Ο Ηλιά Πριγκόζιν ( Ilya Prigogine), γεννήθηκε στη Μόσχα λίγους μήνες πριν από τη Ρωσική Επανάσταση του 1917. Επειδή ο πατέρας του είχε κριτική στάση για το νέο καθεστώς των Μπολσεβίκων, η οικογένεια του μετανάστευσε το 1921 στη Γερμανία. Οκτώ χρόνια αργότερα, το 1929, η οικογένεια του δωδεκάχρονου Ηλιά εγκαταστάθηκε στις Βρυξέλλες. Στη νέα του πατρίδα, ο Ηλιά μεγάλωσε, σπούδασε φυσική και χημεία και έκανε τα πρώτα βήματα της επιστημονικής του καριέρας. Το 1949 πήρε τη Βελγική υπηκοότητα. |
Οι σημαντικότεροι σταθμοί της επιστημονικής του εξέλιξης είναι: Ο Ηλιά Πριγκόζιν πέθανε στις Βρυξέλες το 2003 σε ηλικία 86 χρονών. Μέχρι την ημέρα του θανάτου του ήταν Πρόεδρος της Διεθνούς Ακαδημίας Επιστημών.Ντετερμινιστικά και χαοτικά συστήματα Ντετερμινιστικά είναι τα συστήματα και τα φαινόμενα, των οποίων η συμπεριφορά και εξέλιξη καθορίζεται με απόλυτη βεβαιότητα γιατί οφείλεται σε συγκεκριμένη, γνωστή και αμετάβλητη αιτία ή αιτίες, (λογική της αιτιοκρατίας, του ντετερμινισμού) Παράδειγμα ντετερμινιστικού φαινομένου είναι η πτώση των σωμάτων, όχι μέσα στην ατμόσφαιρα, αλλά στο κενό. Η εξέλιξη μιας πτώσης στο κενό καθορίζεται με απόλυτη βεβαιότητα και ακρίβεια από τους νόμους του Νεύτωνα, που μάθαμε στο Γυμνάσιο[1]. Αιτία αυτής της πτώσης είναι η δύναμη της βαρύτητας. Λέγεται μάλιστα ότι αφορμή για την ανακάλυψη των νόμων του Νεύτωνα ήτα η πτώση ενός μήλου στο κεφάλι του. Η πτώση μιας πέτρας στην ατμόσφαιρα καθορίζεται από τους νόμους του Νεύτωνα με πολύ μεγάλη προσέγγιση. Αυτό όμως δεν ισχύει για την πτώση όλων τα σωμάτων στην ατμόσφαιρα. Τέτοια φαινόμενα όπως: Η πτώση ενός φτερού, τα μετεωρολογικά φαινόμενα, τα ανοικτά θερμοδυναμικά συστήματα, τα βιολογικά συστήματα (πχ ο οργανισμός του ανθρώπου), τα κοινωνικά συστήματα ( πχ η κοινωνία των Ελλήνων), των οποίων η συμπεριφορά και η εξέλιξη είναι απροσδιόριστη ή έστω προσδιορίζεται πάρα πολύ δύσκολα, λέγονται χαοτικά. Σύντομη περιγραφή του έργου του Πριγκόζιν Αυτή η αφαιρετική μεθοδολογία έρευνας, οδήγησε στις εξής εξαιρετικά μεγάλες επιτυχίες: Ο Πριγκόζιν από τις πρώτες μέρες της επιστημονικής του ζωής, καταπιάστηκε με τα ανοικτά θερμοδυναμικά συστήματα. Ίσως η ενασχόληση του αυτή να ήταν η αφορμή να ανοίξει καινούργιους δρόμους αντίληψης και μεθόδων επίλυσης των προβλημάτων. Ίσως να ήταν κάτι ανάλογο με το μήλο που έπεσε στο κεφάλι του πατέρα των φυσικών επιστημών, του Νεύτωνα. Στους καινούριους αυτούς δρόμους, οι προσπάθειες του Πριγκόζιν πήραν ένα ολιστικό, διεπιστημονικό και φιλοσοφικό χαρακτήρα. Ένα χαρακτήρα διαφορετικό από τον αυστηρό ντετερμινιστικό της κλασσικής Φυσικής. Κινούμενος ο Πριγκόζιν στους νέους δρόμους, εντόπισε εκείνες τις βασικές και όμοιες δυναμικές διαδικασίες της φύσης που ισχύουν σε πολλά πεδία· από την κοσμολογία και την φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων μέχρι τη βιολογία και την κοινωνιολογία. Αυτός ο νέος δρόμος έχει το συνοπτικό όνομα: «Γεφύρωση και ενοποίηση των αντιλήψεων της κλασικής φυσικής, της φιλοσοφίας, της βιολογίας, της κοινωνιολογίας και των τεχνολογικών εφαρμογών». Η ανυπαρξία απλότητας και ιεραρχίας |
