|
Από την χωριστική και απομονωτική εξωτερική πολιτική και το αίτημα της εθνικής ανεξαρτησίας στην ανεξέλεγκτη παράδοση σε παγκοσμιοποιημένες οικονομικές δικτατορίες;
Από την καταπίεση των γυναικών στον μιμιτισμό από τις τελευταίες των στρεβλώσεων δύναμης του ανδρικού ψυχισμού;
Γιατί υπάρχει αυτή η μετάπτωση στα άκρα αφού με λίγη σκέψη είναι φανερό ότι και οι δύο θέσεις είναι σαθρές χωρίς την σύνθεσή τους;
Από τα παραπάνω, είναι φανερό ότι στον ανθρώπινο πολιτισμό είναι κυρίαρχος ένας διαχρονικός ψυχισμός πόλωσης, μονομέρειας και άρνησης της εξέτασης της έννοιας που βρίσκεται πίσω από το ένδυμα της ιδέας που υποτίθεται ότι προβάλλεται ως πρότυπο ζωής. Η εμπειρία μας έχει δείξει ότι κάθε νέα ιδέα -για τους περισσότερους ανθρώπους- προκαλεί ανανέωση της ισχυρογνωμοσύνης, και όχι πραγματικό αναστοχασμό όπως θα έπρεπε.
Ο συντάκτης του άρθρου δεν έχει την φιλοδοξία να απαντήσει ολοκληρωμένα αλλά να θέσει για συζήτηση ένα θέμα που στην πραγματικότητα είναι πολύ πρακτικό καθώς ρυθμίζει καθοριστικά την καθημερινότητα σε όλο τον πλανήτη. Όλα όσα βιώνουμε στην καθημερινότητα αποτελούν αθροιστικές κατασταλάξεις των ατομικών αποφάσεων – στάσεων ζωής.
Η επιφανειακότητα με την οποία ενστερνιζόμαστε μια νέα ιδέα, αποδεικνύεται από το γεγονός της εναλλαγής μας ανάμεσα σε ακραίες καταστάσεις κάνοντας κάθε φορά την εκάστοτε θέση μας σαθρή.
Αυτό αποκαλύπτει ότι ο ανθρώπινος ψυχισμός που ρυθμίζει τα γεγονότα και βρίσκεται πίσω από τις εξωτερικές αλλαγές εξακολουθεί να είναι ίδιος! Αυτό, δεν απαξιώνει την πρόοδο του ανθρώπινου πνεύματος και τα κινήματα καλής θέλησης – εθελοντισμού που έχουν αναπτυχθεί μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο αλλά ούτε και τα υπερτιμά. Το συντριπτικά μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων εξακολουθεί να προτιμά την επιδευμένη επιφανειακότητα στην αντίληψη.
Ο ψυχισμός της «δήθεν» ιδεολογίας
Η ξεδιπλούμενη πολύπλευρη παγκόσμια κρίση, μας αναγκάζει να ξυπνήσουμε από τον λήθαργο και η προηγμένη εμπειρία των ζευγών των αντιθέτων μοναδική ευκαιρία για έξοδο από την φαυλότητα της μονομέρειας.
Η μονομέρεια και η άρνηση των εννοιών πίσω από τις «ιδέες» που υιοθετούμε:
1. Ζωογονεί την επιθυμία. Καθώς εμποδίζεται η κατανόηση, δεν απομυθοποιούνται οι ανεδαφικές προσδοκίες. Λόγω αυτής της άρνησης να εννοούμε αυτά που λέμε, οι προσδοκίες είναι εκτός πραγματικότητας και μη βιώσιμες μακροχρόνια.
Ο ψυχισμός της μονομέρειας εξασφαλίζει ότι μετά από την διάψευση θα υπάρξει μετατόπιση στην ακριβώς αντίθετη θέση. Γι’ αυτό οι διαχειριστές του συστήματος προνοούν να αποφεύγουν τα πραγματικά σημεία κρίσης και να εργάζονται δημιουργώντας «συναίνεση». Προσφέρουν μια σχετική ικανοποίηση ώστε να αποφεύγεται όσο το δυνατό η συνειδητοποίηση της δυστυχίας.
