ΟΙ ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ ΜΑΣ ΣΤΟ ΣΚΑΝΔΑΛΟΝ ΤΗΣ ΖΩΗΣ (του Θεοδόση Τάσιου)

Πιθανώς μίαν απ’ τις επόμενες εναλλακτικές, ίσως: – Η ζωή είναι ένα Σκάνδαλον, συμπαντικό σχεδόν: Πάνω σ’ ετούτον τον κόκκο κόνεως ενός ασήμαντου Γαλαξία (μέσα σ’ ένα άβιο, κρύο και άπειρο Σύμπαν) νοιώθω ηδονή που είμαι μέσα σ’ αυτό το απίστευτο Ρεύμα της Ζωής – κι απλώνω με λαχτάρα τα χέρια-μου ν’ ακουμπήσω στα συμπλέοντα έμβια όντα…

Μην ξεχνάμε οτι κατα το δεύτερο σενάριο της Παλαιάς Διαθήκης για την δημιουργία του κόσμου (Γένεσις, β`18,19): «Δεν είναι καλόν να είναι ο άνθρωπος μόνος, θέλω κάμει εις αυτόν βοηθόν όμοιον με αυτόν. Έπλασεν δε Κύριος ο Θεός εκ της γής πάντα τα ζώα του αγρού και πάντα τα πετεινά του ουρανού.

Τ’ ακούσατε; Τα ζώα, λέει ο Θεός, είναι όμοια με εμάς – όσο κι άν στεναχωρούνται μερικοί οπαδοί της «intelligent creation», σφετεριστές της θεϊκής σοφίας.

2. Μέσα στην Ομάδα «Άνθρωποι και ζώα», έχει άραγε νόημα να μιλάμε για Δικαιώματα των Ζώων; 
Η πρώτη προσέγγισή μας στο θέμα θα είναι μια απόπειρα να αναζητήσομε αναλογίες με τα (εξ άλλου τόσον αμφιλεγόμενα) δικαιώματα του ανθρώπου. 
Κατ’ αντιστοιχίαν λοιπόν, ιδού τί μπορεί να σκεφθεί κανείς. 
α) Do ut des: Αναμένω άραγε οφέλη απ’ τα ζώα; Ναί, και πολύ γνωστά: 
– Με θρέφουν (λ.χ. με το γάλα τους) 
– Με ντύνουν (με το μαλλί τους) 
– Με διασκεδάζουν (με τη συντροφιά τους…) 
– Μου βελτιώνουν την υγεία (ως πειραματόζωα) 
– Με εξυπηρετούν έναντι των θεών μου (ως «θύματα») 

Βεβαίως αναμένω και απειλές απ’ τα ζώα, ιδίως τα άγρια. 

Συνολικώς όμως, εντός της Ομάδας «άνθρωποι-ζώα», είναι εμφανέστατη η εκ των ζώων ωφέλεια του ανθρώπου. 

Επομένως, κατα το πρώτο σκέλος θεμελίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμά των, εύλογον είναι καταρχήν να εγγυώμαι και να μεριμνώ για την ευμάρεια των ζώων – «μου δίνουν, και τους δίνω». Κι άν έχω μυαλό, μεριμνώ και για τη διατήρηση της ποικιλότητας της πανίδας – για λόγους πολύτιμης για μένα οικολογικής ισορροπίας.

Αλλά φεύ, επειδή σκοτώνω ζώα για τροφή-μου, και επειδή βασανίζω ζώα ως πειραματόζωα ή ως τσιρκόζωα, αντιφάσκω με το προηγούμενο συμπέρασμα. Αδιέξοδο;

Οχι κατ’ ανάγκην: 
(i) Καί στην περίπτωση των ανθρώπων, η κοινωνία τους είναι ανταγωνιστική – και δέν απαγορεύεται το «εγώ χαίρομαι κι εσύ λυπάσαι». 
(ii) Καί στην περίπτωση των ανθρώπων, νομιμοποιείται υπό περιστάσεις η στέρηση της ελευθερίας. 
(iii) Καί στην περίπτωση των ανθρώπων, τους στέλνομε να σκοτωθούν για την πατρίδα. Πλήθος μεγάλο οι αντιφάσεις δηλαδή.

