας, πολιτικός επιστήμονας
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων
gmavrouleas@solon.org.gr
Φωτό:Wikimedia
29 Νοεμβρίου 2010