Ο Τόκβιλ μας προειδοποιεί μιλώντας μιλά για εκείνη την δύναμη που «προνοεί για την ασφάλεια τους, προβλέπει τις ανάγκες τους και προσφέρει όσα τους είναι απαραίτητα, διευκολύνει την πραγμάτωση των τέρψεών τους, αντιμετωπίζει τις κυριότερες ανησυχίες τους … Καθημερινά καθιστά την ελευθερία πράξεων του ανθρώπου λιγότερο χρήσιμη, λιγότερο συχνή…. Η αρχή της ισότητας προετοίμασε τους ανθρώπους γι’ αυτά… Πάντα πίστευα ότι η υποτέλεια μιας αρμονικής, ήρεμης και ήπιας μορφής όπως αυτή που μόλις περιέγραψα … θα μπορούσε… να εδραιωθεί κάτω από τις φτερούγες της κυριαρχίας του λαού» [1]
2. Απομακρύνει την προσοχή από την αληθινή πηγή της δυστυχίας η οποία είναι ταυτόχρονα εσωτερική και εξωτερική. Προκαλείται από τον κάθε είδους ολοκληρωτισμό σε συνδυασμό με την «παράδοση» στην επιθυμία. Είναι ο ψυχισμός που ευνοεί την προβολή της «σκιάς» μας στον άλλο.
3. Ξεγελά την συνείδηση σε σχέση με το ποιος είναι ο αληθινός τρόπος να ξεπεραστεί η δυστυχία. Δηλαδή η ελευθερία από την επιθυμία και την φαντασίωση που είναι άρρηκτα δεμένες με τον απωθημένο φόβο του θανάτου και τις εξωτερικές ολοκληρωτικές δυνάμεις που ασκούν έλεγχο μέσω απειλών, ψευδών ειδήσεων, εξαγοράς κλπ.
4.Τονώνει τον ναρκισσισμό και απωθεί την σκέψη της μαθητείας σε ένα πραγματικά διαφορετικό τρόπο αντίδρασης στα γεγονότα, σε μια περισσότερο περιεκτική ζωή με ηθικό νόημα.
Το παράδειγμα της «δήθεν» δημοκρατίας και «δήθεν» ελεύθερης αγοράς
Η άρνησή μας να δώσουμε την σημασία που πρέπει στον κόσμο των εννοιών –καταφεύγοντας στην υποκρισία- έχει πολλές παράλληλες εξηγήσεις που οδηγούν στο ίδιο σημείο.
Για έναν πολιτικό η άρνηση να σκεφτεί και να μιλήσει για την κατάχρηση της λέξης δημοκρατία μπορεί να προέρχεται από τον φόβο ότι θα έχει τεράστιο πολιτικό κόστος καθώς θα δυσαρεστήσει «πολλούς» ισχυρούς υποστηρικτές του ή θα «διεγείρει» την προσοχή των λόμπι της εξουσίας.
Αρχίζοντας να μιλά για μια «δήθεν» δημοκρατία και μια κατ΄ ουσία δικτατορία του κεφαλαίου που ανεβοκατεβάζει πολιτικούς και «δημιουργεί συναινέσεις», αποκρούοντας παράλληλα τις λύσεις που προτείνουν οι ολοκληρωτικές συντηρητικές δυνάμεις θα πρέπει να πληρώσει ένα τίμημα. Το τίμημα θα είναι υπαρκτό εάν ταυτόχρονα είναι υποστηρικτής της έννοιας της δημοκρατίας. Σε αντίθετη περίπτωση απλώς «βάζει βούτυρο στο ψωμί» του συστήματος.
Για έναν οικονομολόγο η άρνηση να σκεφτεί και να μιλήσει για την κατάχρηση της λέξης φιλελευθερισμός και ελεύθερο εμπόριο -όταν η χρήση τους συγκαλύπτει την ντε φάκτο παραβίαση των «κανόνων της αγοράς», από τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα- σημαίνει την εξασφάλιση ευνοϊκότερων συνθηκών για επαγγελματική αποκατάσταση έναντι άλλων. Που είναι η ελεύθερη αγορά εργασίας άραγε;
Μέσα στο ίδιο πνεύμα μπορούμε να πούμε πως η συζήτηση για τις στρεβλώσεις της αγοράς δεν ωφελούν εάν γίνονται από φθόνο για τον πλούτο των άλλων. Όπως το διατυπώνει ο καθηγητής κοινωνιολογίας Ούλριχ Μπέκ: «Η κριτική της κυριαρχίας της αγοράς είναι ουσιαστικά η καταδίκη του να μπαίνουν τα κέρδη πάνω από όλα» [2]
Σε κάθε περίπτωση το πρόβλημα είναι ότι αρεσκόμαστε σε μια υποκρισία «δήθεν δημοκρατίας», «δήθεν ελεύθερης αγοράς», «δήθεν επιστημονικών ερευνών», «δήθεν χριστιανισμού» αποβλέποντας στην εξασφάλιση της ησυχίας μας. Μέσα σε αυτήν την ψυχολογική κατάσταση είναι κατανοητό το γιατί μετά από κάθε κρίση που «φέρνει τα πάνω κάτω» ξαναγίνονται όλα όπως ήταν πριν. Αυτό εξηγεί το γιατί οι διωκόμενοι Χριστιανοί ευαγγελιστές της αγάπης έγιναν τόσο γρήγορα οι ιεροεξεταστές του Μεσαίωνα.
