ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΜΟΝΟΠΟΛH ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ…
|
Η παγκόσμια διατροφική και παράλληλη περιβαλλοντική κρίση έχουν κάνει περισσότερο αισθητές τις δραματικές τους επιπτώσεις στα κράτη του λεγόμενου «αναπτυσσόμενου κόσμου» και ιδιαίτερα στην μαστιζόμενη από τη φτώχεια ήπειρο της Αφρικής. |
|
Αντιστοίχως οι τοπικές κυβερνήσεις υποκύπτουν στον πειρασμό των βραχυπρόθεσμων κερδών των εξωτερικών αυτών επενδύσεων. Η αγορά εδάφους στις περισσότερες περιοχές της Αφρικής είναι έως και δέκα φορές φθηνότερη από αντίστοιχα εδάφη σε άλλες ηπείρους. Επιπλέον πολλές από τις περιοχές είναι εξαιρετικά γόνιμες με αποτέλεσμα το κόστος των επενδύσεων να είναι πολύ χαμηλότερο, δεδομένο που ελαχιστοποιεί αρκετά το ρίσκο της επένδυσης[1]. Η νέα «αποικιοποίηση» όπως την έχει χαρακτηρίσει το γερμανικό περιοδικό Spiegel, δεν γνωρίζει όρια και σύνορα, καθώς ξένες πολυεθνικές και κυβερνήσεις ανεπτυγμένων κρατών φαίνεται ότι έχουν σύμμαχους στα πλάνα τους και τις περισσότερες τοπικές αρχές. Η αγορά εκτάσεων γης για καλλιέργειες στην αφρικανική ήπειρο ξεκίνησε από επενδύσεις πετρελαιοπαραγωγών κρατών της Μέσης Ανατολής στο Σουδάν τη δεκαετία του ’90, αλλά γνώρισε πραγματική έκρηξη από το 2006 και μετά, όταν επενδυτές από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη, την Κίνα, την Κορέα και την Ινδία έχουν αγοράσει 150-200.000 τ.χλμ. γης σε δεκάδες αφρικανικές χώρες. Τα τελευταία χρόνια τεράστιες εκτάσεις (ίσες με το μέγεθος της Ουρουγουάης ή της Ρουμανίας) έχουν γίνει αντικείμενο διαπραγματεύσεων προς αγορά. Ένας μόνο επενδυτικός όμιλος έχει αγοράσει 3.700 τ.χλμ. στη Νότια Αφρική, τη Ζάμπια και τη Μοζαμβίκη. Η κορεατική εταιρία Daewoo είχε συμφωνήσει για την επινοικίαση για 99 χρόνια μιας έκτασης 13000 τ.χλμ. στη Μαγαδασκάρη, η οποία αντιστοιχούσε στη μισή καλλιεργήσιμη γη του νησιού, πυροδοτώντας αντιδράσεις που είχαν ως αποτέλεσμα την πτώση της κυβέρνησης της χώρας. Οι περισσότερες βέβαια από τις προσπάθειες των τοπικών πληθυσμών ή και άλλων περιφερειακών φορέων και οργανισμών είναι καταδικασμένες στην αφάνεια από τα παγκόσμια ΜΜΕ. Η αγορά τεράστιων εκτάσεων σε χώρες της Αφρικής για την καλλιέργεια τροφίμων και άλλων προϊόντων που θα κατευθυνθούν στις ανεπτυγμένες χώρες ή θα πωληθούν στους κατάλληλους αγοραστές την κατάλληλη ώρα, αποκλείει στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων τους τοπικούς πληθυσμούς οδηγώντας τους στην εξαθλίωση ή τη μετανάστευση. Οι κυβερνήσεις των περισσότερων χωρών σχεδόν πάντα υπόσχονται ότι θα λάβουν υπόψη τις διαμαρτυρίες και τις ανάγκες των τοπικών πληθυσμών. «Θεωρητικά όλη η διανομή των γαιών επιβλέπεται από τους τοπικούς αξιωματούχους, αλλά στην πράξη οι κρατικές αρχές παραχωρούν στους ξένους επενδυτές όλα τα δικαιώματα χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους ντόπιους πληθυσμούς» αναφέρει η Φατού Μπαγιέ, μέλος της οργάνωσης ActionAid. Οι