ΕΘΝΟΣ & ΚΡΑΤΟΣ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

Η ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ – ΟΛΙΣΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ_Μέρος Β΄ (του Γιάννη Ζήση)

thelisi 240 - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

thelisi 240 - Σόλων ΜΚΟΗ αναγκαιότητα και ο σκοπός του κράτους

Μπορούμε να αντιληφθούμε το κράτος –με όρους αναγκαιότητας της εξέλιξής του– εάν επιδιώξουμε να διευκρινίσουμε και να ανοίξουμε τους ορίζοντες της γενικής βούλησης, που αποτελεί την πηγή του συμβολαιακού χαρακτήρα του – εάν αναζητήσουμε εξελικτικά τον σκοπό του.  Για τον ρόλο αυτής της βούλησης μίλησε πρώτος ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ στο «Κοινωνικό Συμβόλαιο», στο οποίο έγραφε: «Εφόσον πολλοί άνθρωποι ενωμένοι θεωρούνται ένα σώμα, τότε έχουν μόνο μία βούληση που αποβλέπει στη διατήρηση όλων μαζί και στο ευ ζην.[…] Ειρήνη ενότητα και ισότητα είναι οι εχθροί της πολιτικής μηχανορραφίας».[1]

Αυτό που προσδιορίζει εξελικτικά το κράτος –υπό την έννοια της υπέρβασης των προβληματικών εκφορών του– δεν είναι μόνο οι ιστορικές συνιστώσες του, αλλά κυρίως η σκοποθεσία του. Τις προβληματικές εκφορές του κράτους θα τις αναλύσουμε στη συνέχεια και θα τις δούμε και υπό το φως της ιστορίας.  Αυτή τη στιγμή, προέχει να δούμε τη διάσταση της «εξελικτικής βούλησης» και του σκοπού που μορφοποιείται ως κράτος και αποτελεί την ενέργεια του κράτους.

Ο σκοπός του κράτους μπορεί να αναλυθεί στις τρεις διαστάσεις του:

1. η πρώτη διάσταση συνδέεται με την προστασίαˑ

2. η δεύτερη διάσταση  με την ωφέλειαˑ  

3. η τρίτη διάσταση με την εξελικτική εκπλήρωση του ανθρώπου, με την οντοποίησή του και με τις ανθρώπινες αξίες.  Θα μπορούσε, δηλαδή, κανείς, σε αυτήν την τρίτη όψη του σκοπού του κράτους, να δει και την κλίμακα των αξιών του Αβραάμ Μάσλοου, στο ανώτατο επίπεδό της, σαν υπαρξιακή ή ψυχολογική και πολιτισμική ολοκλήρωση και προοπτική εξέλιξης του ανθρώπου. 

Η πρώτη διάσταση του σκοπού του κράτους αναφέρεται στη δυαδική δυναμική της ασφάλειας.  Είναι μια δυναμική που ξεκινά από την επιβίωση και καταλήγει στην προστασία της ελευθερίας, διότι η ελευθερία  αποφαίνεται ως μια αξιακή ολοκλήρωση της ίδιας της ασφάλειας.   Η ολοκλήρωση της ασφάλειας, από αυτή τη σκοπιά, διέρχεται και την ωφέλεια και την εκπλήρωση και εδώ καταδεικνύεται το πόσο αναγκαίος είναι ο αναστοχασμός και η επαναδιαπραγμάτευση του σκοπού της προστασίας για το κράτος. 

Η δεύτερη διάσταση του σκοπού του κράτους αναφέρεται στην έννοια της ωφέλειας.  Εκφράζεται υπό την έννοια του υπηρεσιακού του χαρακτήρα, της δυναμικής της αρωγής και του κράτους ως παράγοντα ευημερίας. 