Αυτό εξηγεί γιατί το «καταπιεσμένο προλεταριάτο» δημιούργησε την «σοσιαλιστική» επανάσταση η οποία έγινε γρήγορα «δικτατορία του προλεταριάτου» και κατέληξε σε δικτατορία του «δήθεν προλεταριάτου». Θα ήταν μια θαρραλέα πράξη αυτογνωσίας το να αναγνωρίσουμε ότι ο άνθρωπος φοβάται τον κόσμο των εννοιών καθώς αυτός του προσβάλει την ψευδαίσθηση της ελευθερίας του και τον ζωτικό χώρο της τάσης για απληστία και συγκριτικό πλεονέκτημα.
Για το πρακτικό της συζήτησης να πούμε ότι όσο κυρίαρχο στοιχείο της ανθρώπινης κοινωνίας είναι αυτή η υποκρισία τόσο θα μεριζόμαστε την συλλογική βαρβαρότητα. Εάν το αλλάξουμε αυτό τότε θα αρχίσουμε να μεριζόμαστε την συλλογική καλοσύνη. Στο χέρι μας είναι.
Εξουσία και νοήματα
Είναι φανερό ότι οι ολοκληρωτικές και εξουσιαστικές ιεραρχίες της γνώσης, του χρήματος, της πολιτικής, της θρησκείας κλπ έχουν κάθε συμφέρον να συντηρούν αυτόν τον ψυχισμό μονομέρειας. Ελέγχουν τις κοινωνίες με τρόπο που να διαιωνίζουν την εξουσία τους. Έτσι βοηθούν τα μέγιστα στο να παραμένει η ανθρώπινη συνείδηση εγκλωβισμένη σε ένα φαύλο κύκλο. Αποτελούν εμπόδιο στο επόμενο εξελικτικό βήμα του ανθρώπου. Παραμένουν κυρίαρχες ανεξάρτητα από τις όποιες αλλαγές συμβαίνουν στην κοινωνία. Αποτελούν δυνάμεις συντήρησης του συστήματος και ελέγχου της συνείδησης των ανθρώπων.
Η δύναμη όμως των εξουσιαστικών ιεραρχιών προέρχεται από την «παράδοσή» μας στην λατρεία της εξουσίας – δύναμης, είτε αυτή λέγεται χρήμα, είτε δημοτικότητα, είτε θρησκευτική ή επιστημονική αυθεντία είτε οτιδήποτε άλλο. Με το να υιοθετούμε την λατρεία της δύναμης, τροφοδοτούμε την «σκιά» της ανθρωπότητας.
Συνήγορος στα βήματα της απελευθέρωσης της ανθρωπότητας από την βαρύτητα της ιδιοτέλειάς της, στέκεται μια ηθική ή απελευθερωτική για το πνεύμα ιεραρχία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας θετικής συνδρομής αποτελεί η συμβολή του «ωφελιμιστή» Τζών Στούαρτ Μίλ ο οποίος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι: «μόνο εκείνοι είναι ευτυχισμένοι που έχουν στραμμένη την φροντίδα τους σε ένα άλλο αντικείμενο παρά στο δικό τους καλό: στην ευτυχία των άλλων, στην βελτίωση όλης της ανθρωπότητας» [3]
Είναι φανερό ότι ο κατά τα άλλα «ωφελιμιστής» φιλόσοφος Τζών Στούαρτ Μίλ δεν υπηρέτησε την ιδιοτέλειά του αναπαράγοντας τις απόψεις της εποχής του για τον «δήθεν» ωφελιμισμό αλλά διείσδυσε στην έννοια του όρου και δεν φοβήθηκε να κάνει μια διατύπωση που αποτυπώνει την πραγματικότητα .