συμφωνίες «νεοαποικιοποίησης» βέβαια υπογράφονται πίσω από κλειστές πόρτες. Ελάχιστες λεπτομέρειές τους γίνονται γνώστες –αν ποτέ γίνουν-, ενώ τα διεθνή μέσα ενημέρωσης σπανίως ή και ποτέ δεν προβάλλουν τις προσπάθειες τοπικών, εθνικών ή και διεθνών φορέων και οργανισμών για να καταδειχτεί το πρόβλημα στο σύνολό του. Η λογική των κυβερνήσεων των κρατών για προσέλκυση ξένων επενδύσεων επιφέρει τελικά πολύ μεγάλα περιβαλλοντικά και οικονομικά προβλήματα, εντεινόμενα μάλιστα σε μάκρος χρόνου. Στην Τανζανία, η κυβέρνηση πούλησε στο Κατάρ 40 τ. χλμ. γης στο Δέλτα του Τάνα, μια εύφορη περιοχή στην οποία θα καλλιεργηθούν τρόφιμα που θα φτάσουν στο κράτος του Περσικού Κόλπου, με αντάλλαγμα την κατασκευή ενός λιμανιού. Οι κάτοικοι της περιοχής δεν έχουν δικαίωμα πια στην περιοχή που πωλήθηκε στο Κατάρ: «το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει ένα κεντρικό σύστημα διαχείρισης για την περιοχή» λέει ο Πολ Ματίκου, της ΜΚΟ Kenya Nature, με επακόλουθο «να μην αναγνωρίζονται τα δικαιώματα των ανθρώπων επί της περιοχής»[2]. |
|
Τον Απρίλιο του 2009 ο επικεφαλής του International Food Policy Research Institute Χοακίμ φον Μπράουν δήλωνε ότι βρισκόταν υπό διαπραγμάτευση κεφάλαια ύψους 20-30 εκατομμυρίων δολαρίων για 150-200.000 τ.χλμ[4]. Χαρακτηριστική της κατάστασης νεοαποικιοποίησης είναι μία έρευνα ανεξάρτητου οργανισμού με έδρα το Λονδίνο. Το Διεθνές Ινστιτούτο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (International Institute forEnvironment and Development – IIED), σε έρευνά του το 2009 προειδοποιούσε ότι τέτοιου είδους επενδύσεις «μπορούν είτε να δημιουργήσουν νέες ευκαιρίες είτε από την άλλη να περιθωριοποιήσουν τους φτωχούς. Γιατί από τη στιγμή που κυβερνήσεις και αγορές διαθέτουν γη προς πώληση οι ντόπιοι πληθυσμοί ίσως χάσουν την πρόσβασή τους όχι μόνο στη γη, αλλά και στο νερό, την ξυλεία, την δυνατότητα να εκτρέφουν ζώα». Είναι χαρακτηριστικό ότι τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από την έρευνα μιας οργάνωσης η οποία, σε αντίθεση με πλήθος άλλων επιστημονικών φορέων και οργανισμών, δεν καταδικάζει αυτές τις επενδύσεις προβλέποντας πιθανά μακροπρόθεσμα κέρδη [7]. Επιπλέον η IIED θεωρεί ότι η αποτελεσματική νομοθεσία και η διαφάνεια αποτελούν κλειδί για την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των τοπικών πληθυσμών. Όμως καμία από τις χώρες-πωλητές δεν έχει προχωρήσει σε ένα δεσμευτικό ρυθμιστικό νομοθετικό πλαίσιο το οποίο θα εξασφαλίζει τα δικαιώματα των πληθυσμών επί της γης και την διαφάνεια στις πωλήσεις[8]. Ένα τέτοιο νομοθετικό πλαίσιο το οποίο θα σεβόταν τα δικαιώματα των πολιτών προϋποθέτει την υιοθέτηση κάποιων βασικών αρχών ανεξάρτητης ανάπτυξης και θα ήταν αντίθετο προς τους νόμους της φιλελεύθερης αγοράς στρέφοντας πιθανότατα τους ξένους επενδυτές σε κάποια άλλη χώρα της περιοχής. Πολλές από τις χώρες της Αφρικής που σήμερα πωλούν αφειδώς εδάφη, υποφέρουν ταυτόχρονα από ελλείψεις τροφίμων