Χιλιάδες χρόνια αργότερα άλλαξαν μόνο οι απόψεις μας για τις μορφές των στοιχειωδών σωματιδίων και τα είδη των θεμελιωδών δυνάμεων με τα οποία δομήθηκε ο κόσμος. Τη δεκαετία του 1950, για παράδειγμα, θεωρούσαμε ότι τα στοιχειώδη σωματίδια είναι τα πρωτόνια, τα νετρόνια και τα ηλεκτρόνια, ενώ λίγα πράγματα γνωρίζαμε για τις θεμελιώδεις δυνάμεις οι οποίες τα ενώνουν ώστε αυτά να αποτελούν έναν πυρήνα, ένα άτομο, ένα μόριο, ένα αστέρι, ένα γαλαξία, τον κόσμο. Σήμερα το θέμα των βασικών στοιχείων έχει χάσει την απλότητα που είχε την εποχή του Δημοκρίτου και την δεκαετία του 50. |
Σήμερα έχει ανακαλυφθεί πειραματικά ένας πολύ μεγάλος αριθμός στοιχειωδών σωματιδίων – «ατόμων » του Δημοκρίτου – των οποίων ο κατάλογος συνεχώς μεγαλώνει. Βασικά στοιχεία του κόσμου θεωρούνται σήμερα: Έξι(6) διαφορετικοί τύποι κουάρκς, up, down, strange, charm, bottom, top με διαφορετικές παραλλαγές στον κάθε τύπο (κόκκινα, πράσινα, μπλε….), τα ηλεκτρόνια, τα λεπτόνια, τα μυόνια, τα νετρίνα, τα…… «Ένας ζωολογικός κήπος από στοιχειώδη σωματίδια με τα οποία δομείται ο κόσμος». Οι βασικές αυτές δυνάμεις, γνωρίζουμε σήμερα ότι είναι τέσσερες: Οι βαρυτικές, οι ηλεκτρομαγνητικές, οι ασθενείς πυρηνικές και οι ισχυρές πυρηνικές. Οι ερευνητές όμως προσπαθούν να ανακαλύψουν την « υπερδύναμη» που τις ενοποιεί· την υπερδύναμη που έχει θυγατέρες τις προαναφερθείσες τέσσερες δυνάμεις. Παρά τις πολλές προσπάθειες όμως ούτε αυτή η υπερδύναμη δεν βρέθηκε ή έστω δεν βρέθηκε ακόμα. Στη φύση υπάρχει πολυπλοκότητα. Όπως προκύπτει εύκολα από την απλή θεώρηση των θεσμών και των πρακτικών της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, στο πολίτευμα αυτό, ούτε ιεραρχία, ούτε προσπάθεια απλοποίησης και τεκμηρίωσης των αρχών του υπάρχει. Να ένα παράδειγμα πρακτικών και ένα παράδειγμα θεσμών. (1) Στην αρχαία Ελλάδα, η δημοκρατία ήταν μία αυτονόητη αξία, χωρίς απλότητα ή πολυπλοκότητα. (2) Η έλλειψη ιεραρχίας φαίνεται ξεκάθαρα στο θεσμό της Εκκλησίας του Δήμου και στον θεσμό των Αρχόντων της Πολιτείας. Οι άρχοντες τότε, ούτε νομοθετούσαν, ούτε δίκαζαν, ούτε έπαιρναν τις στρατηγικές πολιτικές αποφάσεις που παίρνουν οι σημερινοί. |