Μέγιστο παράδειγμα θαρραλέας αντίληψης του κόσμου της έννοιας, στιγματισμού της υποκρισίας και της καταχρηστικής χρήσης των εννοιών της θρησκευτικότητας και συνεπούς έμπρακτου βίου αποτελεί η ζωή του Χριστού. Η συζήτηση για το «πνεύμα και όχι το γράμμα» του Νόμου είναι χαρακτηριστική.
Το Έχειν, το Είναι και η Βούληση για το καλό
Πόσο μπορούμε να ελπίζουμε σε μια θεμελιακή αλλαγή που θα τερματίσει αυτόν τον κύκλο αναπαραγωγής της ψυχολογικής και σωματικής βαρβαρότητας αποδεσμεύοντας το ανθρώπινο πνεύμα σε νέους ορίζοντες αντίληψης; Θα ήταν χρήσιμη εδώ η άποψη δύο ψυχολόγων και κοινωνικών φιλοσόφων ξεκινώντας με την άποψη του Εριχ Φρομ: «Κατά την γνώμη μου, ο ανθρώπινος χαρακτήρας μπορεί να αλλάξει αν εκπληρώνονται οι παρακάτω προϋποθέσεις:
1.Υποφέρουμε και έχουμε συνείδηση αυτού του γεγονότος.
2.Αναγνωρίζουμε την πηγή της δυστυχίας μας.
3.Αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει κάποιος τρόπος να ξεπεράσουμε την δυστυχία μας.
4.Δεχόμαστε ότι για να ξεπεράσουμε την δυστυχία μας πρέπει να ακολουθήσουμε ορισμένους κανόνες στην ζωή μας και να αλλάξουμε την πρακτική που ακολουθούσαμε μέχρι σήμερα»
Συνεχίζοντας να μιλά για την αναζήτηση εκείνων των στάσεων ζωής «προκειμένου να ξεπεράσουν την τάση του έχειν και να επιτείνουν την τάση του είναι» [4]
Ο ιδρυτής της σχολής σκέψης της ψυχολογίας «Ψυχοσύνθεση», ο Ρομπέρτο Ασσατζιόλη χρησιμοποιώντας τον όρο βούληση με παραπλήσια έννοια με τον όρο «είναι» του Εριχ Φρόμ προσθέτει για τις δυνατότητες βαθύτερης αλλαγής του ανθρώπου: «είναι απαραίτητη, τόσο για τη γενική ευημερία όσο και για τη δική μας, η ύπαρξη καλής, ισχυρής και επιδέξιας βούλησης. Και δημιουργούνται εύλογα τα ερωτήματα: είναι δυνατόν να αναπτυχθεί μια βούληση τέτοιου είδους; Πώς είναι δυνατόν να καταστρώσει κανείς ένα τέτοιο έργο; Και με τι μέσα μπορεί αυτό να πραγματοποιηθεί;Ασφαλώς είναι δυνατόν να αναπτυχθεί μια τέτοια βούληση» [5]
Συμπέρασμα
«Είναι ανάγκη να βρούμε νέες ρυθμιστικές ικανότητες. Μπορεί αυτός να είναι συμβολικά ο Ηράκλειος Άθλος μας στον οποίο καλούμαστε αυτήν την εποχή. Εμείς, ο καθένας και όλοι μαζί, πρέπει να σταθούμε μπροστά στην αναγκαία αλλαγή, (ανάλογα με τον Ηρακλή) χωρίς την πλάνη του ακατόρθωτου, επειδή το εγχείρημα είναι τόσο μεγάλο ώστε να γίνεται αντιληπτό μόνο με τις διαστάσεις του μυθικού συμβολισμού. Χρειαζόμαστε μια βαθιά «πεποίθηση αμεσότητας» στην δύναμη της συνειδητότητάς μας και του αναζητητικού ή επικλητικού στοχασμού. Η δύναμη της εξελικτικής επάρκειας είναι εκεί. Στέκει μέσα μας και στο ελάχιστο μέρος του Εαυτού μας, παρά το γεγονός και επειδή εκεί είναι η γενεσιουργός βάση των προβλημάτων, των κρίσεων της χρησιμότητας ή του νοήματος τους».[6]
Αναφορές
[1] Ferguson Niall, «Το Πλέγμα του Πλούτου», 1320 Tocqueville, «Old Regime», σ. 219 κ.εξ.