καθώς προέβησαν τα προηγούμενα χρόνια και δεκαετίες σε δραστικές περικοπές επενδύσεων στον αγροτικό τομέα προκειμένου να «αποκτήσουν μια θέση στον ήλιο» των διεθνών αγορών[9]. Οι αφρικανικές κυβερνήσεις που πωλούν εδάφη δεν έχουν παραδειγματιστεί από τις επιπτώσεις που είχαν παρόμοιες εκμεταλλεύσεις μεγάλων εκτάσεων σε χώρες της Λατινικής Αμερικής στο παρελθόν. Σε περιπτώσεις όπως για παράδειγμα στη Βραζιλία, το Περού και το Εκουαδόρ, έλαβε χώρα το λεγόμενο boom and bust. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, αρχικά υπήρχε μία «εκτίναξη-έκρηξη» την οποία ακολουθούσε σχεδόν πάντα μία «καταστροφή». Οι ξένες επενδύσεις ακολουθούταν από μία βραχυπρόθεσμη και παροδική έκρηξη θέσεων εργασίας και ανόδου του βιοτικού επιπέδου, για να φτάσουν σύντομα σε κορεσμό ο οποίος είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη ερημοποίηση περιοχών λόγω καταστροφής της γης. Σε πρόσφατη έρευνά της στην Κένυα και τη Μοζαμβίκη η οργάνωση FIAN International υποστηρίζει ότι οι αγορές γης έχουν ως αποτέλεσμα την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αφού «η αρπαγή της γης αποκλείει στις τοπικές κοινότητες την πρόσβαση στη γη, καταστρέφει τις δυνατότητες βιοπορισμού τους, μειώνει τις δυνατότητες για αγροτικές πολιτικές προσανατολισμένες προς το συμφέρον των αγροτών και παραμορφώνει τις αγορές προς ολοένα και πιο συγκεντρωτικά συμφέροντα». Περιβαλλοντικά οι επενδύσεις αυτές σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ίδιας έρευνας «επιταχύνουν την καταστροφή των οικοσυστημάτων και την κλιματική κρίση»[10]. Αυτές οι «αγροτικές επενδύσεις» (ή για τους πολέμιούς τους «αρπαγές γαιών»), εκτός από την στήριξη των τοπικών ελίτ και των ξένων κυβερνήσεων ή επενδυτών έχουν σύμμαχο και τους περισσότερους κανονισμούς του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), όπως για παράδειγμα την απαγόρευση ποσοτικών περιορισμών στις εξαγωγές. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ολόκληρη η παραγωγή μιας ξένης επένδυσης φεύγει προς το εξωτερικό. Σύμφωνα με τον Μαρκ Χάλλε, μέλος του Διεθνούς Ινστιτούτου για την Αειφόρο Ανάπτυξη (International Institute for Sustainable Development – IISD) που εδρεύει στη Γενεύη, πολλοί κανονισμοί του ΠΟΕ σαν και αυτόν «περιορίζουν δραστικά τη δυνατότητα ενός κράτους να επιβάλλει κανόνες οι οποίοι θα εξασφαλίζουν ότι οι αγροτικές επενδύσεις θα γίνονται με αειφορικό τρόπο»[11]. Όπως φαίνεται πάντως από την παρούσα πρακτική και το τεράστιο παζάρι που διεξάγεται (μια real-life monopoly κατά το Spiegel), οι κυβερνήσεις προτιμούν το βραχυπρόθεσμο κέρδος των «επενδύσεων» από το εξωτερικό, παραβλέποντας τα καταστρεπτικά ιστορικά προηγούμενα και το μεγάλο κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος, αποκλείοντας τους πολίτες τους από την παραγωγική διαδικασία και στερώντας τους τις όποιες ευκαιρίες κοινωνικής ενσωμάτωσης και ευημερίας. _________________________________ |
|
Άρης Καπαράκης |