1

O METAΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΕ ΑΝΟΙΚΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΙΔΕΩΝ (του Γιάννη Ζήση)

Σε κάθε εποχή παρουσιάζονται νέες ιδέες. Το πρόβλημα με τις νέες ιδέες βρίσκεται στο ότι είναι πολύ εύκολο σε πολλούς να πουν αυτό που κάποιος είχε πει στον Φρόιντ όταν εκείνος πρωτοπαρουσίαζε την θεωρία του: ότι, δηλαδή, λέει πολλά που είναι αλήθειες, αλλά τα έχουν πει άλλοι πριν από αυτόν, και πολλά καινούρια τα οποία, όμως, δεν έχουν καμία σημασία και είναι ανοησίες. Μετά από τόσα χρόνια, κανείς πλέον δεν θυμάται αυτόν – όλοι, όμως, θυμούνται τον Φρόιντ.

Σε τέτοιες συνθήκες είναι που συντελείται η πρόοδος των ιδεών. Ακόμη και ο ίδιος ο Φρόιντ θα μπορούσε να πει για άλλους αυτό που ειπώθηκε για τον ίδιο, και που μόλις περιγράψαμε παραπάνω. [1]

Αυτό είναι το πρόβλημα της συνείδησης με την τάση της προς τη στατικότητα. Είναι ανθρωπολογικό το πρόβλημα της περιορισμένης κινητικότητας της ερμηνευτικής συνείδησης απέναντι στο πραγματικά πολύπλοκο και ιλιγγιωδώς συμβαίνον στη φύση και τη λειτουργική όψη της ζωής. Σε αυτό έρχεται να προστεθεί το πρόβλημα του επιπέδου αυτοαναφορικότητας της συνείδησης, της αυτεπίγνωσής της και της αυτοσυνειδησίας της.

Κάθε σύστημα που επιδιώκει να γίνει κλειστό δεν είναι πλήρες. Το θεμελιώδες ζήτημα είναι αν το υλικό σύμπαν είναι ανοικτό σε πράξεις, με την έννοια που δίνουμε στη θεωρία των συνόλων και στη μαθηματική θεωρία και έννοια. Σε αυτή την περίπτωση, οι φυσικοχημικές πράξεις εγκυμονούν μέσα τους, υπό την ευρύτερη έννοια, ψυχολογικές και βιολογικές πράξεις. Έτσι, οι ψυχολογικοί και οι βιολογικοί νόμοι των υλικών αιτιολογικών συναφειών, φυσικών και βιοχημικών διεργασιών και συναφειών έχουν ευρύτερο πεδίο εφαρμογής από αυτό που τους αποδίδουμε μέχρι τώρα. 

Ένα κλειστό σύστημα εννοιών που δεν έχει οντολογική και συνειδησιολογική αναφορά δεν είναι βιώσιμο. Με τους προτασιακούς όρους του Γκέντελ, [2] απορρίφθηκε ως πλάνη οποιοδήποτε κλειστό μαθηματικό σύστημα προτάσεων. Το αυτό ισχύει, ακόμη περισσότερο, όταν μιλάμε για έννοιες υπό την ευρύτερη καθολικότητά τους που έχουν αναφορά στη συνείδηση. 

Η συνείδηση έχει μια φασματικότητα και μια πολλαπλότητα, η οποία αναπτύχθηκε στον άνθρωπο αλλά και πολιτισμικά. Αυτή η πολλαπλότητα  και η ελευθερία της δεν μπορεί να αναχαιτιστούν, γιατί η ελευθερία έγκειται στην πνευματική φύση του πράγματος που είναι διπολικά εγγενής και ισομορφικά συσχετισμένη με την υλική φύση του.                                    

Στη συνείδηση υπάρχει μια δυαδική δυναμική λογισμού και ονειρικότητας, η οποία δεν μπορεί να γίνει, μονοδιάστατα, μονοπολική. Στο σύμπαν των ελάχιστων αισθητών διαστάσεων, όπως το αντιλαμβανόμαστε σήμερα, η σημερινή κοσμολογία της φυσικής επιστήμης προσθέτει διαστάσεις που καθιστούν πολύ πιο δύσκολη την προσομοιωτικότητα της συνείδησης. Η σαιξπηρική επισήμανση του Άμλετ στον Οράτιο είναι κάτι παραπάνω από πραγματικότητα. [3]

