ΙΔΕΕΣ & ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΑΝ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥ ΠΡΙΓΚΟΖΙΝ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ (του Δημοσθένη Κυριαζή

ilya prigogine - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

ilya prigogine - Σόλων ΜΚΟΟ Ηλιά  Πριγκόζιν ( Ilya  Prigogine), γεννήθηκε στη Μόσχα λίγους μήνες πριν από τη  Ρωσική Επανάσταση του 1917. 

        Επειδή ο πατέρας του είχε κριτική στάση για το νέο καθεστώς των Μπολσεβίκων, η οικογένεια του μετανάστευσε το 1921 στη Γερμανία. Οκτώ χρόνια αργότερα, το 1929, η οικογένεια του δωδεκάχρονου Ηλιά εγκαταστάθηκε στις Βρυξέλλες.

      Στη νέα του πατρίδα, ο Ηλιά μεγάλωσε, σπούδασε φυσική και χημεία και έκανε τα πρώτα βήματα της επιστημονικής του καριέρας. Το 1949  πήρε τη Βελγική υπηκοότητα.

         Οι σημαντικότεροι σταθμοί της επιστημονικής του εξέλιξης είναι:
·         1950  Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών
·         1959  Διευθυντής στο Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών των Βρυξελλών
·         1959  Μετάβαση στο Πανεπιστήμιο του Τέξας των ΗΠΑ, στην αρχή ως λέκτορας και λίγο αργότερα ως καθηγητής της Φυσικοχημείας. 
·         1967  Επιστροφή στις Βρυξέλλες όπου αναλαμβάνει καθήκοντα διευθυντού στο  Κέντρο Στατιστικής Μηχανικής και Θερμοδυναμικής
·         1977  απονομή του βραβείου Nobel         

Ο Ηλιά Πριγκόζιν πέθανε στις Βρυξέλες το 2003 σε ηλικία 86 χρονών. Μέχρι την ημέρα του θανάτου του ήταν Πρόεδρος της Διεθνούς Ακαδημίας Επιστημών.Ντετερμινιστικά και χαοτικά συστήματα
         Για να κατανοήσουμε το πρωτοποριακό έργο και την σημαντική προσφορά του Πριγκόζιν  στη  μελέτη των  φυσικών, βιολογικών και κοινωνικών συστημάτων, είναι ανάγκη να θυμηθούμε τα βασικά χαρακτηριστικά των ντετερμινιστικών και των χαοτικών φαινομένων και συστημάτων.

         Ντετερμινιστικά είναι τα συστήματα και τα φαινόμενα, των οποίων η συμπεριφορά και εξέλιξη  καθορίζεται με απόλυτη βεβαιότητα γιατί οφείλεται σε συγκεκριμένη,  γνωστή και αμετάβλητη αιτία ή αιτίες, (λογική της αιτιοκρατίας, του ντετερμινισμού)  
         Χαοτικά είναι τα συστήματα και τα φαινόμενα, των οποίων η συμπεριφορά και η εξέλιξη οφείλεται σε πολλές και ευμετάβλητες αιτίες και για αυτό είναι απροσδιόριστη, είναι χαώδης.  (λογική της θεωρίας του Χάους)

        Παράδειγμα ντετερμινιστικού φαινομένου είναι η πτώση των σωμάτων, όχι μέσα στην ατμόσφαιρα, αλλά στο κενό.  Η εξέλιξη μιας πτώσης στο κενό καθορίζεται με απόλυτη βεβαιότητα και ακρίβεια από τους νόμους του Νεύτωνα, που μάθαμε στο  Γυμνάσιο[1]. Αιτία αυτής της πτώσης είναι η δύναμη της βαρύτητας. Λέγεται μάλιστα ότι αφορμή για την ανακάλυψη των νόμων του Νεύτωνα ήτα η πτώση ενός μήλου στο κεφάλι του.