Παρ’ όλο όμως οτι συμβαίνουν όλ’ αυτά τα «απανθρωπικά», δέν αναιρέθηκε το περι ανθρωπίνων δικαιωμάτων αίτημα – το οποίο ικανοποιείται σε όλες τις άλλες περιστάσεις. Θέλω δηλαδή να ‘πώ οτι, επειδή, κατα τις κρατούσες αντιλήψεις, είναι κρεωφάγοι ή επειδή κάμποσοι αποδέχονται τα επι ζώων φαρμακευτικά πειράματα, τούτο δέν σημαίνει οτι μπορούμε να ξεφύγομε απ’ τον προβληματισμό περι των δικαιωμάτων των ζώων – και είναι αυτό το συμπέρασμα μια βασική νομίζω πρόοδος στην ανάλυσή μας.

β) Αλλ’ όπως και στην περίπτωση των «ανθρώπων προς ανθρώπους», έτσι κι εδώ, το επιχείρημα do ut des δέν μας πηγαίνει πιο πέρα. Στα περι ανθρώπων, αναγνωρίζομε και δυνητικά οφέλη του Ανθρώπου, σαφώς «συναισθηματικής» φύσεως. Και, μάλιστα, κανείς δεν είχε τολμήσει να τα σνομπάρει που (άκου να ‘δείς) δέν ήσαν «λογικής» κατηγορίας: Τα οφέλη αυτά είναι χειροπιαστά και ευρέως επαληθεύσιμα.

Πρόκειται για την ηδονή που νοιώθω όταν συν-Πάσχω με τον απειλούμενον Αλλον, κι όταν συν-Μετέχω και στη χαρά τού Αλλου απ’ την αποσόβηση των κινδύνων που τον απειλούσαν.

Ιδού τώρα το (πρακτικότατο, κατ’ εμέ) ερώτημα: 
Εάν βάλετε στη θέση του Αλλου ενα Ζώο, νοιώθετε άραγε οτι θα απολαύσετε ανάλογην λύπη απ’ τη λύπη-του, κι ανάλογη χαρά απ’ τη χαρά του; Λοιπόν, η πειραματική Ψυχολογία υποδεικνύει σαφώς οτι η πλειονότητα των ανθρώπων συμπάσχει όντως και συγχαίρεται με τα ζώα. Κι όχι μόνον αυτό: Νοιώθεις και μια υπαρξιακώς ευχάριστη εμπειρία απ’ την αφιέρωση που σου δείχνει ενα κατοικίδιο και (ακόμη περισσότερο) απ’ τη σιωπηρή επικοινωνία όταν κυττιόσαστε στα μάτια.

Ετούτα τα φαινόμενα είναι λιγότερο καταγεγραμμένα, αλλ’ είναι πολύ σ μαντικά για το θέμα που μας απασχολεί. Η επικοινωνία ανθρώπων και ζώων ενισχύθηκε με την εκδήλωση των γλωσσικών ικανοτήτων ορισμένων ζώων: Συνειδητοποιούμε έτσι καλύτερα ενα, έως χθές ασαφές, πάθος των ανθρώπων για όλο και περισσότερη επικοινωνία με ζώα. Και δέν διαθέτομε άλλην ερμηνεία αυτής της επιθυμίας, απ’ την ερμηνεία που δίδεται στην ανάλογη επιθυμία της επικοινωνίας και των διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ ανθρώπων: Πρόκειται για την υποστασιακή ανάγκη της Επιβεβαίωσης.

