Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΝΥΧΤΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ, του Roberto Assagioli
Όταν η διαδικασία της μεταμόρφωσης φτάσει στο αποκορύφωμά της, στο τελικό και αποφασιστικό της στάδιο, σημαδεύεται κατά διαστήματα από μια περίοδο έντονης οδύνης και εσώτερης συσκότισης, που ονομάστηκε από τους Χριστιανούς μυστικιστές «η σκοτεινή νύχτα της ψυχής». Το νοητικό άγχος και η έντονη κατάθλιψη που τη συνοδεύουν έχουν μεγάλη ομοιότητα με τα συμπτώματα της νοητικής ασθένειας την οποία οι ψυχίατροι ονομάζουν «καταθλιπτική ψύχωση» ή «μελαγχολία». Tα συμπτώματα αυτά είναι: μια συγκινησιακή κατάσταση απόγνωσης μια έντονη αίσθηση αναξιότητας, μια συστηματική αυτοϋποτίμηση και αυτοκατηγορία η εντύπωση της περιπλάνησης μέσα σε μια κόλαση, η οποία γίνεται περιστασιακά τόσο ζωηρή ώστε να προκαλεί την ψευδαίσθηση της αμετάκλητης καταδίκης, μια οξεία και οδυνηρή αίσθηση διανοητικής αδυναμίας, μια απώλεια της θέλησης, της δύναμης και του αυτοελέγχου, μια συνεχής αναποφασιστικότητα και μια ανικανότητα και αποστροφή για δράση. |
Μερικά απ’ αυτά τα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν με ηπιότερη μορφή σε κάποια προγενέστερα στάδια, αλλά δεν πρέπει να τα θεωρήσουμε σαν εκείνα που συνοδεύουν την αληθινή «σκοτεινή νύχτα της ψυχής». Η περίεργη αυτή και τρομερή εσωτερική εμπειρία δεν αποτελεί μόνο μια παθολογική κατάσταση, έχει κάποια ειδική και πνευματική αιτία κι ένα μεγάλο πνευματικό σκοπό. Η αιτία αναλύθηκε με τον ίδιο τρόπο τόσο από τον Πλάτωνα όσο και από τον Άγιο Ιωάννη του Σταυρού. Ο Πλάτωνας, στην περίφημη αλληγορία του «σκοτεινού σπηλαίου» η οποία περιέχεται στο έβδομο βιβλίο της Πολιτείας του, συγκρίνει τους αφώτιστους ανθρώπους με φυλακισμένους σ’ ένα σκοτεινό άντρο ή σπήλαιο, και αναφέρει: Άγιος Ιωάννης του Σταυρού Ο Άγιος Ιωάννης του Σταυρού χρησιμοποιεί περιέργως ανάλογες φράσεις: Ένα από τα γνωστότερα είναι ίσως η περίπτωση της Αγίας Θηρεσίας της Ισπανίας, η οποία αναφέρει στην αυτοβιογραφία της ότι προσέλκυσε τους ισχυρούς πειρασμούς ενός ιερέα, ο οποίος απαλλάχτηκε από αυτούς αμέσως μόλις η Αγία Θηρεσία άρχισε να υφίσταται τα μαρτύριά τους. Όμως η πιο ακραία και δραματική περίπτωση είναι της Αγίας Lydwine του Scheidham, η οποία πέτυχε να προσελκύσει μια σειρά από σοβαρές ασθένειες. Η εκπληκτική της ιστορία έχει καταγραφεί απ’ το Γάλλο συγγραφέα Huysmans. Η γενική «μυστικιστική υποκατάσταση» συνίσταται στο να προσφερθεί κάποιος ν’ αντισταθμίσει με τις προσωπικές του οδύνες μερικές από τις οδύνες και τα σφάλματα της ανθρωπότητας. Μερικά από τα πιο αυστηρά και εσωτερικά θρησκευτικά τάγματα, όπως οι Τραππιστές (Trappists) και οι Καρμηλίτες (Carmelites), κάνουν αυτό ακριβώς. Ένα ενδιαφέρον πείραμα αυτού του είδους, που επιχειρήθηκε από μια ομάδα δώδεκα λαϊκών σε συνεργασία με τους Καρμηλίτες του St. Remo, αναφέρεται απ’ το Montague Summers στο άρθρο του για τη «Μυστικιστική Υποκατάσταση». Περιγράφει τα αποτελέσματα ως εξής: Επειδή οι αυστηρές απαιτήσεις, οι ηρωικές αυτοθυσίες της «μυστικιστικής υποκατάστασης» και οι οδύνες που συνεπάγεται, τείνουν ν’ αποθαρρύνουν τον άνθρωπο, επιθυμών να διευκρινίσω τελείως το γεγονός ότι η «μυστικιστική υποκατάσταση» είναι μια ειδική κλήση, μια ιδιαίτερη μέθοδος υπηρεσίας, που πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο από εκείνους που νιώθουν πώς έλκονται απ’ αυτή και νιώθουν ακόμη πώς διαθέτουν την αναγκαία δύναμη και αντοχή για να υπομείνουν τις δοκιμασίες της. Δεν είναι μια μέθοδος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί απ’ όλους τους πνευματικούς ζηλωτές. Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι υπηρεσίας, λιγότερο επίπονοι και αυστηροί, που είναι εξίσου χρήσιμοι κι εξίσου αναγκαίοι για τη γενική εξύψωση της ανθρωπότητας. Θα ήθελα ακόμη να συμβουλέψω εκείνους που νιώθουν τη γενναιόφρονα παρόρμηση προς τη «μυστικιστική υποκατάσταση» να προχωρούν πολύ προσεκτικά και σταδιακά, και να δοκιμάζουν επανειλημμένα τη δύναμη και τα όρια της αντοχής τους προκειμένου ν’ αντιμετωπίσουν τις έντονες και σχεδόν αφόρητες αντιδράσεις. |
(Spiritual Development and its Attendant Maladies by Robert Assagioli, M.D.; From The Hibbert Journal, October 1937) |