        Η πτώση μιας πέτρας στην ατμόσφαιρα καθορίζεται από τους νόμους του Νεύτωνα  με πολύ μεγάλη προσέγγιση. Αυτό όμως δεν ισχύει για την πτώση όλων τα σωμάτων στην ατμόσφαιρα. 
        Παράδειγμα χαοτικού φαινομένου είναι η πτώση στην ατμόσφαιρα ενός φύλλου δένδρου ή ενός φτερού.  
       Από την προσωπική μας εμπειρία γνωρίζουμε πώς η «πτώση» ενός φτερού δεν έχει καμιά σχέση με την πτώση μιας  πέτρας. Η πτώση ενός φτερού δεν καθορίζεται από τους νόμους του Νεύτωνα.      
       Καθορίζεται περισσότερο από το «νόμο» που αναφέρεται σε ένα παλιό τραγούδι οπερέτας, «φτερό στον άνεμο γυναίκας μοιάζει».

      Τέτοια φαινόμενα όπως: Η πτώση ενός  φτερού, τα μετεωρολογικά φαινόμενα, τα ανοικτά θερμοδυναμικά συστήματα, τα βιολογικά συστήματα  (πχ ο οργανισμός  του ανθρώπου), τα κοινωνικά συστήματα ( πχ η κοινωνία των Ελλήνων), των οποίων η συμπεριφορά και η εξέλιξη είναι απροσδιόριστη ή έστω προσδιορίζεται πάρα πολύ δύσκολα, λέγονται χαοτικά.
         Στην αυστηρή επιστημονική γλώσσα της Φυσικής, χαοτικά ονομάζονται τα φαινόμενα, που περιγράφονται από μη γραμμικές διαφορικές εξισώσεις· από εξισώσεις δηλαδή που δεν λύνονται ή σήμερα δεν ξέρουμε να λύνουμε. 
         Ένας δεύτερος πιο κατανοητός ορισμός είναι ο εξής: Χαοτικά είναι τα φαινόμενα και τα συστήματα, που έχουν εξαιρετικά μεγάλη ευαισθησία στις αρχικές συνθήκες αυτών. Μία μικρή αλλαγή σε αυτές, επιφέρει ανατροπή της εξέλιξης τους και την κάνει πρακτικά απροσδιόριστη. 
       Τα χαοτικά συνεπώς συστήματα δεν είναι νομοτελειακά απροσδιόριστα, αλλά πρακτικά απροσδιόριστα. Η θεωρία του χάους δε ακυρώνει τον ντετερμινισμό, αλλά τον συμπληρώνει.   

 Σύντομη περιγραφή του έργου του Πριγκόζιν
       Ο Πριγκόζιν, από τα πρώτα χρόνια της επιστημονικής του καριέρας, ασχολήθηκε με τη μελέτη και έρευνα των ανοικτών  θερμοδυναμικών συστημάτων. Συστημάτων δηλαδή των οποίων η συμπεριφορά και η εξέλιξη, είναι πολύ δύσκολο  αν όχι αδύνατο να προσδιορισθεί. 
        Είναι χρήσιμο να θυμηθούμε ότι ανοικτά θερμοδυναμικά συστήματα είναι αυτά που ανταλλάσουν (παίρνουν και δίνουν) ενέργεια με το περιβάλλον, ενώ κλειστά, είναι αυτά που δεν ανταλλάσουν.  
        Στην κλασική φυσική έχουν μελετηθεί διεξοδικά,  τα κλειστά  θερμοδυναμικά  συστήματα. Αυτή η αφαιρετική απλούστευσή οδήγησε στην κατανόηση και ανακάλυψη των νόμων της θερμοδυναμικής.   Κάτι ανάλογο δηλαδή που έγινε με την κατανόηση και ανακάλυψη των νόμων της πτώσεως του Νεύτωνα, που ισχύουν για πτώση στο κενό και όχι στην ατμόσφαιρα.

