ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ – ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ JURGEN HUBERMAS ΣΤΟΝ STUART JEFFRIES
Σε μια σπάνια συνέντευξη, o Jurgen Habermas, ο πιο φημισμένος εν ζωή στοχαστής της Γερμανίας, μιλάει στον Stuart Jeffries για τη δημοκρατία, το δημόσιο διάλογο και μας εξηγεί πώς χάθηκε το Ευρωπαϊκό όνειρο. |
–Η κρίση του εξωτερικού χρέους της Ελλάδας είχε μια ανέλπιστη πολιτική παρενέργεια την οποία πρέπει να καλωσορίσουμε. Σε μια εκ των πλέον αδύναμων στιγμών της, η Ευρωπαϊκή Ένωση έκανε το μεγάλο διάβημα να ανοίξει διάλογο αναφορικά με την μελλοντική της εξέλιξη. Η κρίση μετατοπίζει το επίκεντρο της δημόσιας διαβούλευσης – και όχι μόνο στις επιχειρηματικές στήλες των εφημερίδων μας – σε ένα ζήτημα το οποίο πολλοί θεωρούν ως το γενεσιουργό αίτιο μιας ατελούς πολιτικής ένωσης σε στασιμότητα. Μια κοινή αγορά με ένα εν μέρει κοινό νόμισμα αναπτύχθηκε μέσα σε μια οικονομική ζώνη ηπειρωτικής διάστασης με τεράστιο πληθυσμό. Όμως, δεν δημιουργήθηκαν θεσμοί σε Ευρωπαϊκό επίπεδο ικανοί να διασφαλίσουν, σε ικανοποιητικό βαθμό, την αποτελεσματική συνεργασία των οικονομικών πολιτικών των κρατών-μελών. Η ύφεση στην Ισπανική αγορά ακινήτων δείχνει ότι το πρόβλημα υπερβαίνει κατά πολύ την απάτη των Ελλήνων. Ο επίτροπος για τις νομισματικές υποθέσεις, Olli Rehn, είχε καλούς λόγους να απαιτήσει δικαιώματα προσφυγής και παρέμβασης για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο σχεδιασμό του προϋπολογισμού σε εθνικό επίπεδο. -Ο Υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, Wolfgang Schauble, συνέστησε την ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου το οποίο θα μπορούσε να παρέχει βοήθεια σε μελλοντικές κρίσεις. Κάτι τέτοιο είναι εφικτό ή μήπως είναι επιθυμητό; Μπορεί η Ευρώπη να αντισταθεί αποτελεσματικά στη λεηλασία του κερδοσκοπικού καπιταλισμού που απειλεί να οδηγήσει σε πτώχευση την Ελλάδα και να καταστρέψει την ευρωζώνη; -Η σημερινή απειλή ρίχνει φως σε ένα θεμελιώδες πρόβλημα επειδή θέτει το ζήτημα της βαθύτερης διαμάχης μέσα στην Ευρωζώνη, ανάμεσα στους υπέρμαχους της ολοκλήρωσης και τουςαποκαλούμενους ως Ευρωπαίους των αγορών (market Europeans). Στην τελευταία του συνεδρίαση το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συγκρότησε μια ομάδα εργασίας υπό την ηγεσία του Προέδρου του Herman Van Rompuy, που αναμένεται να διατυπώσει προτάσεις αναφορικά με την αποφυγή της χρεοκοπίας των κρατών στο μέλλον. Από την άλλη πλευρά, ο αυξημένος έλεγχος και ο έλεγχος των δικαιωμάτων που είτε θα αποτελέσουν κομμάτι της συμφωνίας για το δανεισμό είτε θα ασκηθούν από την Επιτροπή προσωρινά, μπορούν επίσης να γίνουν αντιληπτά ως ένα φάρμακο για την ανάπτυξη μιας οικονομικής διακυβέρνησης, τουλάχιστον στην ευρωζώνη. -Η Angela Merkel δήλωσε στην Άνω Βουλή (Bundestag) ότι οι ισχύοντες κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν ήταν αρκετά ισχυροί για την περίπτωση της κρίσης που πυροδοτήθηκε από την Ελλάδα και ότι υπό τέτοιες συνθήκες μπορεί να είναι απαραίτητη η αποπομπή ενός κράτους από την ευρωζώνη. Είναι σωστό αυτό; Και ποιες θα ήταν οι συνέπειες για το Ευρωπαϊκό σχέδιο; -Μια τέτοια έλλειψη αλληλεγγύης σίγουρα θα οδηγούσε σε αποτυχία το όλο σχέδιο. Φυσικά, η δήλωση της Merkel τότε προοριζόταν για εσωτερική κατανάλωση στη διαμάχη των σημαντικών τοπικών εκλογών στη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία. Ωστόσο, δεν μπορεί να υπάρχει καλύτερη απεικόνιση της νέας αδιαφορίας της Νέας Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας από την έλλειψη ευαισθησίας της στην καταστροφική απήχηση των δηλώσεών της προς άλλα κράτη-μέλη. Η Merkel αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγμα του φαινομένου ότι οι «θαρραλέοι πολιτικοί που ήταν έτοιμοι να πάρουν πολιτικά ρίσκα στο εσωτερικό για την Ευρώπη δεν υπάρχουν πια». Αυτή είναι μια δήλωση