3. Μ’ αυτά λοιπόν τα νέα δεδομένα (ενος διερυμένου Ωφελιμισμού), μπορούμε νομίζω ευκολότερα να προωθήσομε περαιτέρω την ανάλυσή-μας για το περι των ζώων ενδιαφέρον μας. 
Πράγματι, σ’ αυτά τα δεδομένα οφείλονται πάρα πολλές φιλοζωικές αποφάσεις των κοινωνιών-μας, όπως:
α) Η απαγόρευση της σκληρότητας και του βασανισμού των ζώων. Γιατί; 
– Διότι έχομε πεισθεί (όλοι πλέον) οτι άπαντα τα ζώα αισθάνονται πόνο: 
Όπου υπάρχει νευρικό σύστημα, κάθε βλάβη ιστού συνεπάγεται την έκκριση ουσιών που φθάνουν στα νευρικά άκρα και μεταφράζονται στον εγκέφαλο ως «πόνος». Άλλωστε, δέν τ’ ακούμε πώς ουρλιάζουν απ’ τον πόνο (όσα έχουν φωνή) ή πώς τρέχουν να φύγουν; 
– Διότι έχομε πεισθεί οτι τα ζώα διαθέτουν μνήμη και αυτοσυνειδησιακότητα, και επομένως υποφέρουν διαρκέστερα απ’ την ανάμνηση του πόνου που τους επιβάλαμε – άν δέν έχουν και την αίσθηση της αδικίας. 
– Και επομένως, το κυριότερο, «μας πονάει που πονάνε» – «μας στεναχωρεί που στεναχωρούνται». Μας συμφέρει δηλαδή ν’ απαλλαγούμε απ’ αυτήν τη δυσαρέσκεια – έχομε κέρδος. 
– Και μας συμφέρει να κερδίσομε τη συμπάθειά-τους – θα «νοιώθουμε καλύτερα». 

β) Μια σειρά απο ειδικότερες νομικές ρυθμίσεις 
– για την ανατόμιση ζώων 
– για τη φαρμακευτική πειραματική χρήση ζώων 
– για τη χρήση ζώων σε τσίρκα 
– για τις συνθήκες σε εκτροφεία και για τον τρόπο θανατώσεως ζώων εμπνέονται απ’ την ίδια ωφελιμιστικήμας στάση (σε όρους συναισθημάτων – το θυμίζω για μερικούς άλλους ποζιτιβιστές).

γ) Λαμβάνονται επίσης μέτρα για τον ρυθμιστικό περιορισμό του Κυνηγιού και της Αλιείας, προκειμένου 
– να επιτευχθεί εν χρόνω βελτιστοποίηση της εκμετάλλευσης 
– να διασφαλισθεί η βιοποικιλότητα, η οποία είναι οικολογικώς αναγκαία έναντι των μακροπρόθεσμων αβεβαιοτήτων. 
– να μειωθεί η σκληρότητα κατα την άσκηση αυτών των θηρευτικών δραστηριοτήτων (θυμηθείτε τις λίμνες αίματος στην Ισπανία με τους τόννους, και στην Ιαπωνία με τα δελφίνια). 

Ετούτη την κατηγορία φιλοζωικών μέτρων την εμπνεόμαστε και πάλιν απο ανθρώπινον Ωφελιμισμό (σε όρους οικονομικούς αυτή τη φορά), ο οποίος όμως περιέχει τώρα κι ενα στοιχείο ηθικής κατηγορίας, που είναι η εν χρόνω αναβολή κέρδους – δηλαδή η στέρηση εδώ και τώρα, για χάρη του μέλλοντος.

Στο σημείο αυτό, θα μπορούσε κανείς να αντιστρέψει τον συλλογισμό. Να υποστηρίξει δηλαδή οτι το γεγονός οτι τέτοιες σημαντικές μεταβολές αποφασίσθηκαν μέσα σε Χώρες δημοκρατικές, αποδεικνύει οτι η πλειονότητα των ανθρώπων σ’ αυτές τις Χώρες αισθάνεται όντως αυτήν την συν-Πάθεια προς τα ζώα. Είναι δε τού το μια πρόοδος προς τη σωστή κατεύθυνση, εν συγκρίσει με τις οιονείφιλοσοφικές αθλιότητες του παρελθόντος, όπως λ.χ.: 
– «Τα ζώα τρώνε χωρίς ευχαρίστηση, ουρλιάζουν χωρίς να πονάνε. Δέν επιθυμούν τίποτε, δέν φοβούνται τίποτε, δέν γνωρίζουν τίποτε», (Ν. Μalebranche). 
– «Τα ζώα υπάρχουν ως μέσα για εναν σκοπό – κι αυτός ο σκοπός είναι ο άνθρωπος», (Ε. Κant). 
– «… χωρίς την ανάγκη να προσφεύγουμε σε υποθετικές θεωρήσεις όπως η ύπαρξη οποιασδήποτε κατάστασης υποκειμένου (στα ζώα)» (Ι. Ρavlov). 

Ευτυχώς αυτές οι αφέλειες ξεπεράσθηκαν. Ναί;

Θεοδόσης Π. Τάσιος, Ομότιμος Καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου

Πηγή: Βήμα Ιδεών