Αυτή η αφαιρετική μεθοδολογία έρευνας, οδήγησε στις εξής εξαιρετικά μεγάλες επιτυχίες:
(1)     Στην ανακάλυψη των βασικών νόμων της φύσης,
(2)     Στη χρήση των μαθηματικών στη μελέτη των φυσικών  φαινομένων και
(3)     Στην, εκ της χρήσεως των μαθηματικών,  μεγαλύτερη και γρηγορότερη ανάπτυξη της Φυσικής σε σύγκριση με εκείνη των άλλων επιστημών. 
        Αυτή η αφαιρετική μεθοδολογία είναι εκείνη, που κατά την αντίληψη μας, οδήγησε στον θρίαμβο του ντετερμινισμού.
        Η αναμφισβήτητη αυτή προσφορά του ντετερμινισμού είχε όμως και ένα αρνητικό αποτέλεσμα.      
        Δημιούργησε μια ελιτίστική νοοτροπία που αντιμετώπισε κάθε μη ντετερμινιστική λογική με μικρό ενδιαφέρον, αν όχι με αλαζονεία .
       Στη ελιτίστικη αυτή νοοτροπία, η λύση  κάθε προβλήματος έπρεπε  πάντα να προκύπτει από το βάθεμα του πηγαδιού του ντετερμινισμού. 
       Ο Πριγκόζιν ανέτρεψε αυτή τη νοοτροπία· πίστεψε ότι η λύση κάθε προβλήματος πρέπει να προκύπτει από το βάθεμα και το πλάτεμα αυτού του πηγαδιού. Ένα δεύτερο με προφανή αλήθεια συμπέρασμα του Πριγκόζιν, ήταν ότι η πλειονότητα των συστημάτων  –  τα φυσικά, τα βιολογικά, τα κοινωνικά, τα οικονομικά – είναι ανοικτά συστήματα ( αλληλοεπιδρούν  με το περιβάλλον) και συνεπώς πρέπει να έχουν κοινή ή έστω συγγενική νομοτέλεια.    

         Ο Πριγκόζιν από τις πρώτες μέρες της επιστημονικής του ζωής, καταπιάστηκε με τα ανοικτά θερμοδυναμικά  συστήματα. Ίσως η ενασχόληση του αυτή να ήταν η αφορμή να ανοίξει καινούργιους  δρόμους αντίληψης και μεθόδων επίλυσης των προβλημάτων. Ίσως να ήταν κάτι ανάλογο με το μήλο που  έπεσε στο κεφάλι του πατέρα των φυσικών επιστημών, του Νεύτωνα. 

       Στους  καινούριους αυτούς δρόμους, οι προσπάθειες του Πριγκόζιν  πήραν ένα ολιστικό, διεπιστημονικό  και φιλοσοφικό χαρακτήρα. Ένα χαρακτήρα διαφορετικό από τον αυστηρό ντετερμινιστικό της κλασσικής Φυσικής. 

         Κινούμενος ο Πριγκόζιν στους νέους δρόμους, εντόπισε εκείνες τις βασικές και όμοιες δυναμικές διαδικασίες της φύσης που ισχύουν σε πολλά πεδία· από την κοσμολογία και την φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων μέχρι τη βιολογία και την κοινωνιολογία. Αυτός ο νέος δρόμος έχει το συνοπτικό όνομα: «Γεφύρωση και ενοποίηση των αντιλήψεων της κλασικής  φυσικής, της φιλοσοφίας, της βιολογίας, της κοινωνιολογίας και των τεχνολογικών εφαρμογών».
          Οι προσπάθειες του αυτές, συνοψίστηκαν από τη Σουηδική επιτροπή που του χορήγησε το βραβείο Nobel  ως εξής: «….έδωσε νέες σχέσεις και δημιούργησε νέες θεωρίες για να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στα βιολογικά και κοινωνικά επιστημονικά  πεδία της έρευνας.» [2]

 
Οι θεωρίες του Πριγκόζιν και οι θεσμοί της Αθηναϊκής Δημοκρατίας
          Οι πιο σημαντικές ιδέες και θεωρίες του Πριγκόζιν, που  σχετίζονται με τις αρχές και τους θεσμούς της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας, κατά την αντίληψη μας είναι: Η ανυπαρξία απλότητας και ιεραρχίας , η τυχαιότητα, η πιθανότητα και η αυτοοργάνωση.
          Ας επιχειρήσουμε όμως μια σύντομη επισκόπηση αυτών των θεωριών και μία συσχέτιση τους με τους θεσμούς και τις αρχές της δημοκρατίας του αρχαιοελληνικού πνεύματος.   

