Τα όρια της συλλογικής συγκρότησης του κράτους
Μέσα από μια προσπάθεια ολιστικής θεώρησης του σκοπού του κράτους, αναδεικνύεται μια σειρά ζητημάτων, με κυρίαρχο ζήτημα τα όρια της συλλογικής συγκρότησης. Ποια, όμως, μπορούν να είναι τα όρια της στυλλογικής συγκρότησης; Πώς, σε τελική ανάλυση, μετεξελίσσονται και ποια είναι η σχέση τους με το πληθυσμιακό και το εδαφικό μέγεθος; Αυτά τα ζητήματα τέθηκαν με έναν σταδιακά εξελικτικό τρόπο από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη ως τον Μοντεσκιέ και τον Ζαν Ζακ Ρουσσώ μέχρι και τις μέρες μας.
Η σχέση της επικράτειας, υπό την πληθυσμιακή της έννοια, δεσπόζει σε όλο αυτό τον προβληματισμό και οφείλει να τεθεί και πάλι και, έτσι, να απαντήσει στο επιχείρημα της ιθαγένειας και της μετανάστευσης και στα προβλήματα που αυτή θίγει. Αυτό αποτελεί επιτακτική ανάγκη σε μια εποχή γενίκευσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και γενικευμένης επισφάλειας, με τους τοπικούς και παγκοσμιοποιημένους παράγοντες διακινδύνευσης της ισχύος τους και της εφαρμογής των όρων του παιγνιδιού τους.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το κράτος –αν το δούμε εξελικτικά– οφείλει να τείνει στον πλήρη εξανθρωπισμό και εκδημοκρατισμό. Ο πλήρης, όμως, εξανθρωπισμός και εκδημοκρατισμός του κράτους, που είναι τόσο μια εσωτερική και όσο και μια διεθνοποιημένη υπόθεση, μας θέτει ευθέωςστον προβληματισμό της υπέρβασης του ταξικού, του εδαφικού, αλλά και του πολιτισμικού του ορίου. Στον προβληματισμό αυτό υπεισέρχεται τόσο η ρύθμιση της ιδιοκτησίας, όσο και της οικονομικής εταιρικότητας και κλίμακας.
Έτσι, βλέπουμε ότι τίθεται εκ νέου ο προβληματισμός για τα όρια της συλλογικής συγκρότησης και για τους όρους που προϋποθέτει. Το γεγονός ότι επανέρχονται αυτά τα ζητήματα δεν παραπέμπει σε αποτυχημένες, ιστορικά, απόπειρες επίλυσής τους, αλλά καταδεικνύει ότι απαιτεί νέες λύσεις στο εδαφικό, διαφορετικές από εκείνες της εξωτερικής επέμβασης, αλλά και του εσωτερικού ολοκληρωτισμού στην επικράτεια –όπως, για παράδειγμα, έβλεπε το κράτος ο Καρλ Σμιτ.
Παραπέμπει, ακόμα, σε ζητήματα αναθεώρησης της προσέγγισης των ταξικών πολιτικών και σχέσεων και, βέβαια, σε μια θεμελιώδη αλλαγή στις σχέσεις των πολιτισμικών συλλογικοτήτων και στις θεσμικές αρμοδιότητές τους, καθώς τίθενται ζητήματα θρησκείας, εθνότητας κ.λπ., όπου το κράτος πρέπει να τείνει, πλέον, να αποστασιοποιηθεί ολοένα και περισσότερο από τα πολιτισμικά στοιχεία, χωρίς, ωστόσο, να τα απαξιώνει, καθότι οποιαδήποτε μονομέρεια ή προτίμηση του κράτους –τοπική, περιφερειακή, ή και οικουμενική– θα το καθιστά όλο και πιο πολύ παράγοντα ολοκληρωτισμού.
Με άλλα λόγια, ένας βασικός παράγοντας για την υπέρβαση αυτών των ορίων είναι η ρυθμιστική αποτελεσματική αποσύνδεση του κράτους από:
1. τις τάξεις και την οικονομική εταιρικότηταˑ
2. τον απόλυτο εδαφικό προσδιορισμό και χαρακτήρα του, υπό την έννοια όχι μιας ασάφειας ή γκρίζων συνοριακών ζωνών που θα μπορούσαν να πολώσουν συγκρουσιακά τα κράτη, αλλά υπό την έννοια μιας διαφορετικής διαχείρισης και λογικής των συνόρων, τόσο ως προς το εσωτερικό όσο και προς τις διεθνείς σχέσειςˑ
3. τα πολιτισμικά προσδιοριστικά στοιχεία των ατόμων, των ομάδων και των συλλογικοτήτων.
Την αναγκαιότητα για έναν νέο, ανάλογο προσανατολισμό του κράτους θα εξετάσουμε στη συνέχεια, προσδιορίζοντας τα σημεία θεσμικής και ιστορικής διακινδύνευσης του κράτους στο παρόν και στο μέλλον.