Για μια ψυχολογία εμπνευσμένη από  την ολιστική δομή του φαινομένου της ζωής
Βρισκόμαστε σε μια νέα φάση αντίληψης της τραυματικής και της ελλειμματικής μας σχέσης τόσο με τη φύση και με το οικοσύστημα όσο και τον εαυτό μας. Αυτό συμβαίνει λόγω της δυνατότητας πρόσβασης στη γνώση, αλλά και λόγω της συσσωρευμένης ιστορικής εμπειρίας και της συμπερασματικής της ωρίμανσης. Η εύκολη πρόσβαση, μέσω του διαδικτύου, σε εξειδικευμένες και εναλλακτικές τράπεζες γνώσεων, το πλήθος των εκπαιδευτικών και ιστορικών ντοκιμαντέρ,  προσβάσιμων με ελάχιστο ή μηδενικό κόστος, το πλήθος των μελετητών του ανθρώπινου πολιτισμού που καταθέτουν τις δικές τους εμπλουτιστικές ή αναθεωρητικές προσεγγίσεις του παρελθόντος και του μέλλοντος συνηγορούν στο γεγονός ότι διάγουμε μια νέα περίοδο που χαρακτηρίζει όχι μια ελάχιστη μερίδα ανθρώπων, αλλά το μεγαλύτερο σύνολο του πληθυσμού του δυτικού κόσμου, τουλάχιστον. 

Παράλληλα με το νέο ψυχολογικό γίγνεσθαι και το γίγνεσθαι της ψυχολογικής θεωρίας, θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε παραγωγικά και τη σημασιολογική ανάγνωση της πληροφορίας, μιλώντας με όρους του μικρόκοσμου, λαμβάνοντας υπόψη το βιολογικό παράδειγμα. Παραδείγματος χάριν, από την άποψη της ζωής του κυττάρου, υπάρχει μια αρχέγονη τριαδική δυναμική στην λειτουργία του – είναι η δυναμική: 
α. της ταυτότητας·

β. της αναγνώρισης, της συνεργασίας, της απόρριψης, και

γ. της ενέργειας και της ζωτικότητας.

Αυτή η δυναμική αποκαλύπτεται σε μας μελετώντας τον ανοσοποιητικό και τον αιματολογικό κύκλο συνοχής των συστημάτων. Την βλέπουμε, επίσης, στη δυναμική της εξειδίκευσης σε συστήματα συνειδησιακής, ενεργειακής και ανορθο-αποκριτικής ομοιοστασίας. Κατ’ αντίστοιχο τρόπο, μπορούμε να προχωρήσουμε σε μεγαλύτερες λειτουργικές εξειδικεύσεις, παρατηρώντας ενδελεχώς ακόμη και την ενδοκυτταρική δυναμική λειτουργίας.

Αντλώντας αυτά τα συμπεράσματα από την παρατήρηση της βιολογικής ζωής, μπορούμε να πούμε ότι θα ήταν φυσικό και από τις ανθρωπολογικές επιστήμες και θεωρίες να αναμέναμε παρόμοια συμπεράσματα σχετικά με τα  χαρακτηριστικά της ζωής και της βιωσιμότητας. Συνακόλουθα, και από την ψυχολογία είναι φυσιολογικό να αναμένουμε, παράλληλα με το φασματικό φυσικό γίγνεσθαι του φαινομένου της ζωής, μια φασματική προσέγγιση προς τη συνείδηση και τη ζωή που θα αναδεικνύει τη βλαστοκυτταρική δυναμική της ανθρώπινης υπόστασης. Από τη νέα ψυχολογία μπορούμε να προσδοκούμε μια ισομορφική δυναμική ανάγνωσης του βιοψυχολογικού φαινομένου σε όλες τις κλίμακες.

Φιλοσοφικές καταβολές της ψυχολογίας
Η σημερινή ψυχολογική γνώση έχει μεγάλες καταβολές από διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα. Μία από αυτές τις καταβολές έγκειται στο ρεύμα του Υπαρξισμού.[4] 

Έτσι, το φιλοσοφικό ρεύμα του Υπαρξισμού, που ξεκίνησε με τον Søren Kierkegaard και εξαπλώθηκε  με τους  Karl Jaspers,  Gabriel Marcel, Martin Heidegger, Merleau-Ponty, Jean-Paul Sartre και άλλους φιλοσόφους, ενέπνευσε τη δημιουργία της ψυχολογικής σχολής των υπαρξιστών ψυχολόγων, όπως ο Abraham Maslow και ο Rolo May.

