ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΥΛΗ – ΣΧΕΔΙΟ ΒΙΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (Α’ Μέρος) (του Γιάννη Ζήση)
|
|
ΠΡΟΣ ΕΝΑ ΝΕΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΒΙΩΜΑΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ|
Η άλλη έννοια που συναρθρώνεται με άλλες -όπως η ενέργεια- δεν αφήνει πεδίο αίσθησης της αληθινής πραγματικής οντότητας που να υπερβαίνει τα όρια του χρόνου και του χώρου του σωματικού οργανισμού. Το πνεύμα αφήνει χώρο για νόημα, σκοπό και συνέχεια στην εξέλιξη. Είναι μια έννοια που την έχουμε εσωτερική ανάγκη ως εσωτερικότητα του όντος, ως υπερβατικότητα του όντος, ως πεδίο οντολογικής και πνευματικής ασφάλειας, ως ενός πεδίο μετασωματικού σύμπαντος. Η έννοια του πνεύματος υποδηλώνει την καθολικότητα και την μοναδικότητα του πνεύματος αναφορικά τόσο με μορφοποιημένες όσο και με μη αισθητές οργανικότητες. Η έννοια του πνεύματος είναι πρωτογενώς αλληλένδετη με εκείνη της ζωής η οποία όμως μετατοπίζεται στο πεδίο της ύλης και της φύσης, παρά την τεράστια διαφορετικότητα υπό την οποία έχουν αναζητηθεί και έχουν λειτουργήσει αυτές οι «πρώτες ή αξιωματικές» έννοιες. Αυτές οι έννοιες μέσω της διπολικότητας και της δυαδικότητας καλύπτουν κοσμοθεωρητικά τη συνειδησιακή μας ανάγκη για ερμηνεία των φαινομένων και για ορίζοντα Ύπαρξης ή Είναι. Η συνείδησή μας δεν καλύπτεται από το αυτονόητο ούτε της μιας έννοιας ούτε της άλλης και δεν μπορεί να λειτουργήσει ως ο απόλυτος ορισμός τους. Εκείνο όμως που μας ενδιαφέρει είναι η αναγκαιότητα του πνεύματος όπως κι η αναγκαιότητα της σχέσης πνεύματος και ύλης μέσα στην συνείδηση και τελικά η βιωματική αυτοσυνειδησία της συνειδητότητας προς τις δύο αυτές όψεις. Από μια άποψη είναι το ίδιο ασύμβατες με την αισθητότητα παρά την διαμεσολαβητική αισθητηριακή ψευδαίσθηση, στην μία από τις δύο όψεις. Η αναζήτηση της ταυτότητας και της επίγνωσης δηλαδή της αυτοαναφορικότητας της συνείδησης, όπως και η παραδοξότητα του ενστίκτου ως κυβερνητικού στοιχείου στις μορφές και στην ουσία ή την υπόσταση -που υποδηλώνει αυτό που ο Σοπενχάουερ ή πολλοί άλλοι θα τόνιζαν σαν θέληση για ζωή και θέληση για ύπαρξη- που ξεδιπλώνεται και σαν θέληση για όνειρο και σαν θέληση για λόγο υποδηλώνει μια διαφορετική κατηγορία διάστασης ύπαρξης από αυτή που μας οδηγεί στην ποσοτική συνάρθρωση. Η ύλη συνήθως προσλαμβάνεται ως ένα σύστημα κλειστών -δηλαδή φυσικοχημικών- πράξεων ξένο από τη συνείδηση και υπό μια άποψη υπό την έννοια του κυβερνητικού ενστίκτου, ξένου και από ζωή παρά το γεγονός ότι η έρευνα της ζωής είναι κυρίαρχα ένυλη, στην παρούσα φάση . Αναζητώντας νέες διαστάσεις αιτιότητας Ήδη υπάρχουν στατιστικές συλλογές σε διάφορες κατευθύνσεις από την εποχή του Καρλ Γιουνγκ και