HNΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ – ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ 1821 (του Γιάννη Ζήση)
Η Ελλάδα πολύ συχνά παγιδεύτηκε στην αναζήτηση της στρατηγικής που θα έπρεπε να ακολουθήσει γύρω από το θέμα της εθνικής της απελευθέρωσης και της εθνικής της ταυτότητας. Πέρασε από διάφορους προβληματισμούς αναζητώντας αυτό το ζήτημα. Χαρακτηριστικός είναι ο προβληματισμός του Κοραή για τον οποίον η επανάσταση του 1821 ήρθε νωρίς και χωρίς τους αναγκαίους όρους βιωσιμότητας του εποικοδομήματος.
Κάτω από αυτό το σκεπτικό θα μπορούσαμε να πούμε πως κάπως έτσι θα έβλεπε την Ρώσικη επανάσταση του 1917 ο Μαρξ, παρότι συνέδραμε με προορατική εκτίμηση στις εξελίξεις. Αντίστοιχος προβληματισμός υπήρξε και για την σύγκρουση μεταξύ του Χριστιανικού και του αρχαιοελληνικού φονταμενταλισμού, η οποία κορυφώθηκε με διάφορους απολογητές όπως ο Βούλγαρης, ο Ζαμπέλιος και ο Παπαρηγόπουλος, από διαφορετικές οπτικές γωνίες.
Ο Ίωνας Δραγούμης επανέθεσε το ζήτημα του κατά πόσο τελικά θα έπρεπε η Ελλάδα να αλώσει εκ των ένδον το πλαίσιο της ολότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέσω μιας Φαναριώτικης και εμποροκρατικής κυριαρχίας. Ένα ύστερο τοποθετημένο ζήτημα, την ίδια ώρα που η Ελλάδα είχε αποτύχει μέσα από την παρεμβατικότητα της στην Βουλγαρία και στην Αλβανία, εξεγείροντας την αντίθεση μέσα από Φαναριωτικές και Εκκλησιαστικές πολιτικές, σε γλωσσικά, θρησκευτικά και εθνοτικά θέματα.
Αυτός ο προβληματισμός είχε τεθεί από την εποχή του Ρήγα Φεραίου και σχετιζόταν με την πολυμερή και ομοσπονδιακή σχεδόν αμφισβήτηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό θα ήταν ένα τελείως διαφορετικό εγχείρημα το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει στις Ηνωμένες Πολιτείες των Βαλκανίων και της Εγγύς Ανατολής, απαιτώντας όμως τελείως ειδικές συνθήκες οι οποίες ήταν ανέφικτες εάν λάβουμε υπόψη τον δεδομένο παρεμβατισμό των Μεγάλων Δυνάμεων. Οι Μεγάλες Δυνάμεις λειτουργούσαν με την εξωτερική ή ρεαλιστική λογική του «Ανατολικού ζητήματος», με την ιδιαίτερη εμπλοκή της Μέσης Ανατολής και των παραγόντων που από τότε λειτουργούσαν στην λογική της Μέσης Ανατολής, ακόμη και στην προ πετρελαίου εποχή.
Το ανεδαφικό του σεναρίου
*Αυτό το εγχείρημα θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολο στον θρησκευτικό τομέα, δεδομένου των δυσκολιών αρμονικής συνύπαρξης μεταξύ του Χριστιανισμού και του Μουσουλμανισμού. Εγχειρήματα όπως αυτά των ΗΠΑ, πέρασαν από πολλές διακυμάνσεις -εσωτερικές και εξωτερικές- αλλά είχαν λιγότερα στοιχεία διαφοροποίησης. Βέβαια πήρε πολύ μεγάλο χρόνο αυτή η εσωτερική ομογενοποίηση, σχεδόν δύο ολόκληρους αιώνες. Εκφράστηκε πραγματικά μόνο στις μέρες μας, μ’ όλη την προβληματική πραγματικότητα των ΗΠΑ, σε καθεστώς που αφορά την διακυβέρνηση και την οικονομία αλλά και τον οικουμενικό πατερναλιστικό χαρακτήρα τους.
*Κοιτώντας -εκ του μακρόθεν πλέον και εκ των υστέρων- το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι της ευρύτερης περιοχής, φαίνεται ως τελείως απίθανη η περίπτωση να καταφέρει μια εθνοτική ομάδα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας –η Ελληνική- να συγκρατήσει γύρω της έναν ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, χωρίς τα ειδικά δημογραφικά συγκριτικά πλεονεκτήματα μεγάλης κλίμακας. Αρκεί να αναλογιστούμε το ντόμινο εθνοτικών απελευθερώσεων το οποίο είδαμε σε όλα τα κύματά του, στο κύμα του 19ου αιώνα, στο κύμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και των διασπάσεων των κρατών, στο κύμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και κατόπιν του Ψυχρού Πολέμου. Το ίδιο γίγνεσθαι λειτουργεί και στην Αφρική και στην Ασία. Αυτό τα ντόμινο μας δηλώνει ότι δεν υπήρχε καμία περίπτωση να μπορέσει να υπάρξει τέτοιους είδους συνοχή.