Η ανυπαρξία απλότητας και ιεραρχίας
        Φιλόσοφοι και επιστήμονες πίστευαν πως κάτω από την φαινομενική πολυπλοκότητα του κόσμου,  κρύβεται μια απλή δομή, πώς υπάρχει η απλότητα. Η άποψη αυτή είναι πολύ παλιά και διαχρονική.  Διατυπώθηκε από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και ειδικότερα από  τον Δημόκριτο και τον Αριστοτέλη οι οποίοι καθόρισαν  και τη μορφή αυτής  της απλότητας.
          Ο Δημόκριτος  (460-370 πΧ) διατύπωσε την άποψη ότι ο κόσμος είναι δομημένος από  όμοια απλά δομικά στοιχεία που δεν τέμνονται περαιτέρω· τα « άτομα » .
          Ο Αριστοτέλης (384-322 πΧ) διατύπωσε την άποψη ότι ο κόσμος είναι δομημένος από τέσσερα δομικά στοιχεία με συνεχή συγκρότηση, που μπορούν να τέμνονται συνεχώς. Τη γη, το νερό, τον αέρα και τη φωτιά. Όμως δεν περιορίσθηκε να προσδιορίσει τα στοιχειώδη σώματα με τα οποία είναι δομημένος ο κόσμος, αλλά προχώρησε και στον προσδιορισμό των θεμελιωδών δυνάμεων,  της «κόλλας», που ενώνει τα στοιχειώδη σώματα στο ενιαίο μεγάλο και όμορφο οικοδόμημα του κόσμου (η λέξη κόσμος προέρχεται από το ρήμα κοσμώ).  
          Οι  θεμελιώδεις δυνάμεις κατά τον  Αριστοτέλη είναι δύο: Η «βαρύτητα» και η «ελαφρότητα». Λόγω της βαρύτητας, η γη και το νερό κινούνται προς τα κάτω, ενώ λόγω της ελαφρότητας, ο αέρας και η φωτιά κινούνται προς τα άνω.   

 

         democrite - Σόλων ΜΚΟΧιλιάδες χρόνια αργότερα άλλαξαν μόνο οι απόψεις μας για τις μορφές των στοιχειωδών σωματιδίων και τα είδη των θεμελιωδών δυνάμεων με τα οποία δομήθηκε ο κόσμος.

Τη δεκαετία του 1950, για παράδειγμα, θεωρούσαμε ότι τα στοιχειώδη  σωματίδια είναι τα πρωτόνια, τα νετρόνια και τα ηλεκτρόνια, ενώ λίγα πράγματα γνωρίζαμε για τις θεμελιώδεις δυνάμεις οι οποίες τα ενώνουν ώστε αυτά να αποτελούν έναν πυρήνα, ένα  άτομο, ένα μόριο, ένα αστέρι, ένα γαλαξία, τον κόσμο. 

       Σήμερα το θέμα των βασικών στοιχείων έχει χάσει την απλότητα που είχε την εποχή του Δημοκρίτου και την δεκαετία του 50.

         Σήμερα έχει ανακαλυφθεί πειραματικά ένας πολύ μεγάλος αριθμός στοιχειωδών σωματιδίων – «ατόμων » του Δημοκρίτου – των οποίων ο κατάλογος συνεχώς μεγαλώνει. Βασικά στοιχεία του κόσμου θεωρούνται σήμερα: Έξι(6) διαφορετικοί τύποι κουάρκς,  up, down, strange, charm, bottom, top  με  διαφορετικές παραλλαγές στον κάθε τύπο (κόκκινα, πράσινα, μπλε….),  τα ηλεκτρόνια, τα λεπτόνια, τα μυόνια, τα νετρίνα,  τα…… «Ένας ζωολογικός κήπος από στοιχειώδη σωματίδια με τα οποία δομείται ο κόσμος». 
       Η απλότητα στα βασικά στοιχεία της ύλης, μοιάζει να οδηγείται σε αδιέξοδο, μοιάζει με ουτοπία.
      Αντί της απλότητας των βασικών στοιχείων της ύλης, σήμερα οι φυσικοί προσπαθούν να εντοπίσουν την απλότητα των θεμελιωδών δυνάμεων, της κόλλας, που ενώνει αυτά τα βασικά στοιχεία.  

         Οι βασικές αυτές δυνάμεις, γνωρίζουμε σήμερα ότι είναι τέσσερες: Οι βαρυτικές, οι ηλεκτρομαγνητικές, οι ασθενείς πυρηνικές και οι ισχυρές πυρηνικές. Οι ερευνητές όμως προσπαθούν να ανακαλύψουν την « υπερδύναμη» που τις ενοποιεί· την υπερδύναμη που έχει θυγατέρες τις προαναφερθείσες τέσσερες δυνάμεις. Παρά τις πολλές προσπάθειες όμως ούτε αυτή η υπερδύναμη δεν βρέθηκε ή έστω δεν βρέθηκε ακόμα.   
          Ο Πριγκόζιν, θεωρεί ότι απλότητα δεν υπάρχει στη φύση αλλά μόνο στο μυαλό των ανθρώπων. 