του Jean-Claude Juncker, ενός από τους τελευταίους υπέρμαχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ομολογουμένως, η Angela Merkel μεγάλωσε στην Ανατολική Γερμανία και ο Rhinelander Jurgen Ruttgers (ένας άλλος πολιτικός του CDU) δεν θα μιλούσε όπως εκείνη. Όμως, η γερμανική αδιαλλαξία έχει βαθύτερες ρίζες. Εκτός από τον Joschka Fischer, ο οποίος εξαντλήθηκε πολύ γρήγορα, η γενιά των ηγετών στη Γερμανία από τον καγκελάριο Gerhard Schroder κι έπειτα, ακολούθησε μια εσωστρεφή εθνική πολιτική. Δεν θέλω να υπερεκτιμήσω το ρόλο της Γερμανίας στην Ευρώπη. Όμως η αλλαγή στη νοοτροπία που επικράτησε μετά τον Helmut Kohl είναι κρίσιμης σημασίας για την Ευρώπη. Στον αστερισμό που ακολούθησε το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η συνετή επιδίωξη της Ευρωπαϊκής ενοποίησης αποτέλεσε βασικό ενδιαφέρον της χώρας επειδή επιθυμούσε να επιστρέψει στην ομάδα των πολιτισμένων εθνών ως επακόλουθο του Ολοκαυτώματος. Φαινόταν σαν να έπρεπε οι Δυτικο-Γερμανοί να συμβιβαστούν με τη διχοτόμηση της χώρας τους με κάθε θυσία. Έχοντας επίγνωση των συνεπειών των προηγούμενων εθνικιστικών τους υπερβολών, δεν είχαν καμία δυσκολία να δεσμευτούν να εκχωρήσουν την ανάκαμψη των κυριαρχικών τους δικαιωμάτων και αν ήταν απαραίτητο, να κάνουν παραχωρήσεις που σε κάθε περίπτωση θα αποτελούσαν ανταλλάγματα για την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία. Η θεώρηση αυτή άλλαξε μετά την επανένωση της Γερμανίας. Οι Γερμανικές ελίτ φαίνονται να απολαμβάνουν τις ανέσεις που συνεπάγεται η αυτοϊκανοποιούμενη εθνική “κανονικότητα”: «Μπορούμε να είμαστε σαν τους άλλους από εδώ και στο εξής!». Δεν συμμερίζομαι τον αλλοτινό φόβο της Margaret Thatcher ότι η «κανονικότητα» της λαϊκής συνείδησης κληροδοτεί παλιούς κινδύνους.
-Η οικονομική ενοποίηση αποτελεί τον πυρήνα της πολιτικής ένωσης. Στην ηπειρωτική Ευρώπη, το βιώσαμε αυτό κατά τη διάρκεια των διαδικασιών της εθνικής ενοποίησης του 19ου αιώνα. Παρόλα αυτά, σήμερα, εντελώς αντίθετα με ότι συνέβη τότε, η Ευρωπαϊκή ενοποίηση παραμένει ένα σχέδιο των ελίτ (ή της άρχουσας τάξης). Η συμβολική ισχύς μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής σίγουρα θα προήγαγε μια διασυνοριακή συνείδηση ενός κοινού πολιτικού πεπρωμένου και θα ενθάρρυνε τον ευρύτερο εκδημοκρατισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
-Δεν είμαι ειδικός στο ζήτημα των οικονομικών αντιφάσεων του δόγματος της Σχολής του Σικάγο. Εκείνο, όμως, που με ενοχλεί – πέραν της αδιαφορίας της νέο-φιλελεύθερης πολιτικής για τις συνέπειες των κοινωνικών ανακατατάξεων τις οποίες με αναλγησία εκλαμβάνει ως δεδομένες – είναι η έλλειψη ιστορικής αντίληψης των αλλαγών στη σχέση των αγορών με την πολιτική εξουσία. Περισσότερο από μισό αιώνα πριν, ο Karl Polanyi περιέγραψε την καπιταλιστική ανάπτυξη σαν μια αλληλεπίδραση ανάμεσα σε ένα λειτουργικά επιβεβλημένο άνοιγμα της κοινωνίας το οποίο συνοδεύτηκε σε κάθε περίπτωση από μια κατάληξη ολοκλήρωσης σε ένα υψηλότερο επίπεδο. Από την απαρχή της σύγχρονης εποχής, η διεύρυνση των αγορών και των δικτύων επικοινωνίας είχε μια εκρηκτική δυναμική, με τα φαινόμενα του ατομικισμού και της απελευθέρωσης να επηρεάζουν τους πολίτες έναν προς έναν. Όμως, κάθε τέτοιο άνοιγμα ακολούθησε μια αναδιοργάνωση των παραδοσιακών σχέσεων αλληλεγγύης μέσα σε ένα διευρυμένο θεσμικό πλαίσιο. Κατ’ επανάληψη, επιτυγχανόταν μια ισορροπία αγοράς –πολιτικής προκειμένου να διασφαλιστεί ότι το πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων ανάμεσα στους πολίτες μιας πολιτικής κοινότητας δεν επλήγη ανεπανόρθωτα. Με αυτούς τους ρυθμούς, η τρέχουσα περίοδος της καθοδηγούμενης από τις αγορές παγκοσμιοποίησης θα έπρεπε να συνοδευτεί από μια ενίσχυση όχι μόνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και της διεθνούς κοινότητας.
Βιογραφία του Jurgen Habermas |
(Πηγή: IΣTAME) 19 Οκτωβρίου 2010 |