*Επίσης η βιωσιμότητα ενός εγχειρήματος υπομονετικής παρακολούθησης της πορείας αυτοδιάλυσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας -της αυτοσυγκράτησης του επαναστατικού πνεύματος του Ελληνικού λαού- με στόχο τον πλήρη έλεγχο της αυτοκρατορίας, δεν φαίνεται εφικτή και από την σύγχρονη εξέλιξη τόσο της δημογραφικής όσο και της δημοκρατικής δυναμικής των ετερόδοξων πληθυσμών της αυτοκρατορίας.
*Αυτήν την εξέλιξη –για υγιείς κοινωνικά λόγους από μια άποψη- δεν θα μπορούσε να παρακολουθήσει η σύγχρονη Ελλάδα, όπως εξάλλου και οι άλλες σύγχρονες ευρωπαϊκές χώρες. που διακρίνονται από το στοιχείο της κοινωνικής νεωτερικότητας. Ακόμη και οι χώρες της «περιφέρειας» που εισήχθηκαν σε ένα κύκλο νεωτερικής ολοκλήρωσης κινδυνεύουν λόγω της μεγάλης δημογραφικής μεγέθυνσή τους –μεταξύ άλλων- από τις συνέπειες της περιβαλλοντικής καταστροφής των εδαφών τους.
Μεγαλοϊδεατισμός, ηθική και διεθνείς σχέσεις
Σε αυτό τον στοχασμό βλέπουμε τη λογική, από τη μία της μεγάλης ιδέας -στο εθνοτικό-επεκτατικό σκέλος- και από την άλλη της ολότητας, μέσα από την κοινωνική κυριαρχία, και την σταδιακή εθνοποίηση της κυριαρχίας αυτής εκ των ένδον. Συνυπάρχουν ως δύο μεγαλοϊδεατικές εκδοχές.
Η πρώτη μας οδήγησε στα τραγικά ιστορικά όρια, στην εμπειρία της Μικρασιατικής καταστροφής και της οριοθέτησής της που φτάνουν μέχρι σήμερα στο ζήτημα της Κύπρου.
Η δεύτερη παρέμεινε ως μια ανεδαφική υπόθεση εργασίας που όμως μπορούμε να την κρίνουμε ως βεβαιωμένα αδύνατη υπόθεση για την εκπλήρωση της, όχι μόνο από το γίγνεσθαι της περιφέρειάς μας αλλά και από το ευρύτερο γίγνεσθαι.
Εξετάζοντας και τις δύο θεωρίες από ηθική σκοπιά θα λέγαμε ότι είναι το ίδιο ανήθικες -αν τις δούμε υπό την έννοια την χριστιανική ή την ανθρωπιστική. Ωστόσο στο πλαίσιο του διεθνούς γίγνεσθαι δεν έχει πολυδουλέψει η ηθική σε κανένα λαό και αυτό αποτελεί δυστύχημα. Γι’ αυτό και το ηθικό στοιχείο στις διεθνείς σχέσεις περιορίζεται μόνο μέσα από το διακύβευμα της καταστροφικής εκδοχής, ιδιαίτερα με τα όπλα μαζικής καταστροφής.
Η απελευθέρωση των διεθνών σχέσεων από την τάση αναγόρευσης του στενού εθνικού συμφέροντος ως υπέρτατη αρχή έναντι όλων των άλλων αποτελεί ακόμη ζητούμενο, παρά την εμπειρία του Α και Β παγκόσμιου πολέμου, τους κίνδυνους του Ψυχρού πολέμου και την υπαρξιακή –και όχι φανταστική- βάση της ηθικής, της λογικής και της αγάπης.
Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας,
Μέλος της γραμματείας της ΜΚΟ Σόλων
ioanzisis@solon.org.gr
Διαβάστε επίσης:
-Κριτική, αυτοκριτική και ελληνική κρίση
-Ελλάδα, ένα πλεόνασμα και τέσσερα ελλείμματα
-Επιείκεια και θεσμική συνοχή – Το στρατηγικό έλλειμμα της Ελλάδας
–Aυτοκαταστροφική κουλτούρα και Ελλάδα
-H νεωτερική Ελλάδα και οι τραγωδίες της
-Στρέβλωση αγοράς: το ελληνικό και το γερμανικό παράδειγμα
-Πλάγια σκέψη και ηθικός οικονομικός ρεαλισμός
-Ελληνικός οδικός χάρτης εξόδου από την κρίση
Φωτό: Βικιπαίδεια
26 Noεμβρίου 2010