Στη φύση υπάρχει πολυπλοκότητα.
          Η νοικοκυρεμένη και κομψή άποψη των φιλοσόφων και των φυσικών, ότι κάθε επίπεδο επιστημονικής περιγραφής οικοδομείται  πάνω στο προηγούμενο επίπεδο, και συνεπώς προτεραιότητα έχουν οι περιγραφές στο βασικό επίπεδο των στοιχειωδών σωματιδίων και των θεμελειωδών δυνάμεων, δεν ισχύει. Η υπερδύναμη που εδώ και χρόνια ψάχνουν να βρουν οι φυσικοί της κβαντομηχανικής  δεν θα βρεθεί γιατί απλά δεν υπάρχει.
       Ιεραρχία δεν υπάρχει στη φύση με την έννοια που υπάρχει στα συστήματα, ιδίως τα κοινωνικά,  που σχεδίασε και ανέπτυξε ο άνθρωπος. Οι κανόνες δόμησης της Φύσης είναι δημοκρατικοί και όχι μοναρχικοί.
         Για τους λόγους αυτούς, ο Πριγκόζιν προτείνει οι έρευνες να  αλλάξουν κατεύθυνση. Να προσανατολισθούν στη κατανόηση των νόμων αλληλεπίδρασης των δυνάμεων και των φαινομένων. 
         Στο σημείο αυτό υπάρχει μία σοβαρή αντίθεση των απόψεων του Πριγκόζιν με αυτές της Κβαντομηχανικής. Ο χρόνος θα δείξει ποια από τις δύο απόψεις είναι η σωστή.

          Όπως προκύπτει εύκολα από την απλή θεώρηση των θεσμών και των πρακτικών της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, στο πολίτευμα αυτό, ούτε ιεραρχία, ούτε προσπάθεια απλοποίησης και τεκμηρίωσης των αρχών του  υπάρχει. Να ένα  παράδειγμα πρακτικών και ένα παράδειγμα θεσμών.

(1)  Στην αρχαία Ελλάδα, η δημοκρατία ήταν μία αυτονόητη αξία, χωρίς απλότητα ή  πολυπλοκότητα.    
       Για αυτό δεν υπάρχει κάποια  φιλοσοφική τεκμηρίωση της αναγκαιότητας και της ηθικής αυτού του πολιτεύματος. Ότι είχε γραφτεί αφορούσε στην περιγραφή, τις αδυναμίες, τα  μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα της Δημοκρατίας. 
        Χαρακτηριστική είναι η άποψη που διατύπωσε ο αυστηρός κριτής της δημοκρατίας Πλάτων: « για να διοικηθεί σωστά μια πολιτεία πρέπει, ή όλοι οι πολίτες να είναι φιλόσοφοι (δημοκρατία) ή να διοικούν μόνο οι φιλόσοφοι (αριστοκρατία)». Αυτή νομίζουμε πώς είναι η πραγματική θέση του Πλάτωνος για τη δημοκρατία. Ίσως θα πρέπει να θυμηθούμε ότι άριστος στην αρχαία Ελλάδα ήταν ο αγαθότατος (αγαθός, αμείνων, άριστος ) και όχι  αυτός που έχει κοινωνική και οικονομική δύναμη, ο σημερινός αριστοκράτης. 
        Αντίθετα με την ανωτέρω πρακτική της αρχαίας Ελλάδας, η αναγκαιότητα και η ηθική των σημερινών εμμέσων δημοκρατιών χρειάστηκε να τεκμηριωθεί με πολλά φιλοσοφικά επιχειρήματα σαν αυτά που αναφέρονται στις θεωρίες των «Κοινωνικών Συμβολαίων»[3]. Στις θεωρίες αυτές, οι άνθρωποι δεν θεωρούνται ότι είναι φορείς ίδιας εξουσίας – όπως η Φύση καθόρισε και όπως ίσχυε στο πολίτευμα της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας – αλλά θεωρούνται «συνέταιροι» της εξουσίας των αρχόντων. Στις σύγχρονες δημοκρατίες, στην προσπάθεια μας για απλότητα και τεκμηρίωση, χάσαμε και την απλότητα και το πνεύμα της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας. 