πριν μέχρι και σήμερα. Υπάρχουν προσεγγίσεις της αντίληψης της συγχρονότητας [1] ή του ολογραφικού πεδίου ή στις «Ρίζες της Σύμπτωσης» του Καίστλερ [2] έως το Ακασικό Πεδίο του Λάζλοου. [3] Η αναζήτηση μιας πνευματικής αιτιατότητας που συνδέεται με νοηματοδοτικές και σκοποθετικές ή τελολογικές προσεγγίσεις -πέρα από τους μηχανικισμούς και τους σχολαστικισμούς που δεσπόζουν στα δογματικά συστήματα των θρησκειών- είναι ένα διαρκές φιλοσοφικό και στοχαστικό ζητούμενο. Η αναζήτηση μιας μη τοπικής και μη χρονικής συνέχειας ή μιας Ορφικής αντίληψης του κόσμου [5] αναφορικά με την χρονική του ενότητα και ολιστική ώσμωση του μουσικού έργου ή του λόγου ως μουσική -υπό την έννοια και της μουσικής των σφαιρών και της αρμονίας του κόσμου, αρμονίας που εκφράζεται και με την διαμάχη ή με τα ζεύγη των αντιθέτων όπως και στην σχέση του πνεύματος και της ύλης, και στην σχέση ζωής και θανάτου ή αφαίρεσης και ζωής μια σχέση που οδηγείται και στην ταύτιση και που μπορεί να υποδηλώνει συνεργασία ή αρμονία και διαλεκτική αυτή η σχέση- είναι η βασική θεμελίωση της οντότητας της ψυχής πίσω από την πρόσκαιρη προσωπικότητα. Στην Δύση αυτή η προσέγγιση εκφράστηκε από τον Πλάτωνα με μια άποψη και προσέγγιση που είχε παραλληλία με την Ουπανισαδική σκέψη. Όπως είχε αναδείξει και ο νεοέλληνας συγγραφέας Βιτσαξής αλλά και όπως ξέρουμε από την εποχή του Πυθαγόρα πριν και μετά από αυτόν υπήρχε μια διαπολιτισμική επικοινωνία κοσμοθεωρητικών ιδεών από πολλούς Έλληνες και μεσογειακούς στοχαστές που εξέφρασαν θεμελιώδεις προβληματισμούς τόσο σε σχέση με την διπολικότητα μεταξύ πνεύματος και ύλης όσο και σε σχέση με την ένταξη του ανθρώπου μέσα σε αυτή την κλίμακα – ιεραρχία του όντος. Δεν θα σταθούμε τόσο στις μονιστικές προσεγγίσεις που επιχείρησαν να λειτουργήσουν μονοπολικά ούτε στην αδυναμία τους να ερμηνεύσουν ή να αποδώσουν νόημα στην ζωή και στην συνείδηση. Η αναγκαιότητα αυτής της διπολικότητας είναι εμφανής. Το θέμα είναι ότι αναπτύχθηκαν σχιζοειδώς. Μέσα στην ιστορία του πολιτισμού, στην κοινωνία και τον άνθρωπο αυτοί οι προσανατολισμοί αναπτύχτηκαν συγκρουσιακά. Πράγματι ενώ το πνεύμα βρήκε μερικούς μεγάλους εκφραστές, η ύλη είχε βρει την έκφρασή της σε ένα εξαιρετικά μαζικό σύστημα που συμπεριελάμβανε το φαντασιακό και την επιθυμία. Πρωταρχικά όμως ύλη ίσως είχε βρει την έκφρασή της στην υποκατάσταση του πνεύματος μέσω μιας θεατρικής υποστασιοποίησης όπου ως ηθοποιοί χανόμαστε στους ρόλους, στις συμβολικές διαμεσολαβήσεις και τις τελετουργίες του φυσικού πεδίου και του συστήματος, στην φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας και στο παράλογο της επιθυμίας μπροστά στο μηδέν ή στην αίσθηση του σημείου του μηδενός και στο ασυμφιλίωτο με την ύλη μέσω υλιστικών επιθυμιών