Η τρίτη διάσταση του σκοπού του κράτους αναφέρεται στην εξελικτική εκπλήρωση και στην πολιτισμική δυναμική του κράτους, κυρίως στις δυνατότητες τις οποίες παρέχουν το πλαίσιο και οι συνθήκες της ανθρώπινης διαβίωσης με σκοπό την εξέλιξη του ανθρώπου, την οντοποίηση, την υπαρξιακή αυτοπραγμάτωση και αξία. 

Ο φονταμενταλιστικός ολοκληρωτισμός του κράτους αποτελεί στρέβλωση του κράτους, εξαιτίας της παραγνώρισης των δύο τελευταίων, κυρίως, διαστάσεων του σκοπού του. Για την αποφυγή αυτού του φαινόμενου στρέβλωσης  του κράτους, ο Εμμάνουελ Καντ συμπέρανε ότι:

«όποιους θετικούς νόμους και αν ψηφίζουν οι πολίτες [αυτοί οι νόμοι] δεν θα πρέπει να είναι αντίθετοι στους φυσικούς νόμους της ελευθερίας και της αντίστοιχης προς την ελευθερία ισότητας εντός του λαού, η οποία έγκειται στο ότι ο καθένας μπορεί, εργαζόμενος, να ανελιχθεί από την παθητική στην ενεργητική κατάσταση».[2] 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού είναι η κατάσταση που επικρατούσε στην Ευρώπη στον Μεσαίωνα, αλλά ακόμη και μέχρι τον 19ο αιώνα, και όχι μόνο.  Αυτή η στρέβλωση αναδεικνύεται σε κράτη που δεν έχουν αναγνωρίσει σε όλο το εύρος της την κλίμακα των αστικών δικαιωμάτων και ελευθεριών του ανθρώπου και λειτουργούν υπό το καθεστώς ενός θρησκευτικού νόμου ή ενός πολιτισμικού φονταμενταλισμού, ο οποίος αποτελεί ένα κακέκτυπο ή μια αντανάκλαση, ένα είδωλο της υπαρξιακής αξίας ή οντοποίησης ή της εξελικτικής εκπλήρωσης του ανθρώπου.

Μια αντίστοιχη δυναμική στρέβλωσης που καταλήγει στην ειδωλική παραμόρφωση του σκοπού του κράτους έχουμε και όταν τίθεται ζήτημα διχασμού μεταξύ ασφάλειας και ελευθερίας, αλλά και στο άτομο, με τη μορφή της  καταχρηστικότητας της ελευθερίας ή της εξουσιαστικής της συναλλακτικοποίησης ή εμπορευματικοποίησης, που γίνεται φανερή από την κυριαρχία του ιδιωτικού ή, άλλως, οικειοποίηση της εξουσίας από τον ιδιωτικό τομέα.

Ο διχασμός μεταξύ της ασφάλειας και της ελευθερίας είναι από τα μείζονα ζητήματα που επανέρχοναι στον 21ο αιώνα και προκύπτει από τις δυναμικές χειραγώγησης και δημαγωγίας, που βασίζονται σε αντιδράσεις φόβου.   Συνδέεται με την διπλή αλλοτρίωση της πολιτικής και της οικονομίας όπου η ελευθερία ιδιωτικοποιείται οικονομικά και, συνεπώς, στρεβλώνεται πολιτικά και όπου η ασφάλεια πολιτικοποιείται και, συνεπώς, στρεβλώνεται οικονομικά αλλά και πολιτικά.

Αναφορές: 
[1]  Ρουσσώ, Ζαν  Ζακ, “Το Κοινωνικό Συμβόλαιο”, εκδ. ΠΟΛΙΣ, 2004, σελ. 170.    
[2 ] Καντ,  Εμμάνουελ ,”Μεταφυσική των Ηθών, Δημόσιο Δίκαιο”, εκδ. ΣΑΒΒΑΛΑΣ, σελ. 195.

Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας


Διαβάστε επίσης:
Ολιστική Θεώρηση του Κράτους (Α΄ Μέρος) 
Ολιστική Θεώρηση του Κράτους (Γ΄ Μέρος)

Σχετικά άρθρα