(2)  Η έλλειψη ιεραρχίας φαίνεται ξεκάθαρα στο θεσμό της Εκκλησίας του Δήμου και στον θεσμό των Αρχόντων της Πολιτείας.
       Η Εκκλησία του Δήμου στην  αρχαία Αθήνα, ήταν το μοναδικό και κορυφαίο όργανο   άσκησης της κάθε εξουσίας· της νομοθετικής, της εκτελεστικής και της δικαστικής. Όλη η εξουσία τότε ήταν στα χέρια του συνόλου των πολιτών. 

akropolis by leo von klenze - Σόλων ΜΚΟΟι άρχοντες τότε, ούτε νομοθετούσαν, ούτε  δίκαζαν, ούτε έπαιρναν τις στρατηγικές πολιτικές αποφάσεις που παίρνουν οι σημερινοί. 
         Οι άρχοντες τότε διακονούσα την Εκκλησία του Δήμου, δηλαδή το σύνολο των «εξουσιαζόντων και εξουσιαζομένων» πολιτών. 
         Στην Εκκλησία πολίτες και άρχοντες είχα την ίδια εξουσία. Μια ψήφο.

 Τυχαιότητα και  πιθανότητα
         Τυχαιότητα. Κατά τις κλασικές αντιλήψεις, η τυχαιότητα, η τύχη παραπέμπει σε συστήματα και σε φαινόμενα που αναπτύσσονται και κυβερνώνται τυφλά·  που  στερούνται στόχων και νοήματος.  
          Κατά τον Πριγκόζιν όμως η τύχη είναι συνώνυμο του μη ντετερμινισμού, του αυθόρμητου, της καινοτομίας και της δημιουργικότητας. Είναι μια νέα και επαναστατική άποψη.

          Πιθανότητα. 
Κατά τις κλασικές αντιλήψεις,  η ανάπτυξη και η εξέλιξη συστημάτων και φαινομένων είναι ντετερμινιστική· έχει απόλυτη και αιτιολογημένη βεβαιότητα.
         Το πρώτο ρήγμα σε αυτή την αντίληψη δημιουργήθηκε από τον δεύτερο νόμο της Θερμοδυναμικής, το νόμο της εντροπίας. Ο νόμος της εντροπίας δεν ισχύει με αιτιολογημένη βεβαιότητα αλλά μόνο με μεγάλη πιθανότητα που προκύπτει από τα στατιστικά δεδομένα της πράξης. Όταν για παράδειγμα λέμε: « τον Αύγουστο στην Αθήνα δεν χιονίζει», αυτό ισχύει με μεγάλη πιθανότητα, που προκύπτει από τα στατιστικά δεδομένα της πράξης, αλλά δεν αποκλείεται να χιονίσει κάποτε και τον Αύγουστο. Κάτι ανάλογο ισχύει με το νόμο της εντροπίας.   

         Το δεύτερο και μεγαλύτερο ρήγμα στη εν λόγω αντίληψη δημιουργήθηκε από τη  διατύπωση της Αρχής της Αβεβαιότητας του Heisenberg στη κβαντομηχανική.  Κατά την αρχή αυτή , που ισχύει για τα υποατομικά σωματίδια του μικρόκοσμου, είναι αδύνατο να γνωρίζουμε με απόλυτη βεβαιότητα τη  θέση και την ορμή ενός υποατομικού σωματιδίου.[4] Η αρχή αυτή υποχρέωσε τους μεν  φυσικούς να περιγράφουν καταστάσεις με την πιθανότητα αντί με τη βεβαιότητα, τους δε φιλοσόφους να επεκτείνουν συνειρμικά την αρχή της αβεβαιότητας και σε άλλους  χώρους, εκτός αυτού του μικρόκοσμου.

        Ο Πριγκόζιν έρχεται να επεκτείνει την αρχή της αβεβαιότητας του  Heisenberg και στα ανοικτά θερμοδυναμικά, στα βιολογικά, στα κοινωνικά συστήματα και γενικά σε όλα τα συστήματα που αλληλεπιδρούν  με το περιβάλλον. 