μέσω μιας υποταγής μας σε πρότυπα και γοητείες παροδικότητας. Ελάχιστοι -όπως ο Πλωτίνος ή οι Στωικοί στην Δύση και οι υπερβατικοί μυστικιστές όπως ο Σανκάρα στην Ανατολή- εξέφρασαν την «φυγή» από την ύλη παρά το γεγονός ότι ο αρχικός ο ιδρυτικός στοχασμός απέβλεπε σε μια συνεργατική και εξελικτική αρμονία τόσο από τους θεμελιωτές του Δυτικού Πολιτισμού τόσο και από τους θεμελιωτές του Ανατολικού Πολιτισμού. Προφανώς αυτές οι μονιστικές τάσεις αναπτύχθηκαν ως αντισταθμίσεις μιας υλιστικής εκκοσμίκευσης του ανθρώπου που έβριθε φαινομένων άδικης εξουσίας επάνω στις ανθρώπινες σχέσεις όπως και μιας ματαιοδοξίας ή αυτού που ο Σόρεν Κίρκεγκαρντ αποκαλεί ως «αφελή αισθησιασμό του διαφθορέα». Το ζήτημά μας είναι να ξαναβρούμε το μέτρο και την “Μέση Οδό” περισσότερο από ότι την τόνισε ο Βούδας καθώς η αίσθηση του μηδενισμού και η γοητεία της νιρβάνα θα πρέπει να αντισταθμιστεί για ορισμένους Βουδιστές. Εδω ακριβώς ερχόμαστε για να βρούμε εκείνους τους στοχαστές -από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα- που προσπάθησαν να συνδυάσουν το πνεύμα με την ύλη. Στην πιο σύγχρονη εκδοχή έχουμε στην Ινδία τον Ωρομπίντο [6] και σε ανάλογο πλαίσιο στη Δύση, στον νέο κόσμο, έχουμε τον Ραλφ Βάλντο Έμερσον. [7] Ο Ωρομπίντο τονίζει την αναγκαιότητα να εκφραστεί ο υπερνους και το πνεύμα -μεταμορφωτικά, εξελικτικά και μεταρσιωτικά- μέσω του νου, της ζωτικής ενεργειακής όψης και της υλικής υπόστασης και μορφής, του ψυχολογικού πεδίου, της φύσης και του κόσμου. Ας μην ξεχνάμε πως η λογική που υπήρχε στις θρησκείες ήταν λογική ενσάρκωσης και πνευμάτωσης ταυτόχρονα. Είναι αυτό που εξέφρασε ποιητικά ο Νίκος Καζαντζάκης [8] όπως και πολλοί άλλοι. Είναι αυτό που από τις μυθολογίες μέχρι τις σύγχρονες θρησκείες εκφράζεται ως αίτημα ενανθρώπισης του Θείου, του Λόγου που γίνεται σάρκα και της θέωσης του ανθρώπου ή της ύλης που ανεβάζεται στους ουρανούς. Συνδυάζοντας το πεδίο των ιδεών με το πεδίο της κοινωνικής εξέλιξης Η ίδια η πορεία μας και η ανάδειξη της αξίας της ελευθερίας θέτει και το οντολογικό ζήτημα. Για να είμαστε ελεύθεροι πρέπει να είμαστε πνευματικά όντα για να μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι. Διαφορετικά στην καλύτερη περίπτωση είμαστε μηχανές με φαντασία. Η μηχανή μέσα στην φαντασία σαν κυρίαρχη αντιστρέφει το «φάντασμα στην μηχανή» του Καίσλερ και τον ανθρώπινο παράγοντα ή την εμπρόσωπη ύπαρξη στο «μύθο της μηχανής» του Λιούις Μάμφορντ. Έτσι λοιπόν και η πολιτική θέτει ζήτημα οντολογίας του ανθρώπου και δω ερχόμαστε στην ανάγκη για ένα σύστημα που να αντιστοιχεί σε αυτή την κοσμοθεώρηση της ενότητας και της εξελικτικότητας στην σχέση πνεύματος και ύλης. Οι μονιστικές φυγές ήταν πάντα πολύ ισχυρές και έβρισκαν εύκολα οπαδούς γιατί η ισορροπία, η