Αναστοχασμός των εξωτερικοτήτων που στρεβλώνουν το κράτος
Η συνέπεια του κράτους, η αξία του, θα λέγαμε, εξαρτάται από το κατά πόσο οι πολίτες και οι πολιτικοί κινούνται στη γραμμή υπέρβασης του ηθικού και του λογικού κινδύνου στη σχέση τους με την εξουσία και την κατάχρηση της ελευθερίας.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να θυμηθούμε τη θεμελιώδη σύλληψη που αποδίδεται στον Αδαμάντιο Κοραή, ότι η ελευθερία χωρίς δικαιοσύνη είναι ληστεία. [2] Αυτό ισχύει ιδιαίτερα και για το κράτος και για την οικονομία, την οικονομική δραστηριότητα πάσης φύσεως και όλο το θεσμικό πλαίσιοˑ ισχύει τόσο για το εσωτερικό τους όσο και για το πλαίσιο διασύνδεσης κράτους και οικονομίας.
Σε κατοπτρική προσέγγιση με τους σκοπούς, μπορούμε να δούμε ακριβώς τη διακινδυνευτική δυναμική και την αλλοτρίωση του κράτους ως:
α. προερχόμενη από την ανορθολογικότητα, που μπορεί να εκφράζεται στην καταχρηστικότητα των νόμων και στα πρότυπα, τα μοντέλα οργάνωσηςˑ
β. προερχόμενη από τον αποξενωτικό χαρακτήρα, που εκφράζεται ως γραφειοκρατική, τεχνοκρατική, πολιτική αποξένωση και που αντικατοπτρίζει, σε τελική ανάλυση, τα ανθρωπολογικά ζητήματα της κοινωνίας και των ανθρώπινων σχέσεωνˑ
γ. στρεβλή ιδιοποίηση και οικειοποίηση του κράτους, που αναδεικνύει το πρόβλημα των πελατειακών σχέσεων, την ιδιοκτησιακή αντίληψη ή την εκτροπή του κράτους μέσα από τον ανθρώπινο παράγοντα.
Όλες αυτές οι στρεβλώσεις αντανακλούν, ασφαλώς, εσφαλμένες τοποθετήσεις του ανθρώπινου παράγοντα στο πολιτικό πεδίο και δεν μπορούμε να θεωρούμε τους θεσμούς ερήμην του ανθρώπινου παράγοντα ή της ανθρωπολογικής εξέλιξης.
Γενικότερα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουν κυριαρχήσει ιστορικά σημεία εκτροπής και στρέβλωσης του κράτους, τα οποία αντανακλούν την δυναμική των εξωτερικοτήτων[3] απέναντι στο κράτος ως θεσμό.
Οι εξωτερικότητες[4] είναι ο ισχυρός παράγοντας και πρέπει να τις αναθεωρήσουμε και να αναστοχαστούμε πάνω σε αυτές όχι μόνο σε συνάρτηση με το κράτος αλλά και ως προς την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον, εν γένει.
Τέλος, ερχόμαστε πρωταρχικά στο πεδίο της ερμηνείας όπου το κράτος, για παράδειγμα, προσεγγίζεται ως ιδιοκτησία από την κυριαρχία και όχι από την ελευθερία του ανθρώπου, από την κυριαρχία του ανθρώπινου παράγοντα.
Κατ’ ουσίαν, όλο το θεσμικό γίγνεσθαι αντανακλά τις πλάνες και τις αυταπάτες ή τα βήματα γνώσης και αλήθειας που πάντα επέρχονται σιγά-σιγά. Και στο κράτος, λοιπόν, αναδεικνύεται αυτή η κρίσιμη διαλεκτική στη σχέση της συνείδησης με την αντικειμενική όψη του κόσμου, όπου η συνείδηση είναι ο ισχυρός παράγοντας, έστω και αν τοποθετείται ευμετάβολα μπροστά σε μια ισχυρή και ανελαστική στον χρόνο μορφή όπως είναι μια θεμελιώδης θεσμική μορφή και, εν προκειμένω, η μορφή του κράτους.
Αναφορές:
[1] Γιάννης Ζήσης, Ευτροφισμός εξουσίας και ελευθερία, solon.org.gr, 28-08-09
[2] Αδαμάντιος Κοραής, «Επιστολή προς τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, 17 Ιουνίου 1824. Αλληλογραφία, Ε΄, Όμιλος Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού, 1983, σελ. 140, 26-30: «Μόνη η δικαιοσύνη φέρει την ελευθερίαν, την δύναμιν και την ασφάλειαν· όπλα χωρίς δικαιοσύνην, γίνονται όπλα ληστών, ζώντων εις καθημερινόν κίνδυνον να στερηθώσι την δύναμιν από άλλους ληστάς, ή και να κολασθώσιν ως λησταί από νόμιμον εξουσίαν».
[3] Γιάννης Ζήσης, Εισαγωγή σε μια γενική, συνθετική και ολική ολιστική διαθεματική και μεταοικονομική θεωρια των εξωτερικοτήτων και εξωτερικών επιδράσεων (Μέρος Δ΄), solon.org.gr
[4] Ζήσης, Γιάννης ,”Πράσινο Επιχειρείν”, Παράρτημα, Κεφ. 3, έτος έκδοσης 2003.
Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας
Διαβάστε επίσης:
–Ολιστική Θεώρηση του Κράτους – Α΄ Μέρος
–Ολιστική Θεώρηση του Κράτους – Β΄ Μέρος