Τυχαιότητα και πιθανότητα Το δεύτερο και μεγαλύτερο ρήγμα στη εν λόγω αντίληψη δημιουργήθηκε από τη διατύπωση της Αρχής της Αβεβαιότητας του Heisenberg στη κβαντομηχανική. Κατά την αρχή αυτή , που ισχύει για τα υποατομικά σωματίδια του μικρόκοσμου, είναι αδύνατο να γνωρίζουμε με απόλυτη βεβαιότητα τη θέση και την ορμή ενός υποατομικού σωματιδίου.[4] Η αρχή αυτή υποχρέωσε τους μεν φυσικούς να περιγράφουν καταστάσεις με την πιθανότητα αντί με τη βεβαιότητα, τους δε φιλοσόφους να επεκτείνουν συνειρμικά την αρχή της αβεβαιότητας και σε άλλους χώρους, εκτός αυτού του μικρόκοσμου. Ο Πριγκόζιν έρχεται να επεκτείνει την αρχή της αβεβαιότητας του Heisenberg και στα ανοικτά θερμοδυναμικά, στα βιολογικά, στα κοινωνικά συστήματα και γενικά σε όλα τα συστήματα που αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον. Η νέα αρχή της αβεβαιότητας του Πριγκόζιν μας λέει ότι όταν η πολυπλοκότητα των εν λόγω συστημάτων ξεπεράσει κάποιο οριακό σημείο, τότε τα συστήματα οδεύουν προς μη προβλέψιμες, προς αβέβαιες καταστάσεις. Οι αρχαίοι Έλληνες αν και δεν γνώριζαν τις ανωτέρω περί τυχαιότητας και πιθανότητας απόψεις, τις εφαρμόζανε στον σημαντικότερο τομέα. Στον τομέα άσκησης της πολιτικής εξουσίας. Να τρία τέτοια παραδείγματα: (1) Η ανάδειξη των αρχόντων στην Αθηναϊκή Δημοκρατία γινόταν με τυχαία επιλογή, με κλήρο, και μόνο η ανάδειξη των στρατιωτικών αρχόντων γινόταν με ψηφοφορία (συνειδητή επιλογή, εκλογή) Το συμπέρασμα από τα παραπάνω είναι ότι στην αρχαιοελληνική δημοκρατία, οι πολίτες εκτιμούσαν περισσότερο την πιθανότητα διασφάλισης κάποιας προσδοκίας, παρά το μέγεθος της προσδοκίας. Πίστευαν δηλαδή στη λαϊκή σοφία που λέει: «Όποιος πάει για τα πολλά χάνει και τα λίγα» η « κάλιο πέντε και στο χέρι, παρά δέκα και καρτέρει». Στην αρχαιοελληνική δημοκρατία οι πολίτες δύσκολα παραμυθιάζοταν με βερμπαλιστικές προσδοκίες. Η αυτοοργάνωση Σύνοψη – Συμπέρασμα Για τους λόγους αυτούς, ευχόμαστε και ελπίσουμε τέτοιες προσπάθειες να γίνουν και από άλλους πολίτες που είναι ειδήμονες σε θέματα κοινωνιολογίας, πολιτικής, ή σύγχρονης φυσικής. Είθε οι αρχές και οι μεθοδολογίες της Φυσικής γενικά και του Πριγκόζιν ειδικότερα, να χρησιμοποιηθούν και για την ανάπτυξη και βελτίωση των πολιτικών συστημάτων· είθε να συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση και στη αντιμετώπιση των προβλημάτων των σημερινών δημοκρατικών συστημάτων, όπως έγινε ήδη με τα βιολογικά συστήματα. [1] Οι νόμοι αυτοί, σε μαθηματικό φορμαλισμό, γράφονται: g=σταθερό, u=g.t και h = 1/2.g.t²
4 Σεπτεμβρίου 2009 Του Δημοσθένη Κυριαζή
|
Ο Δημοσθένης Κυριαζής σπούδασε φυσική και ηλεκτρονικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εκπαιδεύθηκε στην Αγγλία σε Ραδιοηλεκτρικά Δίκτυα Μικροκυμάτων και στις ΗΠΑ σε Συστήματα Δορυφορικών Επικοινωνιών. Διατέλεσε Γενικός Διευθυντής Ανάπτυξης του ΟΤΕ και σύμβουλος τηλεπικοινωνιών στο ΥΠΕΘΟ και στην ΕΕΤΤ. Ασχολήθηκε με την αλληλεπίδραση ψηφιακής τεχνολογίας- δημοκρατίας και έγραψε τα βιβλία: Η Αναγέννηση της Δημοκρατίας, Η Άμεση Δημοκρατία στην Τηλέρια και Ψηφιακή Δημοκρατία ( Εκδόσεις Πατάκη 2002, Πατάκη 2005 και Ένωσης Ελλήνων Φυσικών 2009 ) |