Μπορούμε επίσης να διακρίνουμε τη συνάφεια της ψυχανάλυσης με τους θεμελιώδεις προβληματισμούς του Σοπενχάουερ, σε συνάφεια μάλιστα με τους αρχέγονους μύθους του τραγικού κύκλου.

Η φαινομενολογική ψυχολογική σχολή του Laing έλκει την καταγωγή της από το φιλοσοφικό ρεύμα της «φαινομενολογίας» του Edmund Husserl [5] και προσπαθεί να φωτίσει τόσο αυτό που εμφανίζεται όσο και τον τρόπο με τον οποίο εμφανίζεται. Μελετά τις οπτικές των υποκειμένων για τον κόσμο τους. Αποπειράται να περιγράψει με λεπτομέρεια το περιεχόμενο και τη δομή της συνείδησης των υποκειμένων, να συμπεριλάβει την ποιοτική ποικιλομορφία των εμπειριών και να αναλύσει τα ουσιώδη νοήματά τους. Βασικό της χαρακτηριστικό η έμφαση που δίνει στην αυτοαναφορικότητα της συνείδησης και στην αναζήτηση της συνείδησης ως οντότητας.

Βλέπουμε την οργανική θεωρία της διάρκειας ζωής ή, άλλως πως, την οργανική θεωρία του χρόνου, από τον Μπεργκσόν ως τον Ουάιτχεντ, να θέτει επίσης ζητήματα, κυρίως, σε συνάφεια με τον χρόνο, τη ζωή και τη συνείδηση ως φαινομενολογική ή φιλοσοφική ψυχολογία.   

Μπορούμε να πούμε, καταλήγοντας, ότι όλες οι βασικές σχολές και το ψυχολογικό γίγνεσθαι της ψυχανάλυσης έχουν ως αφετηρία τους είτε τα φιλοσοφικά αναπτύγματα σκέψης του Καντ, είτε τη δυαδική αντίληψη «εαυτού και μη-εαυτού» του Φίχτε, είτε το πέρασμα από τις διάφορες φάσεις που αφορούν το τιτανικό στο πολιτισμικό στοιχείο, στον Σέλλινγκ.  Παράλληλα, υπάρχει και ένα ρεύμα θεμελιώδους ψυχοφυσικής, που έχει την αρχική αναφορά του στον Φέχνερ και τον Γκαίτε.

Αναφορές:
[1]  Τόμπσον, Κλάρα, Οι Κλασικοί της Ψυχανάλυσης, εκδόσεις Επίκουρος, 1992.
[2] Το πρώτο θεώρημα μη-πληρότητας του Γκέντελ δηλώνει ότι: «Οποιαδήποτε αποτελεσματικά παραχθείσα θεωρία που είναι ικανή να εκφράσει τη στοιχειώδη αριθμητική δεν μπορεί να είναι και συνεπής και πλήρης. Συγκεκριμένα, για κάθε συνεπή, αποτελεσματικά παραχθείσα, τυπική θεωρία που αποδεικνύει συγκεκριμένες αλήθειες βασικής αριθμητικής υπάρχει μία αριθμητική δήλωση η οποία είναι αληθής, αλλά δεν μπορεί να αποδειχθεί από τη θεωρία» (Kleene 1967, p. 250).  Θεωρήματα μη-πληρότητας του Γκέντελ 
[3] Σαίξπηρ, Ουίλλιαμ, Άμλετ, εκδόσεις Το Ποντίκι, 2010, σελ. 61.
«ΑΜΛΕΤ: Οράτιε, υπάρχουν πράγματα πολλά 
στα ουράνια και στη γή, που καν δεν τα είδε
όλη η φιλοσοφία σας στ’ όνειρό της
».
[4] Υπαρξισμός – Βικιπαίδεια 
[5] Φαινομενολογία – Βικιπαίδεια

Διαβάστε επίσης:
Η ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΕΧΑΣΕ ΤΟ ΜΥΘΟ ΤΗΣ ΩΣ ΠΑΝΑΚΕΙΑ
OI ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ
ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ & ΑΝΕΞΕΡΕΥΝΗΤΟΣ ΕΑΥΤΟΣ
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ & ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
-ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΙΟΝΕΞΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΜΕΡΙΣΜΟ
ΝΕΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ ΣΚΕΨΗΣ

Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας
(solon.org.gr)

Ημερομηνία ανάρτησης: 18 Οκτωβρίου 2010
Φωτό: Γιάννης Ζήσης