μέση οδός και η μεσότητα ήταν εξαιρετικά δύσκολη και δεν μπορούσε να τυποποιηθεί τόσο εύκολα. Το αποτέλεσμα είναι ότι έχει καλλιεργηθεί ένα διπολικό σύστημα φονταμενταλισμού το οποίο κυριαρχεί σε ένα μεγάλο βαθμό στην Ανατολή και στον Νότο αλλά ακόμη και στην Δύση και στον Βορά, έχει πολύ ισχυρές δυνάμεις και ροπές. Από την άλλη ένα άγριο φουτουριστικό σύστημα διαμορφώνει τον δικό του ολοκληρωτισμό όπως και ο φονταμενταλισμός. Η σχέση του συστήματος με τις ιδέες είναι υπανάπτυκτη και στην μία και στην άλλη περίπτωση. Δυστυχώς δεν έχει αναπτυχθεί ζωή και ομαδικότητα των ιδεών -όπως θα παρατηρούσε και ο Χορκχάιμερ- και αυτό παρά το γεγονός ότι πλέον η σύγχρονη επιστήμη και η φυσική επιστήμη και η επιστήμη του ανθρώπου, απαιτεί αυτές τις ομαδικότητες και τις ζεύξεις των θεμελιωδών ιδεών. Το ζήτημα που έθεσε πχ η αρχή της επιστήμης για τα κβαντικά μεγέθη της Aπροσδιοριστίας υπάρχει πολύ εμφατικά στο πεδίο των συστημικών αξιών είτε προσδιορίζοντας συνταγματικές έννοιες είτε προσδιορίζοντας οικονομικές έννοιες πρωτογενώς και δευτερογενώς. Η ανάγκη της ομαδικότητας για να επιλύσουμε εξισώσεις και συστήματα είναι θεμελιώδης στα μαθηματικά. Είναι η ίδια ανάγκη και στα εννοιολογικά πρότυπα που συνδέονται με την κοινωνική οργάνωση, το κοινωνικό σύστημα και τον σκληρό οικονομικό του πυρήνα. Αυτές οι ζεύξεις απαιτούν μια διεύρυνση της συνάφειας και η αποτυχία σε αυτή την διεύρυνση ήταν που βάρυνε πολύ στα ιδεολογικά κείμενα του παρελθόντος. Η ενοποίηση του ψυχολογικού συστήματος με το οικονομικό –ερμηνευτικά και επιστημονικά- είναι μια τελείως κρίσιμη και αναγκαία δυναμική η οποία θα αποδείκνυε την σχέση του μικρόκοσμου και του μακρόκοσμου στο ανθρώπινο επίπεδο. Ταυτόχρονα θα αναδείκνυε την σχέση αλληλεπίδρασης συνείδησης και συστήματος, θεωρητικού και εμπράγματου πεδίου προσέγγισης, και θα μας επέτρεπε να επαναρυθμίσουμε πολύ πιο αποτελεσματικά και να ανακτήσουμε τον έλεγχο των συστημικών αυτοματισμών που δείχνουν μια πολιτική και κοινωνική ενδοτικότητα στο παράλογο. Για παράδειγμα, στο οικονομικό πεδίο παρά το ότι υπάρχει εμφανής ανάγκη εξυπηρέτησης του ανθρώπινου παράγοντα και της υγείας παρ’ όλα αυτά -από τις δυσκαμψίες της αγοράς και των θεσμών- δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν αυτές οι ανάγκες καθολικά και δίκαια. Ποιος θα τολμήσει να επικαλεστεί την λογική και δεν λέμε για την ηθική μπροστά σε μια τέτοια ανάγκη; Και όμως το σύστημα επιβάλλει με τους αυτοματισμούς του και την αυτονομία του από τον ανθρώπινο παράγοντα και από την αδυναμία επανακαθορισμού του, τέτοιες συνέπειες. Η φτώχεια εν μέσω αφθονίας, είναι η διαλεκτική των ιστορικών κρίσεων και της σχέσης της πολιτικής και της οικονομίας.
Διαβάστε εδώ το Β’ Μέρος Σχετικά άρθρα: |
|
|