«Ένας αμέτρητος αριθμός ανθρώπων, όλοι ίσοι και όμοιοι, προσπαθούν αδιάκοπα να εξασφαλίσουν τις ευτελείς κι ασήμαντες χαρές με τις οποίες μπουκώνουν την αδηφάγο ζωή τους. Καθένας ζει μόνος του, καθόλου δε νοιάζεται για τη μοίρα όλων των υπόλοιπων τα παιδιά του και οι στενοί του φίλοι αποτελούν γι’ αυτόν ολόκληρο το ανθρώπινο γένος… Πάνω από αυτή τη ράτσα ανθρώπων στέκει μια τεράστια και προστατευτική δύναμη, η οποία δεσμεύεται να εξασφαλίσει την ικανοποίησή τους και να διαφυλάξει την τύχη τους. Η δύναμη αυτή είναι απόλυτη, ακριβολόγος, αρμονική, προνοητική και ήπια…. Προνοεί για την ασφάλεια τους, προβλέπει τις ανάγκες τους και προσφέρει όσα τους είναι απαραίτητα, διευκολύνει την πραγμάτωση των τέρψεών τους, αντιμετωπίζει τις κυριότερες ανησυχίες τους, κατευθύνει την εργασία τους, ρυθμίζει βάσει κανόνων την προέλευση της περιουσίας, και υποδιαιρεί την κληρονομιά τους τι απομένει εκτός από το να απαλλάσσει όλους αυτούς τους ανθρώπους από τον κόπο της σκέψης και τη σκοτούρα της ζωής; Καθημερινά καθιστά την ελευθερία πράξεων του ανθρώπου λιγότερο χρήσιμη, λιγότερο συχνή…. Η αρχή της ισότητας προετοίμασε τους ανθρώπους γι’ αυτά… Πάντα πίστευα ότι η υποτέλεια μιας αρμονικής, ήρεμης και ήπιας μορφής όπως αυτή που μόλις περιέγραψα…θα μπορούσε…να εδραιωθεί κάτω από τις φτερούγες της κυριαρχίας του λαού»,
[2] Μπεκ Ούλριχ, 2001, Ελευθερία ή καπιταλισμός,εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, σελ. 254,
[3] Στούαρτ Μίλ, 1983, Περί ελευθερίας, εκδόσεις ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ, σελ. 6,
[4] Φρομ Εριχ, 1978, Ν α έχεις ή να Είσαι;, εκδόσεις ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗ, σελ. 214,
[5] Roberto Assagioli , 2009, Η ανάγκη της άσκησης της βούλησης
«Υπάρχουν επίσης ηθικοί και πνευματικοί νόμοι, οι οποίοι δεν είναι λιγότερο αυστηροί και απαραβίαστοι από ότι είναι οι φυσικοί και ψυχολογικοί νόμοι, αν και η ενέργεια τους είναι περισσότερο λεπτή και λιγότερο καταφανής. Ο μέγας νόμος της δράσης και της αντίδρασης, του ρυθμού και της εξισορρόπησης, ο οποίος λειτουργεί στο φυσικό κόσμο είναι το ίδιο ισχυρός στην ηθική και πνευματική σφαίρα. Εκείνοι, οι οποίοι κάνουν κακό προσελκύουν το κακό προς τον εαυτό τους, εκείνοι οι οποίοι είναι βίαιοι και άσπλαχνοι προκαλούν, τελικά, τη βία και τη σκληρότητα των άλλων εναντίον τους. … είναι απαραίτητη, τόσο για τη γενική ευημερία όσο και για τη δική μας, η ύπαρξη καλής, ισχυρής και επιδέξιας βούλησης. Και δημιουργείται εύλογα τα ερωτήματα: είναι δυνατόν να αναπτυχθεί μια βούληση τέτοιου είδους; Πώς είναι δυνατόν να καταστρώσει κανείς ένα τέτοιο έργο; Και με τι μέσα μπορεί αυτό να πραγματοποιηθεί;Ασφαλώς είναι δυνατόν να αναπτυχθεί μια τέτοια βούληση»,
[6] Ζήσης Ιωάννης, 2010, Η σύνθεση ως απάντηση στην κρίση ταυτότητας και συστήματος
|