        Η νέα αρχή της αβεβαιότητας του Πριγκόζιν  μας λέει ότι όταν η πολυπλοκότητα των εν λόγω συστημάτων ξεπεράσει κάποιο οριακό σημείο, τότε τα συστήματα οδεύουν προς μη προβλέψιμες, προς αβέβαιες καταστάσεις.
        Είναι φανερό πως η νέα αρχή αβεβαιότητας του Πριγκόζιν, έχει πολύ μεγάλη σημασία για τα σημερινά, μεγάλης πολυπλοκότητας,  κοινωνικά, οικονομικά, και πολιτικά συστήματα.  

         Οι αρχαίοι Έλληνες αν και δεν γνώριζαν τις ανωτέρω περί τυχαιότητας και πιθανότητας απόψεις, τις εφαρμόζανε στον σημαντικότερο τομέα. Στον τομέα άσκησης της πολιτικής εξουσίας. Να τρία τέτοια παραδείγματα:

(1)     Η ανάδειξη των αρχόντων στην Αθηναϊκή Δημοκρατία γινόταν με τυχαία επιλογή, με κλήρο, και μόνο η ανάδειξη των στρατιωτικών αρχόντων γινόταν με ψηφοφορία (συνειδητή επιλογή, εκλογή)
(2)     Οι αποφάσεις στις Εκκλησίες από το σύνολο των πολιτών, λαμβανόταν με βάση την αρχή της πλειοψηφείας. Είναι προφανές ότι τέτοιες αποφάσεις δεν έχουν βεβαιότητα αλλά πιθανότητα να είναι ορθολογικές. 
(3)     Από τα συμπεράσματα των κανονικών κατανομών, σήμερα γνωρίζουμε ότι οι αποφάσεις από το σύνολο των πολιτών έχουν κανονικό (μέτριο) ορθολογισμό αλλά  πολύ υψηλή πιθανότητα ( σχεδόν βεβαιότητα) διασφάλισης αυτού του ορθολογισμού. Αντίθετα οι αποφάσεις ενός  Μεσσία έχουν μεγάλο ορθολογισμό αλλά πολύ μικρή πιθανότητα διασφάλισης του. Όσο μάλιστα μεγαλύτερος είναι Μεσσίας τόσο μικρότερη είναι η πιθανότητα ύπαρξης αληθινού Μεσσία. Οι ιμιτασιόν Μεσσίες δεν καθορίζονται από τη νομοτέλεια των κανονικών κατανομών.  

        Το συμπέρασμα από τα παραπάνω είναι ότι στην αρχαιοελληνική δημοκρατία, οι πολίτες εκτιμούσαν περισσότερο την πιθανότητα διασφάλισης  κάποιας προσδοκίας, παρά το μέγεθος της προσδοκίας. Πίστευαν δηλαδή στη λαϊκή σοφία που λέει: «Όποιος πάει για τα πολλά χάνει και τα λίγα» η « κάλιο πέντε και στο χέρι, παρά δέκα και καρτέρει».

        Στην αρχαιοελληνική δημοκρατία οι πολίτες δύσκολα  παραμυθιάζοταν με βερμπαλιστικές προσδοκίες.
          Από τα παραδείγματα αυτά, αλλά και άλλους θεσμούς ή  πρακτικές της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας, προκύπτει ότι το πολίτευμα αυτό έχει τόσο μεγάλη συμβατότητα με τις θεωρίες του Πριγκόζιν, ώστε δικαίως ο απλός πολίτης να  διερωτάται: 
        Οι ιδέες της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας έχουν διαμορφωθεί από τις ιδέες του Πριγκόζιν  ή οι ιδέες του Πριγκόζιν από αυτές της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας;       

Η αυτοοργάνωση 
         Οι ιδέες του Πριγκόζιν για την  αυτοοργάνωση των συστημάτων δεν συνιστούν  μόνο μια καινοτόμο άποψη αλλά και καθορισμό, ή έστω προσέγγιση, της διαδικασίας αυτοοργάνωσης. 
        Το φαινόμενο της αυτοοργάνωσης συνδέεται στενά με το φαινόμενο της ζωής γι’αυτό και εμφανίζεται εντονότερα στα έμβια απ’ ότι στα άβια συστήματα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι προνόμιο των έμβιων συστημάτων.
          Η κατά Πριγκόζιν διαδικασία αυτοοργάνωσης δεν είναι εύκολο να περιγραφεί. Σε μια πρώτη όμως προσέγγιση, μπορούμε να πούμε πως η αυτοργάνωση είναι αποτέλεσμα της «αποθήκευσης πληροφοριών» στα μόρια και στην δημιουργία (λόγω της αποθήκευσης), ικανότητας σε αυτά να παράγουν χρήσιμο έργο όπως αυτό του μεταβολισμού και της αναπαραγωγής. Η διαδικασία αυτοοργάνωσης εξελίσσεται περεταίρω συμφωνά με το νόμο της φυσικής επιλογής. 
      Η αυτοοργάνωση οδηγεί σε πιο αποτελεσματικά και πιο σταθερά συστήματα από  εκείνα της οργάνωσης του ανθρώπου . 
         Το πιο μεγάλο και το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα των αποτελεσμάτων αυτοοργάνωσης κοινωνικού συνόλου, αποτελεί η μεσουράνηση στον ίδιο χρόνο και στον ίδιο χώρο, της Αθηναϊκής Δημοκρατίας  και του ανεπανάληπτου  κλασσικού πολιτισμού των Αθηνών.

 Σύνοψη – Συμπέρασμα 
         Η παρουσίαση των ιδεών του Πριγκόζιν και η συσχέτιση τους με το κοινωνικό- πολιτικό σύστημα της δημοκρατίας, είναι μια προσπάθεια που δεν μπορεί να καλυφθεί με τις απόψεις ενός απλού πολίτη, ο οποίος δεν είναι ειδήμων σε θέματα κοινωνιολογίας, πολιτικής, και στα επιτεύγματα της σημερινής φυσικής.  Μια τέτοια προσπάθεια, ακόμα,  δεν μπορεί να καλυφθεί στα περιθώρια ενός άρθρου.

       Για τους λόγους αυτούς, ευχόμαστε και ελπίσουμε τέτοιες προσπάθειες να γίνουν και από άλλους πολίτες που είναι ειδήμονες σε θέματα κοινωνιολογίας, πολιτικής, ή σύγχρονης φυσικής.

      Είθε οι αρχές και οι μεθοδολογίες της Φυσικής γενικά και του Πριγκόζιν ειδικότερα, να χρησιμοποιηθούν και για την ανάπτυξη και βελτίωση των πολιτικών συστημάτων· είθε να συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση και στη αντιμετώπιση των προβλημάτων των σημερινών δημοκρατικών συστημάτων, όπως έγινε ήδη με τα βιολογικά συστήματα.

[1] Οι νόμοι αυτοί, σε μαθηματικό φορμαλισμό, γράφονται: g=σταθερό,  u=g.t  και  h = 1/2.g.t²
[2] Vikipedia 
[3] Του Άγγλου Thomas Hobbes (1585 – 1671),  του Γάλλου Jean Jacques Rousseau (1712 – 1778) και άλλων. 
[4] Ο νόμος αυτός σε μαθηματικό φορμαλισμό γράφεται: Δx .Δp  >  ½.h  και σημαίνει ότι η αβεβαιότητα της θέσεως Δx, επί την αβεβαιότητα της ορμής Δp  είναι μεγαλύτερη ή ίση από ένα σταθερό αριθμό (όπου  h  η σταθερά του  Planck.

4 Σεπτεμβρίου 2009

Του  Δημοσθένη  Κυριαζή

 

Ο Δημοσθένης Κυριαζής σπούδασε  φυσική και ηλεκτρονικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εκπαιδεύθηκε στην Αγγλία σε Ραδιοηλεκτρικά Δίκτυα  Μικροκυμάτων και στις ΗΠΑ σε Συστήματα Δορυφορικών Επικοινωνιών.  Διατέλεσε  Γενικός Διευθυντής Ανάπτυξης του  ΟΤΕ και σύμβουλος τηλεπικοινωνιών στο ΥΠΕΘΟ και στην  ΕΕΤΤ. Ασχολήθηκε με  την αλληλεπίδραση ψηφιακής τεχνολογίας- δημοκρατίας και έγραψε τα βιβλία:  Η Αναγέννηση της Δημοκρατίας, Η  Άμεση Δημοκρατία στην Τηλέρια και Ψηφιακή Δημοκρατία ( Εκδόσεις Πατάκη 2002, Πατάκη 2005 και Ένωσης Ελλήνων Φυσικών 2009 )

Σχετικά άρθρα